Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Talha Doğan ve öğrencisi Tonguç arasında geçen, Tonguç Akademi'de sunulan bir eğitim dersidir. Öğretmen, öğrencilere İslam öncesi Türk edebiyatı ve destanları hakkında bilgi vermektedir.
- Video, İslam öncesi Türk edebiyatının genel özelliklerini, türlerini ve özellikleri ele alarak başlamakta, ardından şaman kültürü ve şiir türleri (koşup, sagu, sav, destan) hakkında bilgiler sunmaktadır. Daha sonra İslamiyet öncesi Türk destanları (Saka Türkleri, Göktürkler, Uygurlar ve Altay Türkleri) kronolojik olarak anlatılmakta ve İslamiyet dönemindeki Türk destanları, Orhun yazıları ve Uygur metinleri ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca hece ölçüsü, yarım uyak, dörtlük nazım birimi ve sade dil gibi şiir özellikleri, Türklerin fiziksel özellikleri, kurt figürünün Türk kültüründeki önemi ve ilk Türk şairi Aprunçur Tigin hakkında bilgiler de verilmektedir. Video, Divan-ı Lügati'den alınan bir cümle sorusuyla sonlanmaktadır.
- İslam öncesi Türk edebiyatı ve şaman kültürü
- İslam öncesi Türk edebiyatı, şaman kültürü etrafında gelişmiştir.
- Şaman, hem büyücü hem hekim hem şair hem sanatçı hem de din adamı olan önemli bir figürdür.
- Şaman, insanlara gök tanrı hakkında ve inanışlar hakkında bilgi verir, şiirler okur, ölülerin arkasından sagular okur ve destanlar anlatır.
- 01:20İslam öncesi Türk edebiyatının terimleri
- Sığır, avlardan sonra yapılan tören; yuh, kurban törenleri; sagu, ölülerin arkasından okunan törenlerdir.
- Şaman, kam, box, ozan; eski Türklerde müzisyenlere ve dini törenleri yöneten kişilere verilen isimlerdir.
- Kopuz, Türklerin milli sazıdır ve sonradan elektro kopuz olarak değişmiştir.
- 02:32Şiir türleri
- Koşup, İslam öncesi yazılan şiirlere verilen isimdir.
- Sagu, ölülerin arkasından söylenen şiirlere verilen isimdir.
- Sav, atasözü; destan ise ulusların kahramanlıklarını anlatan uzun şiirlere verilen isimdir.
- 03:01İslam öncesi Türk şiirinin özellikleri
- İslam öncesi Türk şiirinde hece ölçüsü vardır, aruz ölçüsü ise İslam sonrası gelmiştir.
- Şiirde genellikle yarım uyak kullanılır ve nazım birimi dörtlüktür.
- Dil sade ve yabancı etkilerden uzak olup, konuları yiğitlik, ölüm, savaş ve aşk olur.
- 04:03Şiir türlerinin dönüşümleri
- Koşup, İslam sonrası halk edebiyatında koşma, divan edebiyatında gazel olarak adlandırılır.
- Sagu, İslam sonrası halk edebiyatında ağıt, divan edebiyatında mersiye olarak adlandırılır.
- Sav, atasözü olarak bilinir ve günümüze kadar ulaşmıştır.
- 05:42Destanlar
- Destanlar iki gruba ayrılır: yapma destan (yazarı belli olan) ve doğal destan (yazarı belli olmayan).
- Doğal destanlar aşamalı bir şekilde oluşur: bir olay yaşanır, dilden dile yayılır ve sonunda biri toplar ve derler.
- Kaşgarlı Mahmut, Karahanlılar döneminde Orta Asya'yı gezip İslam öncesi Türk edebiyatının örneklerini toplamıştır.
- 06:33Dünya destanları
- İlyada ve Odessa Yunan destanlarıdır, Şehname İranlılara aittir.
- Eski ve büyük geçmişi olan ulusların destanları vardır, örneğin Hintlilerin Ramayana ve Mahabarata, Almanların Nibelungen, Sümerlilerin Gilgamış, İspanyolların Lucid, Rusların Igor, Japonların Beowulf ve İngilizlerin Robin Hood destanları vardır.
- 08:35İslam öncesi Türk destanları
- İslam öncesi Türk destanlarında savaşan askerler "Gök Tanrı" diye savaşıyorlar, Allah ve peygamberi tanımıyorlar.
- Saka Türklerine ait "Alp Er-Tunga" destanı, İranlilarla ve İskender'le savaşan Türk komutanlarını anlatıyor.
- Hunlara ait "Oğuz Kağan" ve "Atilla" destanları, Hun hükümdarlarını anlatırken, en eski Çin kaynaklarında bahsedilen Türklerin tipi sarışın ve mavi gözlü olarak geçiyor.
- 09:54Göktürk ve Uygur destanları
- Göktürklere ait "Bozkurt" destanında, savaşta yaralanan bir Türk dişi bir kurt tarafından kurtarılarak Türklerin dişi bir kurttan türeyiş anlatılıyor.
- "Ergenekon" destanında, Türkler yenilgi sonrasında demir madenini bulup eriterek özgürlüklerine kavuşuyorlar.
- Uygur destanlarında, Uygur Hakanı'nın kızları tanrı kurtla evlenerek dokuz Oğuz ve on Uygur Türkler türemiş oluyor.
- 11:01Göç destanı ve Altay Türkleri
- Göç destanında, Türkler Çinlilerden kız alıp karşılığında kutsal taşı verince başlarına felaket gelip göçmek zorunda kalıyorlar.
- Altay Türklerine ait "Yaratılış" destanı, tüm destanların başlangıcı sayılabilecek bir eser.
- İslam dönemindeki Türk destanlarında Allah, peygamber ve Hz. Muhammed var; Karahanlılara ait "Satı Buğrahan", Moğollara ait "Cengiz Han", Selçuklular döneminde "Battal Gazi" ve "Danişmend Gazi", Kırgızlara ait "Maraz" ve Osmanlılar döneminde "Köroğlu" gibi destanlar yazıldı.
- 12:18Yazılı edebiyat
- Orhun yazıları, konargöçer bir kavim olduğumuz için taşlara yazılan üç kitabedir ve Danimarkalı Tomsen tarafından kodlanıp okunmuştur.
- Moğolistan'da bulunan bu taşlarda Türklerin devlet kurma, Çinlilerle mücadele ve yeni devlet oluşturma anlatımları vardır.
- Uygur metinleri ise kağıda ve taşa yazılmış, dini içerikli yerleşik hayata geçmiş Uygurlar tarafından yazılmıştır ve "Altınyaruk" ve "Sekiz Hükmek" isimli eserler oluşturmuştur.
- 13:34İlk Türk şairi
- Bilinen ilk Türk şairi Aprunçur Tigin'dir.