Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında olup, "Benim Hocam Yayınları" platformunda içerik üretmektedir.
- Video, kamu gelirleri konusunun devamı niteliğinde olup, iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde vergi sistemleri tanımlanmakta, tarihsel süreçte tek vergili ve çok vergili sistemler arasındaki farklar açıklanmaktadır. İkinci bölümde ise vergi ilkeleri detaylı şekilde ele alınmakta, Adam Smith'in vergi ilkeleri ve Wagner'in vergi ilkeleri (mali ilkeler) incelenmektedir.
- Videoda vergi ilkeleri dört ana kategoride incelenmektedir: mali ilkeler (genellik, eşitlik, kanuni ilke, yıllık olma, açıklık ve istikrar), iktisadi ilkeler (tasarruf, verimlilik, esneklik), teknik ilkeler (kesinlik, uygunluk ve ucuzluk) ve ahlaki ilkeler (genellik ve eşitlik). Ayrıca Türkiye'deki vergi sistemi, vergilendirme yetkisinin parlamentolara ait olduğu ve Cumhurbaşkanı'nın vergi oranlarını değiştirme yetkisi gibi konular Anayasa'nın 73. maddesi ışığında açıklanmaktadır.
- 00:03Kamu Gelirleri ve Vergi Sistemleri
- Kamu gelirleri bölümü uzun bir bölüm olup, bu bölümde vergi sistemleri ve vergi ilkeleri anlatılacaktır.
- Vergi sistemi, bir ülkede belli bir dönemde uygulanan vergilerin tümüdür.
- Tarihsel süreç içerisinde vergi sistemleri ikiye ayrılır: tek vergili sistemler ve çok vergili sistemler.
- 01:48Tek Vergili Sistemler
- Tek vergili sistemde verginin kaynağı tektir ve tarihsel süreçte fizyokratlar, şuleler, Henry George ve Des gibi düşünürler tek ve dolaysız vergi görüşünü savunmuşlardır.
- Verginin kaynağının tek olması sorunudur çünkü bir süre sonra o kaynak kuruyabilir ve devlet vergi gelirinden mahrum kalabilir.
- Günümüzde geçerli olan çok vergili sistemlerdir çünkü vergiyi çeşitlendirerek bir kaynak kuruduğunda diğer kaynaktan gelir elde etmeye devam edilir.
- 04:04Çok Vergili Sistemler
- Çok vergili sistemde verginin kaynağı birden fazladır ve günümüzde gelir, servet, tüketim ve muamele üzerinden vergi alınmaktadır.
- Türkiye'de gelir üzerinden gelir vergisi ve kurumlar vergisi, servet üzerinden motorlu taşıtlar vergisi, emlak vergisi, değerli konut vergisi ve veraset intikal vergisi alınmaktadır.
- Tüketim üzerinden katma değer vergisi, özel tüketim vergisi, özel iletişim vergisi gibi vergiler, muamele işlemler üzerinden damga vergisi, harçlar ve banka-sigorta muameleleri vergisi alınmaktadır.
- 05:47Vergi İlkeleri
- Vergi ilkeleri üç başlığa ayrılır: Adam Smith'in vergi ilkeleri, Wagner'in vergi ilkeleri ve günümüz vergi ilkeleri.
- Adam Smith'in ilk vergi ilkesi adalet ve eşitlik ilkesidir, ancak mutlak eşitlik herkesin aynı miktar vergi ödemesi anlamına gelmez.
- Adam Smith vergide adaleti iki açıdan ele alır: mutlak matematik adalet ve nispi şahsi adalet.
- 07:00Mutlak Matematik Adalet
- Mutlak matematik adalette bir ülkenin tebaasının her biri o ülkenin giderlerine ödeme gücüyle orantılı olarak katlanmak zorundadır.
- Ödeme gücünün birçok göstergesi vardır: gelir, servet, öz tüketimin üzerinde yapılan tüketim ve üretim potansiyeli.
- Aynı işe eşit ücret alan iki kişinin kişisel ve ailevi durumları farklı olabilir, bu nedenle nispi şahsi adalet mükellefin kişisel ve ailevi durumlarının da dikkate alınmasıdır.
- 09:50Kesinlik İlkesi
- Kesinlik ilkesi, mükellefe yüklenen her vergi çeşidinin, ödeme biçimlerinin, ödeme zamanlarının ve vergi ile ilgili diğer koşulların belirli olmasını ifade eder.
- Vergi kanunları belirsizliğe yer bırakmayacak şekilde oluşturulmalıdır.
- Mükellef kendi durumuna ilişkin belirsizlik yaşadığında yazılı bir dilekçeyle başvurabilir ve idare durumuna açıklık getirecektir.
- 11:56Uygunluk İlkesi
- Uygunluk ilkesi, her vergi mükellefe en uygun zamanda tahsil edilmesi gerektiğini belirtir.
- Türkiye'de gelir vergisinin ödeme ayları Mart ve Temmuz olmasına rağmen, gelirinin %75 ve daha fazlası zirai kazançtan oluşan gerçek kişiler vergilerini Kasım ve Aralık aylarında ödeyebilirler.
- Kurumlar vergisi mükellefleri, normal hesap dönemi (takvim yılı) yerine özel hesap dönemi (takvim yılının dışındaki 12 ay) seçebilirler, bu da uygunluk ilkesinden hareketle yapılmıştır.
- 14:13Tasarruf Ya da İktisadilik İlkesi
- Tasarruf ya da iktisadilik ilkesi, vergi ilişkisinde her iki taraf açısından da maliyetlerin asgari düzeyde olması gerektiğini belirtir.
- Adam Smith bu ilkeyi ikiye ayırmıştır: açık maliyet (verginin devlete olan toplama maliyeti) ve kapalı, örtük, zımni maliyet (verginin mükellefi olan vergi dışı görünmeyen maliyetleri).
- Vergi mükellefi, vergi ödemek için mali müşavir tutma, defter notere tastiği, belge bastırma gibi görünmeyen maliyetlere de katlanır.
- 18:34Wagner'in Vergi İlkeleri
- Wagner'in vergi ilkelerinden ilki mali ilkelerdir ve bunlardan ilki verimlilik (yeterlilik) ilkesidir.
- Verimlilik ilkesi, vergilerin belli bir dönemdeki kamu giderlerini karşılayabilecek düzeyde olması gerektiğini belirtir.
- Verimli bir verginin iki özelliği vardır: tahsilatı kolay ve hasılatı yüksek olması.
- 20:22Vergi Verimliliği ve Adalet İlişkisi
- Bir verginin hasılatını yüksek tutmak için tabanının geniş olması gerekir; konusu geniş tanımlanırsa ve kapsadığı mükellef sayısı çoksa taban geniş olur.
- Dolaylı vergiler (örneğin KDV) dolaysız vergilere göre daha verimlidir çünkü tabanı daha geniş ve mükellef ödediğinin farkındadır.
- Verimlilikle adalet arasında ters yönlü bir ilişki vardır; bir vergide verim arttıkça adalet azalır, adalet arttıkça verim düşer.
- 23:06Esneklik İlkesi
- Esneklik ilkesi, vergilerin ekonominin genel iniş ve çıkışlarına duyarlı olması gerektiği anlamına gelir.
- Ekonomi kendiliğinden genişlerken devletin vergi gelirleri otomatik olarak artmalı, daralırken ise azalmalıdır.
- Ekonomi genişlemesi her zaman enflasyon anlamına gelmez; denge noktasına kadar genişleyen ekonomi gelişirken, denge noktasından sonra enflasyon başlar.
- 24:57Esnek Vergiler
- Esnekliği yüksek olan vergilerin konusu gelirdir ve tarifesi artan oranlı ise esnekliği daha da artar.
- Türkiye'de gelir vergisi artan oranlı tarife yapısına sahiptir ve ekonomi genişlediğinde vergi gelirleri artar.
- Kurumlar vergisi konusu gelir olsa da tarifesi sabit oranlı olsa da, ekonomi genişlediğinde vergi gelirleri artar.
- 27:54Wagner İktisadi İlkesi
- Wagner iktisadi ilkesi, vergilerin mükellefin iktisadi karar ve davranışlarını değiştirmeyecek uygun kaynaklardan alınması gerektiği anlamına gelir.
- Uygun kaynak ülkeden ülkeye değişir; gelişmekte olan ülkelerde dolaylı vergiler, gelişmiş ülkelerde ise dolaysız vergiler uygun kaynak olarak görülür.
- Bu ilke, mükellefin üretim, tüketim, yatırım ve tasarruf gibi iktisadi kararlarını etkilemeyecek şekilde vergi alınması gerektiğini vurgular.
- 29:17Teknik İlkeler
- Teknik ilkeler arasında kesinlik, uygunluk ve ucuzluk ilkeleri bulunmaktadır.
- Ucuzluk ilkesi, halkın cebinden vergi olarak çıkan tutarla idarenin kasasına giren tutar arasındaki farkın asgari düzeyde olması gerektiği anlamına gelir.
- Bu ilke, devletin vergi toplama maliyetlerinin minimum olması gerektiğini vurgular.
- 30:15Ahlaki İlkeler
- Genellik ilkesi, toplumda herhangi bir ayrım yapılmaksızın herkesten vergi alınması ilkesidir.
- Eşitlik ilkesi, herkesten devlet ödeme gücüyle orantılı olarak vergi alması gerektiği anlamına gelir.
- Eşitlik ilkesi içinde yatay eşitlik (aynı ödeme gücüne sahip olanlar aynı vergi ödemeli) ve dikey eşitlik (farklı ödeme gücüne sahip olanlar farklı vergi ödemeli) bulunmalıdır.
- 32:34Anayasa'da Vergi
- Anayasanın 73. maddesi vergi ile ilgili maddedir ve herkesin kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücü oranında vergi ödemekle yükümlü olduğu belirtilir.
- Bu madde hem genellik ilkesini (herkes) hem de eşitlik ilkesini (mali gücüyle orantılı olarak) bir arada tanımlamaktadır.
- 33:29Vergi İlkeleri ve Anayasa
- Genellik ilkesi ve eşitlik ilkesi genellikle ayrı olarak sorulur, ikisi bir arada sorulmaz.
- Anayasa'nın 73. maddesinin ikinci cümlesinde maliye politikasının sosyal amacı vergi yükünü toplumda adil ve dengeli dağıtmak olarak belirtilmiştir.
- Vergi ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, kaldırılır ve değiştirilir.
- 34:41Vergide Kanuni İlke
- Vergide kanuni ilkesi ilk kez Magna Carta yazılı belgesine girmiştir.
- Günümüzde vergilendirme yetkisi parlamentolara aittir, Türkiye'de Türkiye Büyük Millet Meclisi vergiyi kanunla koyar, kaldırır ve değiştirir.
- Yürütme organının vergi koyma, kaldırma ve değiştirme yetkisi yoktur.
- 35:12Cumhurbaşkanının Vergi Yetkisi
- Anayasa'nın 73. maddesinin son cümlesinde Cumhurbaşkanlığı'na vergi oranlarını indirme ve istisna/muafiyetleri değiştirmeye yetki verilmiştir.
- Katma Değer Vergisi Kanunu'na göre Cumhurbaşkanı KDV oranını dört katına kadar artırmaya veya yüzde bir'e kadar indirmeye yetkilidir.
- KDV'nin kanun oranı yüzde on olduğundan, KDV oranı en çok yüzde kırk, en az yüzde bir olur.
- 36:15Günümüz Vergi İlkeleri
- Günümüz vergi ilkeleri arasında adalet, kesinlik, uygunluk, tasarruf, verimlilik, esneklik, genellik ve eşitlik bulunmaktadır.
- Yasallık (kanunilik) ilkesi gereği vergi, harç, resim ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, kaldırılır ve değiştirilir.
- Vergiler dönemsellik ilkesi gereği yıllıktır ve bütçe kanunuyla uygulama süresi yılla sınırlandırılır.
- 37:28Açıklık ve İstikrar İlkeleri
- Açıklık (anlaşılır olma) ilkesi, vergi ile ilgili düzenlemelerin mükelleflerin anlayabileceği bir dilde, basitlikte ve sadelikte olmasını ifade eder.
- İstikrar ilkesi, vergi ile ilgili düzenlemelerin sık sık değiştirilmemesi gerektiğini belirtir.
- Vergi kanunlarını sık sık değiştirmemek gerekir çünkü bu tarafların vergiye uyumunu zorlaştırır ve kanunu belirsiz hale getirir.
- Ekonomik ve sosyal koşullar sürekli değiştiği için vergi kanunlarında değişiklikler yapılmalıdır, ancak hiç değiştirmemezlik de edilmemelidir.