Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan, KPSS sınavına hazırlık amacıyla tasarlanmış "sorularla genel tekrar" formatında bir tarih dersidir.
- Video, Islamiyet öncesi Türk tarihi ünitesini kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerik, Türk adı ve anlamı ile başlayıp, Orta Asya'daki kültür merkezleri, Türk toplulukları ve devletleri (İskitler, Karluklar, Avarlar, Kıpçaklar, Kırgızlar, Asya Hun Devleti, Akhun Devleti, Hazarlar, Peçenekler, Oğuzlar, Türgeçler, Göktürk Devletleri ve Uygur Devleti) hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır.
- Ders, sınavlarda çıkabilecek soru tiplerini örneklerle açıklamakta ve konuları soru-cevap formatında işlemektedir. Özellikle Türk devletlerinin kurucuları, önemli hükümdarları, tarihsel gelişimleri ve kültürlerinin özellikleri üzerinde durulmaktadır. Video, Türk tarihinde önemli olan devletlerin özellikleri ve aralarındaki benzerlikleri vurgulayarak, sınav hazırlığına yönelik kapsamlı bir kaynak niteliğindedir.
- 00:08Türk Adı ve Anlamı
- Etkinliğin ilk ünitesi olan İslamiyet öncesi Türk tarihi derslerine başlanıyor ve sınavda ortalama bir tane soru yöneltiliyor.
- Türk adı ve anlamı konusunda, Türk adı ilk defa Çin kaynaklarında "miğfer" olarak geçerken, Türkiye kelimesi ise 8. yüzyılda ilk defa Bizans kaynaklarında yer almıştır.
- Kaşgarlı Mahmut'a göre Türk adı "olgunluk çağı" anlamına gelirken, Ziya Gökalp'e göre "töreli, kanun, nizam sahibi" anlamına gelmektedir.
- 02:12Türk Adının Farklı Anlamları
- Göçebe yaşam tarzının etkisiyle Türkler hakkında Çin, Bizans, Arap, İran, Hint, Rus, Alman ve Macar kaynaklarında bilgiye rastlanmaktadır.
- Mısır kaynaklarında eski Türk devletlerine ilişkin bilgi yer almamaktadır.
- Uygur metinlerinden hareketle iki Alman bilim insanı Türk adını "güçlü, kuvvetli", "türeyen, çoğalan", "erdemli, cesur", "terkedilmiş", "kanunla düzenlenmiş halk", "devlete bağlı halk" gibi anlamlara bağlamışlardır.
- 03:39Orta Asya'daki Kültür Merkezleri
- Orta Asya'daki en eski kültür merkezi M.Ö. 4000 yıllarına kadar kalıntılarına rastlanmış Anav kültürüdür.
- Orta Asya'da toplam sekiz kültür merkezi vardır: Anav, Andronova, Afanasiyevo, Tagar, Kelteminar, Taşlık, Altay ve Karasuk.
- Orta Asya'daki Türkler'e ait en eski kültür merkezi Afanasiyevo kültürüdür ve Tagar kültürü kalıntıları günümüze en yakın olan ve en gelişmiş kültür merkezi olarak kabul edilmektedir.
- 07:34Türklerin Göç Nedenleri
- Türklerin Orta Asya'dan göç etmelerinde etkili olan unsurlar arasında nüfus artışı, kuraklık, siyasi baskılar ve cihan hakimiyeti anlayışı yer alırken, ordu-millet sistemi etkili bir unsur değildir.
- Cihan hakimiyeti anlayışı, ilk Türk devletlerinde bağımsızlık ülküsü olarak değerlendirilir ve "güneşin doğduğu yerden battığı yere kadar her yerde Türk hakim olmalıdır" anlamına gelir.
- Türklerin göç etmelerinde hayvan hastalıkları, meraların azalması, yeni yerler bulma arzusu ve boylar arasındaki mücadeleler de etkili olmuştur.
- 11:02Türklerin Göç Yolları
- Türkler Orta Asya'dan Güneydoğu Asya'ya, Doğu'ya, Sibirya bölgesine, Karadeniz'in kuzeyine, Anadolu'ya, Balkanlar'a ve Avrupa'nın içlerine kadar göç etmişlerdir.
- Türkler ayrıca güneye doğru Hindistan coğrafyasına, Suriye bölgesine ve Ortadoğu bölgesine de göç etmişlerdir.
- Türklerin Afrika coğrafyasına göç etmemeleri, Mısır kaynaklarında Türkler hakkında bilgi bulunmaması ve Türklerin ilk dönemde Afrika ile etkileşimi bulunmaması nedeniyledir.
- 12:17Orta Asya'daki Türk Toplulukları
- İskitler, Orta Asya'daki ilk atlı göçebe topluluk olarak kabul edilir ve madencilik alanında ilerlemeleri nedeniyle "bozkırın kuyumcuları" unvanıyla anılır.
- İskitlerin en ünlü hükümdarı Alper Tunga'dır ve onun destanları İskitlerin en ünlü destanları arasındadır.
- Karluklar, İslamiyet'i kabul eden ilk Türk topluluğu olarak bilinir ve Moğollara itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur.
- 14:49Avarlar ve Kıpçaklar
- Avarlar, Çin kaynaklarında Juan Juan, Bizans ve Arap kaynaklarında Avar adıyla geçen, hem Asya hem de Avrupa'da varlık gösteren Hunlar dışında ikinci ve tek Türk topluluğudur.
- Avarlar, İran'da Sasani Devleti ile birlikte tarihte ilk defa İstanbul'u kuşatan Türk devletidir ve 805 yılında Franklar tarafından ortadan kaldırılmıştır.
- Kıpçaklar (Kumanlar), Karadeniz'in kuzeyinde varlık gösteren Deşti Kıpçak adlı devlet kurmuş, Moğollardan sonra kurulan Altınordu Devleti'nin Türkleşmesi'nde önemli rol oynamıştır.
- 18:39Kırgızlar ve Asya Hun Devleti
- Kırgızlar, 9. yüzyılda Uygurları yıkarak Ötüken merkezi bir devlet kurmuş ve Moğollara itaat eden ilk Türk topluluğudur.
- Manas destanı, Kırgızların milli destanı olup dünyanın en uzun destanı olarak kabul edilir ve 500 bin mısradan fazla içeriğe sahiptir.
- Asya Hun Devleti, Teoman tarafından kurulan ilk teşkilatlı Türk devletidir ve Mete Han tarafından en parlak dönem yaşatılmıştır.
- 22:55Asya Hun Devleti'nin Önemli Özellikleri
- Mete Han, Türk tarihinde ilk defa vatan kavramından bahseden hükümdardır ve yönetimde ikili teşkilatı, ordu sisteminde onlu sistem uygulamıştır.
- Mete Han'ın tahta çıktığı MÖ 209 yılı günümüzde Kara Kuvvetleri Komutanlığı'nın kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir.
- Asya Hun Devleti, zamanla ikiye ayrılan Hunların bir bölümünün Avrupa'ya doğru, diğer bölümünün güneye göç etmesiyle sona ermiş ve Avrupa'ya göç edenler "kavimler göçü" adı verilen en büyük kitlesel nüfus hareketini başlatmıştır.
- 24:46Kavimler Göçü ve Hun Hükümdarı
- Kavimler göçü, Asya Hun Devleti'nin kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrılmasından sonra kuzey Hunların Avrupa'nın içlerine ilerlemesiyle başlamıştır.
- Hunlar Avrupa'ya ilerleyince, Vizigot, Ostrogot, Vandal gibi barbar kavimler (Latince bilmeyen anlamına gelen "barbar" kelimesiyle tanımlanan) birbirini etkileyerek büyük bir göç dalgasına ortam hazırlamışlardır.
- Kavimler göçü, Roma İmparatorluğu'nun siyasi yapısını bozarak doğu ve batı olmak üzere ikiye ayırarak, İlk Çağ'ın sona ermesi ve Orta Çağ'ın başlamasına neden olmuştur.
- 26:35Kavimler Göçünün Sonuçları
- Kavimler göçünden sonra Avrupa'da krallık rejiminin zayıflaması ve feodalite (derebeylik) rejiminin ortaya çıkmasıyla birlikte, bilimi reddeden skolastik düşünce Avrupa'ya egemen olmuştur.
- Aynı dönemde Doğu dünyasında bir aydınlanma dönemi başlamış, en temel sebebi olarak yeni bir din olan İslam'ın ortaya çıkması olmuştur.
- Kavimler göçü, Avrupa'nın etnik yapısını, sosyal yapısını, ekonomik yapısını ve siyasi yapısını önemli ölçüde değiştirmiştir.
- 27:30Hun Hükümdarı ve Avrupa Hun Devleti
- Kavimler göçünün yaşanmasında etkisi olan Hun hükümdarı Balamir Kağan'dır; Hunlar Balamir liderliğinde Avrupa'nın içlerine doğru ilerlemiş ve Avrupa'da kurulan ilk Türk devleti olan Avrupa Hun Devleti'nin kurucusu olmuştur.
- C seçeneğinde yer alan Uldız, Avrupa Hun Devleti'nin önemli bir hükümdarıdır ve Bizans'a karşı baskı politikası yürütmüş, "Güneşin battığı yere kadar her yeri zapt edebilirim" sözüyle cihan hakimiyeti anlayışını göstermiştir.
- B seçeneğinde yer alan Atilla, Avrupa Hun Devleti'ne en parlak dönemi yaşatan hükümdardır; Galya, Balkan ve Roma seferleri sonrasında hem Batı hem de Doğu Roma'ya karşı üstünlükler elde etmiştir.
- 30:42Akhun Devleti ve Diğer Türk Toplulukları
- Akhun Devleti (Eftal, Hetal, Haytall adlarıyla da bilinir) 480 yılında İran'da çıkan Mazdak ayaklanmasını bastırarak Sasaniler üzerindeki nüfuzunu artırmıştır.
- Hazarlar, Museviliği benimseyen ve paralı ordu kuran ilk Türk devleti olarak kabul edilir; İslamiyet'in yayılmasını engellemeye çalışmış ancak egemenlik altındaki toplumlara karşı müsamaha politikası uygulamıştır.
- Peçenekler bir devletleşemeyen topluluk olarak varlığını sürdüren, Bizans ordusunda paralı askerlik yapmış ve 1071 Malazgirt Savaşı'nda Sultan Alparslan'ın tarafına geçerek savaşın Selçuklular tarafından kazanılmasında rol oynamışlardır.
- 34:19Oğuzlar ve Türgeçler
- Oğuzlar, Kaşgarlı Mahmud'un Divan-ı Lügat-it Türk'te dediği gibi en kalabalık Türk boyudur; 24 boydan oluşan Oğuzlar, Bizans kaynaklarında "Uzz" adıyla geçer ve 10. yüzyılın sonlarına doğru İslamiyet'i kabul eden kolları "Türkmen" adını almıştır.
- Türgeçler (Türk-işler), bilinen ilk hükümdarı Baga Tarkan'dır ve Türk tarihinde para bastıran ilk Türk devleti olarak kabul edilir.
- Türgeçler, Uygurlar gibi yerleşik hayata geçen ikinci Türk topluluğu olup, Sulu Kağan döneminde Orta Asya'da İslamiyet'in yayılmasını engellemeye çalışmış, Maneist olmayan ancak Budizm'i benimseyen bir Türk topluluğudur.
- 37:39Birinci Göktürk Devleti Hükümdarları
- Birinci Göktürk Devleti, Ötüken merkez olmak üzere 552-639 yılları arasında Orta Asya'da hüküm süren önemli bir Türk devletidir.
- Kapgan Kağan birinci Göktürk hükümdarları arasında yer almaz, 692 yılında tahta çıkan ikinci Göktürk hükümdarıdır ve 24 yıllık taht hayatında en çok zafer kazanan Türk hükümdarıdır.
- Bumin Kağan birinci Göktürk Devleti'nin kurucusudur ve Töles ayaklanmasını bastırdıktan sonra Avarları etkisiz hale getirmiştir.
- 39:06Önemli Göktürk Hükümdarları
- Mukan Kağan, ikinci Göktürk Devleti'nde en parlak dönem yaşatmıştır; devletin sınırlarını Hazar Denizi'ne kadar genişletmiş ve Avarların Orta Asya'daki varlığını ortadan kaldırarak Türk birliğini sağlamıştır.
- İstemi Yabgu, devletin kurucusu Bumin Kağan'ın erkek kardeşidir ve ülkenin batı kanadını yönetmiştir; ilk Türk devletlerinde büyük kağan ülkenin doğu kanadında yer almıştır.
- Tapo Kağan, birinci Göktürk Devleti'nde Budizm'i kabul ederek halk arasında yaymaya çalışmıştır ancak bu girişimi karşılık bulmamıştır.
- 41:51İkinci Göktürk Devleti
- İkinci Göktürk Devleti, Kutluk Kağan tarafından 682 yılında kurulmuştur ve 743 yılında Karluklar ve Basmillerle birleşen Uygurlar tarafından yıkılmıştır.
- Kutluk Kağan, 50 yıllık Çin esaretine son vererek bağımsızlığını kazanıp devleti yeniden kurduğu için İleriş unvanı almıştır.
- Tonyukuk, Kutluk Kağan'ın en büyük yardımcısıdır ve kendisine danışman tayin edilerek ordu ve diplomasi ile ilgili tüm işleri üstlenmiştir.
- 44:22Vezir Tonyukuk ve İkinci Göktürk Devleti
- Vezir Tonyukuk, Türk siyasi tarihinde en önemli devlet adamlarından biridir; hapis hayatı yaşadığı Çin'den kaçarak Kutluk Kağan'ın yanına gelmiştir.
- Tonyukuk'a "Apa Tarkan" ve "Türklerin Bismark'ı" ünvanı verilmiştir; Bismarck Avrupa'da Alman birliğinin sağlanmasında etkili olan bir devlet adamıydı.
- İkinci Göktürk Devleti en parlak dönemini Bilge Kağan zamanında yaşamıştır; Tonyukuk'un Bilge Kağan ve kardeşi Kültigin adına dikilen Orhun Kitabeleri, ikinci Göktürk Devleti'nin en önemli yazılı eserleridir.
- 47:28Bulgarlar ve Macarlar
- Bulgarlar, Avarlar'dan sonra İstanbul'u kuşatan iki Türk devletidir ve İtil ve Tuna Bulgar Devleti olmak üzere iki kol halinde varlıklarını sürdüreceklerdir.
- Tuna Bulgarları Hristiyanlığı benimserken, İtil Bulgarları İslamiyet'i kabul ederek varlıklarını devam ettirmişlerdir; Tuna Bulgarları ilk defa han ünvanı yerine çar unvanını kullanan devlettir.
- Macarlar, 9. yüzyıl sonlarında-10. yüzyıl başlarında Orta Avrupa'da hüküm süren bir devletdir; Hristiyanlığı kabul etmiş, Balkanlar'ın Almanlaşmasını önemli ölçüde engellemiş ve ilk Türkoloji Enstitüsü 1870'li yıllarda Macaristan'da faaliyetlerine başlamıştır.
- 50:14Uygurlarla İlgili Bilgiler
- 745-840 yılları arasında hüküm sürmüş olan Uygurlarla ilgili sorularda, Kürşat ayaklanması Uygurlarla bağlantılı değil, Doğu Göktürk Devleti'nin Çin esareti altında olduğu dönemde yaşanan ilk özgürlük mücadelesidir.
- Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından Ötüken merkez olmak üzere Uygur Devleti kurulmuş ve en parlak dönemini Moyen-Çor döneminde yaşamıştır.
- Bögü Kağan zamanında Maniheizm dini Uygurlar tarafından benimsenmiş, bu dinin etkisiyle hayvansal gıda tüketmek ve savaşmak yasak olduğu için toplum ister istemez yerleşik yaşama yönelmiş, tarımla uğraşmaya başlamıştır.
- 53:18Uygurların Önemli Özellikleri
- Uygurlar Arap kaynaklarında "Dokuz Oğuz" olarak geçer ve bu bilgi sınavlarda sorulabilir.
- Mani dininin etkisiyle Uygur hükümdarlarının unvanlarının başına "Ay" ve "Ay Tengri" ünvanı getirilmiştir.
- Uygurlar yerleşik yaşama geçtikten sonra ilk Türk devleti olarak şehirleşme, yazılı hukuk belgeleri ve mimari eserler gibi unsurları ortaya çıkarmıştır.
- 56:01Uygurların Kültür ve Sanatı
- Uygurlarla birlikte ciltçilik, çini, fresk, minyatür gibi birçok sanatın ilk örnekleri ortaya çıkmıştır.
- Uygurlar mimaride "Türk üçgeni" adı verilen bir tarzı ortaya çıkarmıştır.
- Uygurlar Doğu İran'daki tüccarların kullandığı South alfabesinden esinlenerek kendilerine özgü Uygur alfabesini oluşturmuşlardır.