Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği 4. sınıf öğrencisi Muhammed Emin Ural tarafından sunulan, mühendislik terimlerinden uzak durarak jet motorlarını anlatan eğitici bir içeriktir. Sunumun sonunda Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü öğrencisi Furkan Arslan, Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi Yüksek Lisans öğrencisi Muhammet Enes Tanoğlu ve Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği son sınıf öğrencisi Muhammed Burak Reper sorular sormaktadır.
- Video, jet motorlarının çalışma prensiplerini, tarihini ve türlerini detaylı şekilde ele almaktadır. İlk olarak enerji ve iş kavramları açıklanarak gaz türbinlerinin çalışma prensibi anlatılmakta, ardından Frank Widdle ve Hans von Ohain gibi önemli icatçıların çalışmaları aktarılmaktadır. Daha sonra turbojet, turboprop, turboşaft ve turbofan motorlarının çalışma prensipleri, avantajları ve dezavantajları görsel örneklerle gösterilmektedir.
- Videoda ayrıca Türkiye'deki TEI şirketinin jet motor geliştirme çalışmaları (TJ-35, TC-90, TJ-300, TP-38, TEI TS1400, T700), jet motorlarının güvenliği için yapılan "birdstrike" testleri ve Türkiye'nin savunma sanayiindeki konumu hakkında bilgiler de paylaşılmaktadır. Jet motorlarının kişisel kullanım alanları (bisiklet, scooter, kamyon yarışları) ve soğutma sistemleri hakkında da bilgiler verilmektedir.
- 00:08Giriş ve Enerji Kavramları
- Konuşmacı Muhammed Emin Ural, Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği 4. sınıf öğrencisi olarak jet motorları hakkında sunum yapacağını belirtiyor.
- Sunumda mühendislik terimlerinden ve matematiksel kavramlardan uzak durarak jet motorlarının kısaca nelerden ibaret olduğunu anlatacağını söylüyor.
- İş, bir doğrultuda kuvvet uygulandığında ve bu kuvvet doğrultusunda yer değiştirme elde edildiğinde gerçekleşir.
- 01:17Enerji ve Korunumu Kanunu
- Enerji, fiziksel bir sistemde iş yapabilmek için aktarılması gereken nicel bir miktar olup, enerjinin tanımlanabilmesi için bir aktarım veya transform olması gerekir.
- Enerjinin korunumu kanunu, enerjinin vardan yok, yoktan var edilemeyeceğini gösterir.
- Enerji farklı formlar arasında dönüşüm geçirir; örneğin kimyasal enerji mekanik enerjiye, elektrik enerjisi ışık enerjisine veya ısıya dönüşebilir.
- 03:02Enerji Kaynakları
- İnsanlar yıllardır enerjiyi kendi yararına kullanmak için manipüle etmeye çalışıyor; rüzgar enerjisi için yel değirmenleri, güneş enerjisi için güneş panelleri kullanılmıştır.
- Gaz türbinleri, elektrik enerjisi elde etmek için kullanılır.
- 04:11Gaz Türbinlerinin Çalışma Prensibi
- Gaz türbinlerinin ilk kısmı kompresördür; buradan dışarıdan alınan havayı sıkıştırır ve ısınır.
- Sıkıştırılan hava yanma odasına gönderilir ve burada yakıtla birleşerek kimyasal enerji elde edilir.
- Bu kimyasal enerji, türbin kanatçıklarının dönmesine sebep olur ve bu mekanik enerji kompresörü döndürmek için kullanılır.
- 06:56Elektrik Enerjisinin Oluşumu
- Türbinin ürettiği enerjinin büyük kısmı jeneratör kısmına aktarılır.
- Jeneratörlerin içinde büyük bir mıknatıs bulunur ve bu mıknatıs döndürüldüğünde oluşan manyetik alan sayesinde elektronlar düzgün bir şekilde hareket eder.
- Elektronların bu şekilde hareket etmesiyle elektrik enerjisi elde edilir.
- 07:37Jet Motorlarının Gelişimi
- Gaz türbinleri İkinci Dünya Savaşı'ndan hemen önce kullanılmaya başlanmış ancak o zamanlar verimi çok düşük olduğu için enerji üretmek için kullanılmamıştır.
- Gaz türbinlerinin potansiyeli askeri yönde kullanılmak üzere geliştirilmiştir.
- Pervaneli uçaklardan arkasından alev püskürten jet motorlarına geçmek, askeri üstünlük sağlayacak bir avantaj sağlamıştır.
- 08:21Frank Widdle'in Jet Motoru İcadı
- Frank Widdle, gaz türbinlerinin verimsiz olduğunu fark ederek havanın enerjisini başka bir şekilde kullanmayı düşündü.
- Kompresörü döndürmek için az sayıda türbin ekleyerek, geri kalan hızlı ve sıcak hava enerjisini arkadan püskürtmeyi planladı.
- 1935-1939 yılları arasında jet motorlarını geliştirmek için büyük çaba gösterdi ancak parası olmadığı için devlet ve şirketlerden destek alamadı.
- 10:14Jet Motorunun Hayata Geçirilmesi
- 1936 yılında Widdle'ın arkadaşları, savaş patlamak üzere olduğu için jet motorunun işe yarayabileceğini düşünerek ona destek oldu.
- Powerjest adlı bir şirket kurarak 1937 yılında jet motorunu hayata geçirdiler.
- Jet motorunda kompresörden giren hava yanma odasında yakılıp tribüne gönderilir, tribünden çıkan hava arkadan püskürtülür.
- 11:37Jet Motorunun Tarihi
- Tarihten birçok icat ve keşif aynı anda, birbirinden habersiz gerçekleşmiştir.
- Hans von Ohien de 1936 yılında jet motoru geliştirmeye başladı ve devlet tarafından sınırsız fon desteği aldı.
- Von Ohien 1939 yılında jet motorunu uçağa takıp uçuşunu gerçekleştirdi, Widdle ise 1941 yılında aynı başarıyı elde etti.
- 13:39Türkiye'de Jet Motorları
- Türkiye'de TEI şirketinde TJ-35 isimli geleceğe yönelik jet motoru geliştirildi.
- 2011 yılında TEI tarafından TC-90 mikro turbojet motoru yapıldı ve TUSAŞ'ın Şimşek İHA'larında kullanıldı.
- TJ-300 motoru ise TEI tarafından üretilen, gemisavar orta menzilli füzesinde kullanılmak üzere yapılan ve 1342 newton kuvvet üreten bir motor.
- 15:03Turbojet Motorlarının Sorunları
- Turbojet motorları yakıt açısından verimsizdir, çok az uçuş sürelerine sahiptir ve güvenilmezdir.
- Tasarım eksikliği ve test ortamının olmaması nedeniyle motorlar test edilemiyor ve gürültülü olduğu için sivil uçaklarda kullanılamıyor.
- Mühendisler bu sorunlara çözüm bulmak için turbojet motoruna dördüncü bir komponent ekleyerek turboprop motoru geliştirmişlerdir.
- 16:00Turboprop Motorunun Çalışma Prensibi
- Turboprop motorunda jet motoru ile pervane birlikte çalışır, jet motoru kompresörden hava alıp yanma odasında yanarak tribinden dışarı atar.
- Uçağın ucuna eklenen tribin, jet motorundan gelen enerjiyi pervaneyi döndürmek için kullanır ve dişliler aracılığıyla pervaneyi ileriye doğru iterek uçak ileriye uçar.
- Bu sistem yakıt tasarrufu sağlar çünkü jet motorunun arkadan çıkan hava daha yavaş ve daha fazla etki oluşturur.
- 17:16Türkiye'deki Turboprop Motorları
- Türkiye'de TJ35 motoruna pervane eklenerek TP-38 motoru geliştirilmiş ve TUSAŞ tarafından üretilen Turna uçaklarında ve İHA'larda kullanılmıştır.
- Helikopterlerde de jet motorları kullanılır, ancak enerjinin bir kısmı pervaneye aktarılır ve dişli ters çevrilerek pervaneyi yukarı doğru döndürür.
- TEI tarafından üretilen TS1400 motoru, TUSAŞ'ta üretilen Gökbey helikopterinde kullanılmak üzere geliştirilmektedir.
- 19:00T700-1D Turboşaft Motoru
- T700-1D, TEI tarafından üretilen hem yerli hem de milli bir turboşaft motorudur.
- Bu motor genel maksat helikopterlerinde kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
- Jet motorları sadece uçaklarda değil, kişisel amaçlarla da kullanılmaktadır; YouTube youtuberları jet motorlarıyla bisiklet ve scooter gibi araçlar yapmaktadır.
- 22:27Jet Motorlarının Yarışlarda Kullanımı
- Jet motorları yarışmalarda da kullanılmaktadır, Amerika'da tırlara ve traktörlere takılarak maksimum itki ve hız elde edilmeye çalışılmaktadır.
- Kamyon yarışmalarında 600 km/saat'e yaklaşan hızlar elde edilmektedir.
- Ruslar da tanklarda jet motorlarını denemeye çalışmışlardır.
- 23:27Turbo Fan Motorları
- Turbo fan motorları, turbojet motoruna fan takılmış versiyonudur ve sivil uçaklarda daha verimli bir itki elde etmek için geliştirilmiştir.
- Fan sayesinde içeri alınan hava miktarı artar ve itki %90'ı fandan elde edilir, bu da yakıt verimliliğini artırır.
- Turbo fan motorları ses sorununa da çözüm getirir çünkü dışarıdan gelen hava daha yavaş ve soğuk olduğu için toplam hız azalır.
- 26:37Jet Motorları İçin Kuş Testi
- Birdstrike adlı test, uçak motorlarına kuşların girmesini ve hasar vermesini önlemek için yapılır.
- Airbus A380 uçağı dört turbofan motoruyla çalışır ve tam devirde saniyede bir litre yakıt tüketir.
- Testte Rolls-Royce motoru kullanılır, bu motorda 24 fan kanatçığı bulunur ve her kanat bir metre ve 15 kilogram ağırlığında olup, her kanat ucunda 310 ton güç oluşur.
- 29:23Jet Motorlarının İsimlendirme Sistemi
- Jet motorlarına tuhaf isimler verilir; örneğin TJ35, turbojet kısaltması ve ürettiği itkiden dolayı (35 newton) isimlendirilir.
- TJ90 gibi motorlarda ise libre olarak itki değeri belirtilir (90 libre).
- Motorların isimlendirilmesi genellikle ürettikleri itkiye ve motorik etkisine göre değişir.
- 30:30TEI'nin Jet Motorları Alanındaki Konumu
- TEI şu anda turbofan motor üretmese de, CF-56 ve Genix G9X gibi dünyanın en önemli turbofan motorlarının büyük parçalarını üretmektedir.
- LEAP adlı yeni turbofan motorunun 48 parçasını TEI üretmektedir.
- TEI, T700T701D turboşaft motorunu yerli ve milli olarak üretmektedir.
- 33:36Jet Motorlarının Soğutma Sistemi
- Jet motorlarının yanma odası ve türbin bölümleri yüksek sıcaklıklara maruz kalır, bu nedenle soğutma işlemi önemlidir.
- Termal analizler yapılarak ısı transferi değerleri ölçülür ve ısınma bölgeleri belirlenir.
- SAS (Secondary Air System) adı verilen ek soğutma sistemleri ve borulama sistemleri kullanılarak türbin ve yanma odası soğutulur.