Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, DFT Tarih Podcast formatında sunulan, 15. yüzyılın son dönemlerinde İspanya'nın Yeni Dünya'ya yaptığı keşifleri ve özellikle Meksika'daki Aztek İmparatorluğu'nun fethini anlatan tarihsel bir anlatımdır. Videoda Hernan Cortez, Kral Montezuma, Kuauhemog gibi önemli karakterler yer almaktadır.
- Video, dünya dışı varlıkların gezegenimize gelip dünyayı istila ettiği kurgusal hikayelerden başlayarak, İspanya'nın Reconquista hareketi, Kristof Kolomb'un 1492'deki keşifleri ve Hernan Cortez'in 1518'deki Meksika seferini kronolojik olarak anlatmaktadır. İspanyolların teknolojik üstünlüğü, Azteklerin bilgi boşluğu ve mikropların etkisi gibi faktörlerin fetih sürecindeki rolü detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca İspanyolların Tenochtitlan'a varışları, şehirdeki kuşatmaları, Montezuma ile olan ilişkileri ve sonunda 13 Ağustos'ta Kuauhemog'un teslim olmasıyla şehrin düşüşü anlatılmaktadır. Savaşın sonuçları, iki tarafın toplam kayıplarının çeyrek milyon insan olduğu ve Cortez'in K NTF sorrow'daki hazineyi bulamadığı belirtilmektedir. Video, izleyicilere konuyla ilgili film ve kitap tavsiyeleriyle sonlanmaktadır.
- Duyuru ve Giriş
- Videolarımızı Spotify platformuna podcast olarak yüklemeye başladık ve ileride tarih üzerine farklı podcast programları da hazırlamayı düşünüyoruz.
- Video, dünyamız tarihi boyunca bir kez daha "dünya dışı üstün varlıkların gezegenimize gelip dünyayı istila ettiği" kurgusal senaryosunu ele alıyor.
- Videoda, "yeni dünya" olarak adlandırılan yerlerde, beşyüz yıl kadar önce kendi dünyalarından olmayan üstün varlıkların istilasına uğramış pek çok uygarlık olduğu belirtiliyor.
- 01:38İspanya'nın Yeniden Fetih Dönemi
- 15. yüzyılın son demlerinde İspanya, Aragon Kralı Ferdinand ile Kastilya Kraliçesi İsabella'nın krallıklarını birleştirmesiyle siyasi bir bütünlüğe kavuştu.
- Rekonkista (yeniden fetih) hareketi, İspanya'daki farklı krallıkları katoliklik çatısı altında birleştirmiş ve 1492 yılında Granada'yı alarak bu hareketi tamamlamışlardı.
- Yeni şekillenen toplum, yükselen İspanyol kimliği, militarizm ve koyu katolik bağlılığı çerçevesinde yeni arayışlara girişti.
- 02:39Avrupa'nın Ekonomik Durumu
- Ortacağ boyunca Avrupa, doğuya kıyasla geri kalmış bir ekonomik sisteme sahipti.
- 15. yüzyıla doğru Batı Avrupalılar belli bir nüfus yoğunluğuna ve ekonomik düzeye kavuşmuş olsa da, siyasi yapıları bilinen dünyanın ekonomik sisteminin en ucunda sıkışıp kalmıştı.
- Ekonomik döngünün akış yönü doğudan batıya doğruydu ve ticaret yolları Türklerin ve diğer Müslüman devletlerin elindeydi.
- 03:38Keşiflerin Başlangıcı
- Rönesans ve bilginin yaygınlaşması, batıya doğru giden denizciler ve maceralıların ilgisini çekti.
- 1492 yılında İspanya Monakları adına keşif faaliyetlerinde bulunan Kristof Kolomb, Karayip Denizi'ndeki adalara ayak bastı.
- Kolomb vardığı yerleri Hindistan'ın parçası zannetti, ancak Avrupalılar bu toprakların Hindistan değil, keşfedilmeyen bir kıta olduğunu fark etti.
- 04:34Yeni Keşfedilen Topraklar
- Yeni keşfedilen topraklar İspanyollarda büyük bir heyecan ve sevinç doğurdu.
- El değmemiş topraklar, sınırsız arazi, iş gücü olarak kullanılabilecek yüz binlerce insan, altın ve değerli taş, Hristiyanlaştırılacak pagan topluluklar İspanyolları bekliyordu.
- Bu zenginlik, özellikle İspanya'daki hidalgolar, hırsızlar, eşkiyalar, serseriler, gözden düşmüş tacirler, açgözlü askerler ve misyoner rahiplerin ilgisini çekti.
- 05:25İstila ve Katliam
- Konquistadorlar (yeni dünyanın fatihleri) "Tanrıya ve hükümdarımıza hizmet için geldik" diyerek yeni kıtaya ayak bastılar.
- Yerliler, gökyüzünden geldiklerine inandıkları bu insanlarla karşılaşınca afallamış ve pek çoğu karşı koyamamıştı.
- İspanyol fatihler, yerlilerden daha üstündü: tüfekleri, metal zırhları, atları, yerlilerin bağışıklığının olmadığı mikropları ve bilgileri vardı.
- 06:15İstilayıcıların Motivasyonu
- Karşılarına çıkan toplulukların kendilerinden çok daha güçsüz olduğunu anlayan İspanyol fatihler, yerlileri topluca katletmeye, işkencelere ve köleleştirmeye başladılar.
- Altın ve kişisel güç peşinde koşan fatihler için bu yapılanlar meşruydu; istilayı ve katliamı meşru kılan tek şey yapılabiliyor olmasıydı.
- Bilinen dünyadan binlerce kilometre uzakta ne bir otorite vardı ne de onları yaptıkları için yargılayabilecek bir mahkeme ya da onları durdurabilecek bir güç.
- 07:31Hernan Cortez'in Keşifleri
- Hernan Cortez, 1504 yılında 19 yaşındayken yeni dünyanın bilinmezliğine kapılarak okyanusun ötesine geçti.
- İspanyolların sömürge idaresinin merkezi olan Hispanyola'ya varan bu hırslı genç, başlarda basit askeri görevler üstlendi ve 1508-1511 yıllarında adaların ele geçirilmesinde bulundu.
- Cortez'in gözü köle ya da toprakta değildi; "Ben buraya köylü gibi bir toprağı eşelemeye değil, altın aramaya geldim" diyordu.
- 08:31Meksika'ya Yolculuk
- Vascon Ünyez'de Balboa, Panama'nın dar bir kısmından geçerek Pasifik Okyanusu'na çıktı ve Ponce de Leo, bugünkü Florida sahillerine vardı.
- Küba Valisi Diego Velazquez, Fernández de Córdoba'ı 1517'de yola çıkardı ve bu denizci Yucatan sahillerini keşfetti.
- Bir yıl sonra Juan de Grijalva, Meksika kıyılarına vardığında Azteklere bağlı kabilelerle ve onların altınlarıyla karşılaştı.
- 09:14Hernan Cortez'in Seferesi
- Küba Valisi, üçüncü bir keşif için Hernan Cortez'i seçti ve aradığı fırsatı bulan Cortez, malını mülkünü satıp hazırlıklara başladı.
- Cortez, 16 atlı ve 530 kadar Avrupa'dan yeni gelmiş ve zenginliğe aç genci toparladı, mastif türü savaş köpekleri ekibine kattı ve on karavela ayarladı.
- Vali Velazquez son anda fikrini değiştirmiş olsa da, Cortez 18 Kasım 1518'de Santiago de Cuba'dan gizlice çıkıp seferi başlattı ve 24 Mart 1519'da Mayaların sahildeki ticaret kenti Poton Chan'a saldırıp yağmaladı.
- 10:19Aztek İmparatorluğu'na Varış
- Cortez, bir yıl önce Grijalva'nın sanjuan ismini verdiği adaya vardı ve kısa süre sonra bu adanın karşısındaki karaya çıkarma yaptı.
- Ayağını bastığı yer Aztek İmparatorluğu topraklarıydı ve burada yerel yöneticilerle görüşerek kralla görüşmek için iç kısımlara gideceğini söyledi.
- Yerliler gelenlerin ne olduğunu anlayamadı, onları hem hayranlıkla hem de korkuyla izlediler ve onları tanrı, atlarını da süvarilerin uzuvları zannettiler.
- 11:02Montezuma'nın Tepkisi ve Cortez'in Stratejisi
- Meksika Kralı II. Montezuma, karaya çıkan İspanyolların tanrılar mı yoksa istilacılar mı olduğunu anlamak için yatıştırıcı bir politika uyguladı ve Cortez'e yüz kişinin taşıyabildiği bir hazine gönderdi.
- Cortez ve adamları, hediyelerden daha büyük hazinelerin olduğu sonucuna vardılar ve Meksika'da altın arayışına başladılar.
- Cortez ilk olarak sahilde Vyarica garnizonunu kurdu ve çevredeki kabilelerle bağlantı kurma ihtiyacı duydu.
- 12:01İspanyolların Yürüyüşü ve İttifaklar
- Aztek hakimiyetini istemeyen Totanak kabilelerinden bazılarını ikna ederek kendisiyle ittifak yaptı.
- Müttefikleriyle birleşip 16 Ağustos'ta yola çıktılar ve önlerine çıkan kentler direnmeksizin teslim oldu.
- Eylül ayında T.Skala bölgesine ulaştılar, burası Azteklere boyun eğmeyen güçlü bir konfederasyondu ve Cortez bu halkla zorlu bir savaşa girdi.
- 12:36İttifakın Kuruluşu ve Yerlilerin Önemi
- T.Skala halkı, savaşmaktansa Azteklere karşı Cortez ile ittifak kurmayı tercih etti ve böylece Meksika Krallığına karşı Cortez, Totanak ve T.Skala ittifakı kuruldu.
- İspanyolların teknolojisi orta Amerika topluluklarına göre üstündü ancak sayıları az ve ateşli silahları kısıtlıydı.
- İspanyolların yerlilerin lojistik desteği, rehberliği, savaş gücü ve organizasyonu olmadan şansı çok düşüktü.
- 13:26İspanyolların Tenochtitlan'a Varışı
- 12 Ekim'de Kortez ve askerleri Çorlula kentine varıp halkı katledip şehri yağmaladılar.
- Yerlilerin rehberliğinde yüksek dağlara tırmanışa geçtiler ve kent devletlerini ya yağmaladılar ya da Azteklere karşı kışkırttılar.
- İspanyollar nihayetinde 200 bin nüfuslu, göl üzerinde köprülerle birbirine bağlanmış adacıklar üzerinde kurulmuş muazzam Tenochtitlan şehrine vardılar.
- 14:21Kortez ve Montezuma'nın Karşılaşması
- 8 Kasım'da Kral Montezuma İspanyolları şatafatlı bir törenle şehir girişinde karşıladı.
- Bu karşılaşmanın sadece bir tanrı kralla bir keşifçinin değil, Yeni Dünya ile Eski Dünya'nın ilk kez yüz yüze gelmesi olduğu vurgulandı.
- İspanyollar ve Azteklerin silahları arasında büyük farklar vardı; İspanyolların çelik silahları ve metal zırhları Azteklerin silahlarına göre çok daha etkiliydi.
- 16:18Mikropların Etkisi
- İspanyollar sayısal olarak az olmalarına rağmen, teknolojik olarak üstün oldukları ve müttefik yerli kabilelerinin desteğiyle avantajlıydı.
- İspanyolların gizli silahı mikrop oldu; Amerika yerlileri Avrasyalılardan ayrıldıktan sonra bağışıklıkları farklı bir seyir izlemişti.
- Mikrop etkeni kısa sürede kendini belli etmeyecek olsa da, 50-100 yıl içinde Yeni Dünya nüfusunun %80-90'ını yok edecekti.
- 16:55Montezuma'nın Hatası
- Kral Montezuma, Kortez ve ekibini sarayına davet etti, bu tarihi bir hataydı.
- Bu hatanın sebebi iki toplum arasındaki bilgi farkıydı; Avrupalılar okuryazarlık ve bilgi aktarım oranlarının daha yüksek olmasından dolayı benzer durumları biliyorlardı.
- Azteklerin keşfedilen olması ve İspanyolların keşfeden olması temel farkındalık açısından büyük dengesizlik oluşturuyordu.
- 17:40Montezuma'nın Esirliği ve İspanyolların Tehlikeleri
- İspanyollar şehirde keşif yapıp serbestçe dolaştıktan sonra, Aztekler giderek onların yenilemez ya da öldürülemez varlıklar olmadığı algısını kırdı.
- Tehlikeyi sezen Kortez, bir oyunla Kral Montezuma'yı kendi sarayında esir aldı ve aylarca onu kukla kral olarak kullandı.
- Kortez için beklenmedik tehlike kendi krallığından geldi; Küba Valisi, Kortez'i cezalandırmak için yeni bir keşif kolu oluşturmuştu.
- 18:30Kortez'in Zaferi ve Tenochtitlan'daki Tehlike
- Kortez, yolda adamlarının bir kısmını dağıtarak ve Viyarika'dan gelen destekle Panfilo de Narvas'ın birliklerine baskın verip kolay ve kansız bir zafer elde etti.
- Kortez zaferinin tadını çıkarırken, Tenochtitlan'dan başkent yanıyor haberini aldı.
- Alvarado, Aztek soylularının tokskail festivalini bir isyan teşebbüsü sanıp binlerce kişiyi tapınakta ve sarayda kralın gözleri önünde katletmişti.
- 19:36Kortez'in Dönüşü ve Montezuma'nın Ölümü
- 24 Haziran'da Kortez Laz Skala'dan gelen yardımla beraber şehre girdi ve kralın kardeşini serbest bıraktı, ancak bu bir hataydı.
- Serbest kalan Quilahua isyanın başına geçip Kortez ve adamlarını saray ve tapınak bölgesinde tuzağa düşürdü.
- Kortez, Kral Montezuma'yı sarayın çatısına çıkararak halkı yatıştırmasını istedi, ancak artık onun bir hükmü kalmamıştı ve kalabalık tarafından yaralanıp öldü.
- 20:30Lannochtris'te Kaçış
- Kortez artık şehirden kaçmanın yollarını aradı ve tüm adamlarının bir sütun şeklinde dizildiği bir yarma harekati ile kentten çıkacağını planladı.
- Puslu ve yağmurlu bir Temmuz gecesi harekat başladı, ancak Aztekler amansız bir şekilde savaşınca ortalık mahşer yerine döndü.
- Lannochtris'te (The Night of Sorrow) Kortez şehirden çıktı, ancak tüm toplarını, atlarının çoğunu, adamlarının ve müttefiklerin yarısını kaybetti.
- 21:32Otunba'daki Muharebe
- Bitkin vaziyette kaçan İspanyollar, gölün kuzeyinden ilerleyerek 6 Temmuz'da Otunba'ya vardılar.
- Quilahua, istilacıları tamamen yok etmek adına ordusuyla Otunba'ya vardı ve Kortez kaçışını tamamlayamadan Aztek ordusunu karşısında buldu.
- Kortez, atına atlayıp beş süvariyi yanına alarak aztek komuta kademesine saldırdı, bu saldırı sonucu yerliler dağıldı ve İspanyollar Plus Skala topraklarına kaçtılar.
- 22:31İspanyolların Geri Dönüşü ve Savaş Planları
- İspanyollar müttefiklerinin kanatları altına girmişlerdi ama durum çok kritikti; Meksika'nın yeni kralı Quilahua, skalalılara bu istilacılara karşı birlik olmayı teklif etse de onlar Kortez'le bağlarını kuvvetlendirdiler.
- Kortez ve ona destek veren yerliler, etraftaki şehir devletlerine ve kabilelere tek tek saldırıp pek çoğunu kılıç zoruyla ittifaklarına dahil ettiler.
- Kral Quilahua başkenti onarıp ittifak arayışına girdi, ancak pek destek bulamadı ve onu yıkan şey mikrop oldu.
- 23:39Kortez'in Final Saldırısı
- Batı Hint Adaları'ndan Kortez'e az da olsa destek gelmeye başladı ve tazelenmeyle beraber sahille Trak-Skala arasındaki yollar üzerindeki tüm yerleşkelere saldırdı.
- Kortez, Texcoco gölü'nde yüzdüreceği ufak gemiler yaptırdı ve Aralık 1520'de seferine başladı.
- Kortez'in ordusu 15 savaş topu, 700 mızraklı piyade, 86 süvari, 118 tüfekli, arbaletli asker ve 13 brigantine kadar çıkarken, müttefiklerin kuvvetleri 200 bine dayanmıştı.
- 24:27Savaşın Sonuçları
- Göl çevresinde yaşanan vahşi savaşlar devam ettikçe vadi, Aztekleri destekleyenler ve onlara karşı savaşmak için gelenlerle doldu.
- Azteklerinde sivilleri saymazsak 100 bin civarı
- 25:03Tenochtitlan Kuşatması
- Haziran başında Cortes filosu göle indirirken, teğmenleri Tenochtitlan'a giden geçitleri güvenceye alıp kuşatmaya başladılar.
- Şehre batı, güney ve kuzeyden üç büyük grup saldırırken, gölde gemiler ve kanolar arasında çatışma yaşanıyordu.
- Şehir saldırılar karşısında harabeye dönerken, daha deneyimli olan Meksikalılar yeni taktikler kullanarak rakiplerini şaşırtıyorlardı.
- 25:28Savaşın Son Aşamaları
- Temmuz ayı kritik bir dönemeç oldu ve Cortez'in tarafı üst üste başarılar kazanmaya başladı.
- 21 Temmuz'da bazı İspanyol hücum kolları birleşti ve sarayı yakmayı başardı.
- Yorgunluk, açlık ve çiçek hastalığı ile uğraşan Aztekler, 25 Temmuz'da son direniş için pazar yerine çekildi.
- 25:49Tenochtitlan'ın Düşüşü
- Şehrin geri kalanında İspanyollar bile hayrete düşüren bir soykırım başladı.
- Pazar alanındaki direnişini bir süre daha devam ettiren Kua Temuk, 13 Ağustos'ta bir kanoyla kaçmaya çalışırken yakalandı ve Cortez'e teslim edildi.
- Kua Temuk'un teslimi, Tenochtitlan'ın acı bir çığlığın ardından derin bir sessizliğe gömülmesine ulaştı.
- 26:17Savaşın Sonuçları
- İki tarafın kayıplarının toplamı çeyrek milyon kadardı ve bu insanlar Cortez ve arkadaşlarının sadece altınla tedavi edilebilen hastalıkları uğruna ölüp gitmişti.
- Hernan Cortez, şehri yağmalamasına rağmen kaybettiği devasa hazaneyi bulamadı.
- Hazinenin yerini öğrenmek için Kral Quauhemog'a işkence yapsa da hiçbir şey öğrenemedi ve konuşmayan kralı ateşe verip öldürdü.
- 26:52Kaynak Tavsiyeleri
- Konuyla ilgili film olarak "Yeni Dünyanın Kaşifleri" ve "The Red of God" yapımı tavsiye ediliyor.
- Kitap olarak "Tüfek, Mikrop ve Çelik", "Sömürgecilik Tarihi", "Batı Neden Kazandı?", "Yerlilerin Gözyaşları" ve "Hernan Cortes'in Letters from Mexico" kitapları öneriliyor.