Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitim içeriği olup, iki hoca tarafından İslamiyet öncesi Türk edebiyatının yazılı dönemini anlatan bir ders formatındadır. Öğretmen ve öğrenci arasında geçen diyaloglarla tarih ve edebiyat konuları ele alınmaktadır.
- Video, İslamiyet öncesi Türk edebiyatının yazılı döneminin (8. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar) incelenmesini konu alıyor. Göktürk yazıtları (Orhun yazıtları) detaylı olarak incelenirken, Uygur alfabeleri, Göktürk Kağanı Ötüken'in icraatları ve Uygur dönemine ait önemli metinler (İrk Bitik, Kalam Kara Papam Kara) hakkında bilgiler veriliyor.
- Videoda ayrıca ilk Türkçe metinlerin ne olduğu, ilk Türk yazarı Yolutoğin ve ilk Türk şairi Aprunçur Tigin hakkında bilgiler paylaşılıyor. Göktürk kitabelerinin fiziksel özellikleri, metinleri ve Budizm-Maniheizm dini anlatılırken, Türk edebiyatının ilk aşk şiirinin okunmasıyla video sona eriyor.
- 00:05Türk Edebiyatının Yazılı Dönemi
- Pratik edebiyat serisi, İslamiyet öncesi Türk edebiyatının yazılı dönemini ele alıyor.
- Yazılı dönem, Türklerin yazıyı kullanmaya başladığı 8. yüzyıldan İslamiyet'i kabul ettikleri 10-11. yüzyıla kadar uzanıyor.
- Türkçenin ilk yazılı metinleri 6. yüzyıla ait Yenisey yazıtları değil, 8. yüzyıla ait Göktürk yazıtlarıdır.
- 01:40Yazılı Döneminin Alfabeleri ve Ürünleri
- Yazılı dönem ürünleri Göktürk alfabesi ve Uygur alfabesiyle oluşturuluyor.
- Göktürk alfabesi 38 harfli, Uygur alfabesi ise 14 harflidir.
- Yazılı dönemin en önemli ürünleri Göktürk kitabeleri (Orhun yazıtları)dir.
- 02:50Göktürk Kitabelerinin Önemi
- Göktürk kitabeleri, Türk adının ve Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metindir.
- Kitabeler günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde yer alıyor.
- İlk bahseden kişi 12-13. yüzyıllarda Arap bilgin Cüveyni'dir.
- 03:32Göktürk Kitabelerinin Keşfi ve Çözümü
- Göktürk yazıtlarını ilk keşfeden kişi, Ruslara esir düşen İsveçli subay İlginctirala Hanbek'tir.
- Kitabelerin çözümüne Norveç, Danimarka ve Rusya'daki dilbilimciler katılmıştır.
- Danimarkalı bilgin Wilhelm Tom sen, kitabeleri ilk okuyan kişi olmuştur.
- 06:02Göktürk Kitabelerinin İçeriği ve Özellikleri
- Kitabeler bir hakanın halkına hesap vermesi, halkın devlete karşı görevlerinin hatırlatılması ve düşmanın entrikalarına karşı tedbirlerin belirtilmesi açısından önemlidir.
- Kitabeler siyasetname, nutuk, tarih ve anı niteliği taşıyan siyasi belgelerdir.
- Türkler bu taşlara "bengütaş" (edebi ebedi taş) adını vermişlerdir.
- 07:08Önemli Göktürk Kitabeleri
- En önemli üç kitabe: Tonyukuk anıtı (720-732 yılları arasında), Kül Tigin anıtı (732) ve Bilge Kağan anıtı (735)dir.
- Kül Tigin anıtı ve Bilge Kağan anıtını yazan kişi Yolu Tigin'dir.
- İlk Türk yazarı Yolu Tigin, ilk Türk şairi ise Aprunçur Tigin'dir.
- 08:57Göktürk Kitabeleri
- Göktürk kitabeleri, 2012 yılına kadar unutulmuş ve yok olmak üzereyken, Türk Devleti ve hükümeti tarafından koruma altına alınarak koruma edinmiştir.
- Göktürk kitabelerinde yazı yukarıdan aşağıya doğru yazılır ve bu anıt mezar taşları gibi yapılmıştır.
- Bu kitabeler kent meydanında büyük heykeller veya anıtlar olarak düşünülebilir ve altında kaplumbağa heykelleri, tavşanlar gibi figürler bulunmaktadır.
- 09:53Göktürk Kitabelerinin İçeriği
- Kültekin yazıtı, Türk Kağanı Ötüken'in oğluna ve milletine hitap eden bir metindir.
- Metinde, Türk Kağanı'nın tüm milleti düzene soktuğu, Tibet'e ulaşmaya yakın olduğu ve batıda demirkapı'ya kadar ordu sevk ettiği belirtilmektedir.
- Ötüken'in, Çin milletiyle anlaşmalar yaparak altını, gümüş, ipek ve ipekliyi aldatıp uzak milletleri yaklaştırdığı, ancak bu milletlere aldanılmaması gerektiği vurgulanmaktadır.
- 11:04Göktürk Alfabesi ve Uygur Dönemi
- Göktürk kitabeleri, 14 harfli Uygur alfabesi ile kaleme alınmıştır.
- Uygur dönemine ait metinler daha çok Budizm ve Maniheizm dinleri ile ilgilidir.
- Budizm'e eski Türkler "Burkancılık" adını vermişlerdir ve bu dönemde Uygur dönemine ait bir tür ilkel tiyatro yapılmıştır.
- 11:50Uygur Dönemi Metinleri
- "İrkit" eseri, 65 paragraftan veya şiirden oluşan bir fal kitabından oluşur.
- "Kalam Kara Papam Kara" eseri, şehzade Kalam Kara'nın hayvanlara yardım etmeye çalışması ve kutsal taş bulmaya çalıştığı bir hikaye içeren bir eserdir.
- "Sekiz Hükmet" eseri, sekiz bilgi anlamına gelir ve beş duyu organının işlevini Budist bir yaklaşımla anlatır.
- 12:53İlk Türk Şiiri
- İlk Türk şairi Aprın Çor Tigin'dir ve elimize ulaşan iki şiiri vardır.
- Aprın Çor Tigin'in "Maria" adlı şiir, bilinen ilk Türk aşk şiiridir.
- Şiirde sevgiliye hitap edilerek özlem, kavuşma arzusu ve bir arada kalmak isteği anlatılmaktadır.