Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Başkent Üniversitesi Fen Lisesi'nde Profesör Dr. İlknur Kazanoğlu tarafından sunulan, kan hücreleri ve kan hastalıkları hakkında kapsamlı bir eğitim dersidir. Profesör Kazanoğlu, kök hücre biyolojisi, hematoloji laboratuvarı ve aferez teknikleri alanında uzman bir akademisyendir.
- Video, mikroskopun keşfi ve tarihçesi ile başlayıp, sağlıklı kan hücrelerinin (eritrositler, trombositler ve beyaz kan hücreleri) özellikleri ve miktarlarını mikroskopta göstererek anlatmaktadır. Ardından kan hastalıkları (anemi, lösemi) ve bunların belirtileri, kemik iliği hücrelerinin yapısı ve işlevi, lösemi tedavisinde kullanılan yöntemler ve kök hücre nakli seçenekleri detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca mikroskop kullanımı, objektif ayarları, iki gözle bakma tekniği ve farklı alanları görüntüleme yöntemleri de gösterilmektedir. Ceyda Nur adlı bir öğrenciye mikroskop kullanımı öğretilmekte ve KML (Kronik Miyeloid Leukemi) gibi lösemi tipleri hakkında bilgiler verilmektedir.
- 00:09Sunumun Tanıtımı
- Profesör Doktor İlnur Kazanoğlu, 1995 yılında Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden mezun olmuştur.
- 1998 yılında Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde fizyoloji ana bilim dalında araştırma görevlisi olarak çalışmaya başlamış, 2016 yılında profesör ünvanını almıştır.
- Temel ilgi alanları kök hücre biyolojisi, hematoloji laboratuvarı, aferez teknikleri ve kök hücre nakli ünitelerinde kalite standartlarıdır.
- 02:45Mikroskopun Keşfi
- Mikroskopun keşfi 1590 yılında teleskopların ters şeklinde çevrildiğinde yakındaki daha küçük nesneleri görebilmek için kullanılabileceği fikriyle başlamıştır.
- Galileo bu fikri ilk düşünmüş ancak Engizisyon Mahkemesi'nde dünya düz değil yuvarlak dediği için ölüm cezasına çarptırılmış ve keşfini söylememiştir.
- 17. yüzyılda terzi olan Anthony Leuwenhoek, kumaşları incelemek için küçük mercekler kullanırken iki merceği üst üste koyarak daha küçük şeyleri daha büyük hale getirebileceğini keşfetmiştir.
- 05:13Mikroskop Çeşitleri ve Kullanımı
- Mikroskoplar sadece ışık mikroskobu değil, elektron mikroskobu, floresan mikroskop ve taramalı mikroskop gibi çeşitli çeşitlere sahiptir.
- Floresan mikroskoplar hücre içerisindeki inklüzyon cisimciğini veya maddeyi büyük hale getirmek, fotoğrafını çekmek veya hücre yüzeyindeki antijenleri göstermek için kullanılır.
- Kan hücrelerini mikroskopta görmek için bir damla kan alınır, muma şeklinde yayma hazırlanır, hücreler lamın üzerine yapıştırılır ve Ginza boyası ile boyanır.
- 07:40Kan Hücrelerinin Mikroskopta Gösterimi
- Mikroskopta en küçük büyütmede (4'lük) bir alan bulunur ve daha sonra 10'luk, 40'luk ve 100'lük büyütmelere geçilir.
- 100'lük büyütmede kırmızı kan hücreleri (eritrositler) görülür, çekirdekleri olmadığı için içi boş görünür ve mikrolitrede 4-6 milyona kadar çıkabilir.
- Mavi-mor boyanmış trombositler (platelet) mikrolitrede 150.000-350.000 arasında bulunur ve eritrositlerle birlikte küme yapabilir veya tekli olarak görülebilir.
- 12:53Beyaz Kan Hücreleri
- Kan hücrelerinde üç tip hücre vardır: eritrositler, trombositler ve beyaz kan hücreleri (white blood cell).
- Beyaz kan hücreleri ya granüllüdür (grannositler) ya da granülsüzdür (agrenositler).
- Granüllü beyaz kan hücreleri nötrofil, bazofil ve ezofiller olarak üç gruba ayrılır, granülsüz olanlar ise lenfositlerdir.
- 14:09Kan Hücrelerinin Türleri ve Görevleri
- Kanda farklı miktarlarda ve görevlerde bulunan granül taşımayan beyaz kan hücreleri vardır; bunlar agrenositler ve lenfositlerdir.
- Lenfositler arasında T-lenfler, B-lenfler ve NK hücreleri bulunur ve her biri ayrı görevlerde yer alır.
- Nötrofiller, beyaz kan hücrelerinin bir türüdür ve akut inflamasyon ve enfeksiyonlarda savunma görevleri ve fagositoz (yabancı mikrobu kapıp sindirme) görevleri üstlenirler.
- 15:56Trombositler ve Eritrositlerin Görevleri
- Trombositler, pıhtılaşma ile ilgili görevlerde bulunur; damar kesildiğinde veya zedelenme olduğunda, salgıladıkları granüller sayesinde yapışkan hale gelerek damardaki açığı kapatmaya çalışırlar.
- Eritrositler (kırmızı kan hücreleri), primer görevi olarak bütün dokulara oksijen ve besin maddesinin taşınmasını sağlarlar.
- Lenfositler, vücutu savunan hücrelerdir; özellikle tümör hücreleri ve virüslerle savaşan hücrelerdir ve tümör oluşumuna engel olurlar.
- 19:15Hastalarda Kan Hücrelerinin Değişimi
- Orak hücre taşıyıcısı olan bir hastada, eritrositler hem daha az hemoglobin taşıdığı için anemi (soluk renkte) ve mikroster (küçük) olabilir.
- Periferik kanda çekirdekli eritrositlerin görülmesi normal değildir; bu kemik iliğinin normal çalışmadığını gösterir.
- Eritrositlerin şekilleri farklı olabilir; normalde dis şeklinde olması gerekirken, bazı hastalarda elips gibi görünebilirler.
- 24:05Kemoterapi ve Kanser Tedavisi
- Sitotoksik tedavi (kemoterapi) ilaçları, kanser hücrelerini doğrudan öldürmez; vücudumuzda çoğalma kapasitesi gösteren bütün hücreleri öldürür.
- Klasik kemoterapi ilaçları, 1950'li-60'lı yıllardan beri kullanılmakta olup, vücudumuzda çoğalan bütün hücreleri öldürdüğü için yan etki görülme ihtimali yüksektir.
- Hedefe yönelik tedaviler (akıllı ilaçlar) sadece kanser hücrelerini öldürür; bu tedaviler daha pahalı olsa da umut vadeden bir tedavi yöntemidir.
- 26:22Kan Kanserinin Nedenleri
- Kan kanserini oluşturan faktörler arasında genetik faktörler ve somatik mutasyonlar (vücudumuzda oluşan mutasyonlar) bulunmaktadır.
- Çevresel faktörler (bisphenol A, işlenmiş etlerdeki maddeler) ve genetik faktörler (Down sendromu) kan kanserinin riskini artırabilir.
- Radyoterapi ve kemoterapi alan hastalarda, radyasyona maruz kalan radyoterapi ünitelerinde çalışan kişilerde lösemi gelişme ihtimali yüksektir.
- 27:59Lösemi Kök Hücresi ve Kemik İliği
- Lösemi kök hücresi (stemcell) artık bulunmuş ve lösemi bu kök hücreden oluştuğu bilinmektedir.
- Kemik iliğindeki kök hücre hem başka dokulara dönüşebilir hem de kendi kendini yenileyebilir.
- Genetik faktörlerin bu hücrede modifikasyona ve aşırı çoğalmaya neden olduğu gösterilmiştir.
- 29:04Diğer Risk Faktörleri
- Paketli gıdaların uzun süre kullanılması ve boyalı yiyeceklerin tüketimi kan kanserinin riskini artırabilir.
- Saç boyalarının MDS (kemik hastalığı) ve löseminin bir ön hastalığı olan MDS'e neden olabileceği bilinmektedir.
- Saç boyama sıklığı ve zamanı, kimyasala maruz kalma riskini etkileyebilir.
- 30:51Kemik İliği Görüntüsü
- Remisyonda (tedavi sonrası iyileşmiş) bir hastanın kemik iliği doku gibi görünür ve farklı hücreler içerir.
- Kemik iliğinde beyaz kan hücrelerinin öncü hücreleri (lökosit, lenfosit, monosit, eofil) ve eritrositleri oluşturan eritroblaslar bulunmaktadır.
- Eritroblaslar birçok bölünme aşaması geçirir, çekirdeklerini kaybeder ve çekirdeksiz eritrositleri oluşturur.
- 35:36Lösemi Hastasının Kemik İliği
- Lösemi hastasının kemik iliği blast (lösemi hücreleri) ile doludur.
- Lösemi hücreleri kemik iliğinde belirgin şekilde görülebilir.
- 37:22Akut Miyelositik Lösemi (AML) Hücreleri
- Akut miyelositik lösemi (AML) hücreleri normal hücrelerden farklıdır, diferansiyasyonları yoktur ve monoton bir yapıya sahiptir.
- AML hücreleri koyu boyanmış olup, sağlıklı kemik iliğinden farklı olarak yeni hücre üretme şansı yoktur.
- Bu hücreler periferik kana lösemi hücresi olarak çıkar.
- 40:07Lösemi Tedavisi ve Kök Hücre Nakli
- Lösemi tedavisinde tedavi sonrası hücrelerin durumu kontrol edilir ve daha fazla tedaviye devam edilip edilmeyeceği veya kök hücre nakline gidilip gidilmeyeceği kararlaştırılır.
- Kemik iliği hastalıklarında, özellikle lösemilerde ve multipl miyeloma gibi kök hücre hastalıklarında otolog kök hücre nakli yapılabilir.
- Kök hücre nakillerinde üç seçenek vardır: tam uyumlu kardeş vericiden nakil, uyumsuz kardeş veya anne-baba (haploidentik) nakil, ve akraba dışı tam uyumlu donör bulup nakil yapmak.
- 42:09Kök Hücre Nakli ve Doku Bankaları
- Akraba dışı nakil yapabilmek için doku bankalarına sağlıklı kişilerin bağış yapmış olması ve kayıtlı olması gerekir.
- Doku bankalarına bağış yapan kişilerin doku grupları çalışılır ve kanları bankada saklanır.
- Herhangi bir yerden haber gelirse, bağışçı olmak isteyen kişiye "doku grubunuz uydu, bağışçı olmak istiyor musunuz?" sorusu sorulur.
- 42:49Kemik İliği ve Kan Dolaşımı
- Kemik iliğinde oluşan hücreler, sinüzoidler aracılığıyla kemik iliğinden kan damarlarına ve oradan periferik dolaşıma geçer.
- Ters bir geçiş yoktur, yani kan damarlarından kemik iliğine geçiş gerçekleşmez.
- 43:51Radyoaktif Ortamlarda Çalışma ve Koruma
- Radyoaktif ortamlarda çalışan insanlar için lösemi ve kanser önleyici ilaçlar bulunmamaktadır.
- Bu bölgelerde çalışan kişilerin kişisel koruyucu ekipmanlarını giymeleri ve üzerlerinde radyasyonu ölçen dozimetre cihazlarını taşımaları gerekmektedir.
- Türkiye Atom Enerji Kurumu sürekli bu yerleri denetlemektedir.
- 45:42Laboratuvar Cihazları ve Hücre Analizi
- Laboratuvarda sadece ışık mikroskobu değil, floresan mikroskop ve ters çevrilmiş mikroskoplar da bulunmaktadır.
- Hücre kültüründe üretilen sinir hücresi, kanser hücresi veya lösemi kanser hücre hatları invert mikroskopta takip edilebilir.
- Laboratuvarda hücreleri analiz etmek için flotometri (akintometri) cihazları da bulunmaktadır.
- 49:12Flotometri Cihazları ve Hassasiyet
- Flotometri cihazları yüz bin hücrede bir lösemi hücresini gösterme şansına sahiptir.
- Bu cihazlar on üzeri eksi dört eksi beş düzeyinde hassasiyette hücrelerin lösemi olup olmadığını söyleyebilir.
- Bu cihazlar tedavi sonrası minimal kalıntı hastalık durumunu göstererek hastanın daha fazla kemoterapi alacak mı veya nakile mi gidecek bu konuda karar vermemizi sağlar.
- 49:54Eritrosit Morfolojisi ve Anemi
- Anemi hastalarında eritrosit morfolojisi farklıdır; daha büyük, çentikli sitoplazması olan, daha açık renkli veya daha koyu renkli, farklı şekillerde hücreler görülür.
- Gözyaşı hücreleri gibi normal olmayan hücreler de anemi hastalarında görülebilir.
- Bazı lösemi türlerinde lökosit sayısı çok artarken, bazılarında çok düşük olabilir.
- 52:36Mikroskop Kullanımı
- Öğretmen, normal olmayan hücreleri göstermek için bir öğrenciyi mikroskopa yaklaştırmak istiyor.
- Ceyda Nur adlı öğrenciye mikroskop preparatı veriliyor ve nasıl kullanılacağı gösteriliyor.
- Mikroskop kullanırken iki gözle bakmanın öneminden bahsediliyor, tek gözle bakmak yorucu ve baş ağrısına neden olabilir.
- 54:32Mikroskop Ayarları
- Mikroskopun büyütme seviyesi ayarlanıyor ve farklı alanları görmek için vidaların kullanılması gösteriliyor.
- Gözlerde kırılma bozukluğu varsa veya gözlük kullanıyorsanız, herkesin ayarları farklı olabilir.
- İki gözle aynı anda bakmanın öneminden tekrar vurgu yapılıyor.
- 56:13Mikroskop Görüntüsü
- Mikroskopta görülen görüntü, KML (Kronik Myeloid Leukemi) adlı bir hastalık olarak tanımlanıyor.
- Bu hastalıkta plastik hücrelerden çok hücre sayısının arttığı ve eritros morfolojisinin bozuk olduğu belirtiliyor.
- Görüntüde hücrelerin üst üste binmiş olduğu görülebiliyor.