Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında hazırlanmıştır.
- Video, aşınma ve peeple kavramlarını detaylı şekilde ele almaktadır. İlk bölümde aşınma sürecinin aşamaları, aşının yüzeyi ve peeple kavramı açıklanırken, ikinci bölümde peeplenlerin yaşlandırılması için kullanılan yöntemler (korellat depolarına bakma, tabakaların yaşına bakma, tektonik hareketlerin yaşına bakma ve volkanik malzemelerin yaşına bakma) anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca peeplenin aşının yüzeyinden daha geniş alanlarda oluştuğu, daha uzun sürede (5-10 milyon yıl) meydana geldiği ve gençleşmesi, tektonik hareketler ve negatif ostatik hareketlerin etkisiyle nasıl gerçekleştiği örneklerle açıklanmaktadır.
- Aşınım ve Tesviye
- Aşındırmada bölgeyi sadece törpüler, fazla malzemeyi götürürken, tesbih edilmek dendiği zaman yüksek alanlardan alınan unsurlar çukur alanlarda biriktirilir.
- Çukur alanlarda biriken bu malzemeler korelat depolar olarak adlandırılır.
- Negatif ostatik hareketler peeplerin gençleşmesine neden olabilir, örneğin buzul dönemlerinde karanın alçalması ve ekvatora yakın alanlarda deniz seviyesinin yükselmesi.
- 00:29Aşının Yüzeyi
- Aşının yüzeyi, herhangi bir sahada yeryüzünün akarsu faaliyetleri tarafından aşındırılıp tesviye edilmesiyle meydana gelen düz ve hafifçe dalgalı topografi yüzeyleridir.
- Aşının yüzeyi kireçtaşları, çips, anhidrit veya bazalt gibi farklı kayaları kesip geçebilir ve tabakaların üzerindeki sıyrılma sonucu oluşan tabaka düzlüklerinden ayrılır.
- Aşının yüzeyi oluşumdan sonra meydana gelen tektonik hareketlerle deforme olabilir ve hem genel hem de yerel taban seviyesine göre oluşabilir.
- 02:17Aşının Yüzeyinin Özellikleri
- Akarsular aşının yüzeyi üzerinde hareket ederken zemine aşındırırken aldıkları alüvyonları çukur noktalarında biriktirebilir ve korelat depolar oluşturabilir.
- Aşının yüzeyi oluşumundan sonra çeşitli nedenlerle göl ya da denizlerle kaplanabilir ve bu göl ya da denize ait unsurlar aşının yüzeyin üzerine kaplamışsa, bu yüzeye fosil aşının yüzeyi adı verilir.
- Aşının yüzeyi oluşumdan sonra taban seviyesinde meydana gelecek bir akarsu değişmesiyle aşının canlanmasına neden olabilir ve yeni taban seviyesine göre başlayan aşının dalgası bir öncekinin zararına genişleyecektir.
- 04:33Peneplen
- Peneplen, aşınım evresinin sonunda, akarsular tarafından aşındırılıp düzleştirilip tesviye edilen, taban seviyesine yakın yükseltide, taban seviyesine doğru hafif eğimli, çok geniş, düz ya da hafif dalgalı alanlardır.
- Peneplen aşının yüzeyi olmakla beraber daha geniş alan kaplamaları, daha uzun süre (5-10 milyon yıl) oluşması ve sadece genel taban seviyesine bağlı olarak oluşması gibi özelliklerle ayrılır.
- Peneplenlerin üzerinde gerek dayanıklı kayaçların bulunmasına bağlı olarak monono veya sertgen, gerekse de su bölümü çizgisine karşılık gelen aşıdan kurtulmuş alanlar (mosor) bulunabilir.
- 07:42Peneplenlerin Gençleşmesi
- Peneplenlerin oluşumundan sonra meydana gelen tektonik hareketler sonucunda kıvrılma, kırılma, eğimlenme veya çarpma gibi olaylar yaşanabilir.
- Gençleşmiş peneplenlerde akarsuların yatağını derinleştirmesi görülür ve peeple yüzeyi ile akarsu vadisi arasında discordans (eğim kırıklığı) oluşur.
- Peneplenlerin gençleşmesi, akarsular tarafından derin bir şekilde yarılmış ve parçalanmış olan aşının platolarına dönüşmesine neden olur, örneğin Çatalca-Kocaeli platosu.
- 10:57Peneplenlerin Yaşlandırılması
- Peneplenlerin yaşlandırılması için korel depoları kullanılır; korel depolar, aşındırılan malzemelerin akarsular tarafından taşınması sonucu oluşur.
- Korel depoları tabakalara sahiptir; ilk tabakalar peepleşmenin başladığı dönemi, son tabakalar ise peepleşmenin sona erdiği devreyi ifade eder.
- Korel depolarındaki fosiller veya radyometrik yöntemlerle yaşlandırılarak peeplenin oluştuğu dönemde belirlenir.
- 11:59Peneplenlerin Yaşlandırılması Yöntemleri
- Peneplenler ve aşın yüzeylerinin oluşumundan önce üzerinde geliştikleri yere etkilemiş olan son tektonik hareketten daha gençtir.
- Peneplenler kestiği volkanik tabakalardan daha gençtir, örten lav örtüsünden ise daha eski olabilir.
- Peneplenlerin yaşlandırılması için korel depolarına, kestiği gereğin yaşına, etkilendiği tektonik hareketlerin yaşına ve volkanik malzemelerin yaşına bakılır.