Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan kapsamlı bir İslam sanatları dersidir. Eğitmen, sınavlarda sıkça sorulan konuları vurgulayarak öğrencilere yardımcı olmaktadır.
- Video, İslam mimarisinin tarihsel gelişiminden başlayarak hat sanatı, tezhip, ebru, müzik ve diğer sanat formlarına kadar geniş bir yelpazede bilgiler sunmaktadır. İçerik, Emevi ve Abbasi dönemlerinden Osmanlı dönemine kadar uzanan mimari eserlerin kronolojik anlatımıyla başlayıp, Aklamı Sitte yazı çeşitleri, tezhip motifleri, ebru teknikleri, cami müziği, ezan makamları ve çeşitli sanat terimlerinin detaylı açıklamasıyla devam etmektedir.
- Video ayrıca Kur'an-ı Kerim cilt sanatı, köşebent, sırt, bağ, şemse, salbek, zenciek, miklep ayraç, sertap gibi terimleri ve hilyenin bölümlerini (başmakam, göbek, kuşak, etek) de içermektedir. Türk-Islam mimarisindeki önemli kavramlar (revak, portal, avlu, kemer, eyvan) ve çeşitli sanat formları (kündekari, arabesk, hilye, cumba, kat kat kesme, naht, hüsnühat, mukarnas, vitray, hatayi grubu, ribat, kervansaray, bedesten, kapan, arasta) hakkında detaylı bilgiler sunulmaktadır.
- 00:15İslam Sanatları ve Mimari
- İslam sanatları dersinde mimari kısmına özet olarak bakılacak ve sonra tek tek tekrar edilecek.
- Emevi devrinde geniş avlulu ordugah camiler ve büyük cami planları görülürken, Kubbetüs Sahra en önemli anıtsal yapılardan biridir.
- Kubbetüs Sahra, Abdülmelik döneminde yapılmış, özgün şekliyle günümüze kadar gelen en eski anıtsal yapıdır ve Kanuni döneminde dışı çinilerle kaplanmıştır.
- 01:53Emevi ve Abbasi Dönemi Mimari Karşılaştırması
- Abbasi döneminde başkent Suriye'den Bağdat'a kayınca İslam sanatı daha çok doğulu bir içerik kazanmıştır.
- Mutasım tarafından Türkler için Samarra şehirleri kurulmuş, Mütevekkiliye Camii (Samerra Ulu Camii) İslam dünyasının en büyük camilerinden biridir ve Merviye adı verilen burmalı minaresi ön plana çıkar.
- Emevi döneminde Roma etkisi hakimken, Abbasi döneminde Sasani ve Türk etkileri hakimdir; Emevi döneminde taş mermer kullanılırken, Abbasi döneminde kerpiç tuğla kullanılmıştır.
- 03:37İspanya'da İslam Sanatı
- 711 yılında Müslümanlar İspanya'yı fethedip Endülüs coğrafyasına gelmişlerdir.
- Kurtuba Camii (şu an katedral olarak işlev gören) İslam dünyasının en büyük camilerinden biridir, kemerleri iki katlı ve at nalı şeklinde olup, UNESCO tarafından koruma altına alınmıştır.
- El Hamra Sarayı Gırnata'da Beni Ahmer Devleti tarafından yaptırılmış, kırmızı kiremit tuğla kullanıldığı için "El Hamra" (kırmızı) olarak adlandırılmıştır.
- 05:48Türk İslam Mimarisinde Kullanılan Terimler
- Revak, yapının ön yüzünde kemer dizisi ile dışa açılan üstü örtülü uzunlamasına mekan olarak tanımlanır.
- Portal, ana kapı veya taç kapıdır; avlu ise ortada kalan bahçe kısmıdır; kemer ise iki sütunu birbirine bağlayan kısımdır.
- Eyvan, üç tarafı ve üstü örtülü, bir tarafı avluya açılan bölümdür ve özellikle Türk İslam eserlerinde çok fazla rastlanır.
- 07:04Türkiye Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Mimarisi
- İlk Anadolu Selçuklu külliyesi Hunat Hatun Külliyesi'dir ve Erzurum Çifte Minareli Medrese üzerinde oniki hayvanlı eski Türk takvimini yaşatan kabartmalar bulunmaktadır.
- Osmanlı döneminde Mimar Sinan yıldız isim olup, Mostar Köprüsü'nü Mimar Hayrettin yaptırmıştır.
- Davut Ağa, Mimar Sinan'dan sonraki baş mimar olup Murat Türbesi'ni yapmıştır ve Sedefkar Mehmet Ağa, İstanbul'dan götürdüğü ustalarla Kabe'yi ve Mescidi Nebevi'yi onarmıştır.
- 08:24Hat Sanatı
- Hat sanatı, Arapça yazıların güzel ve ahenkli şekilde yazılmasıdır ve amacı Kuran'ı en güzel şekilde yazma isteği, camileri ve medreseleri süslemektir.
- İslam öncesi dönemde nebati yazısı, cahiliye döneminde ise Arap yazısı cezm hattıydı ve ilk vahiyler cezm hattıyla yazıldı.
- İslam dönemi yazılarında Kubbe el-Muharrir, İbn-i Mukle ve İbnul-Bevvat aşamalı olarak yazıları sınıflandırmış, en güzel şekilde ortaya koyan kişi Yakut el-Mustasimidir.
- 10:38Aklamı Sitte Yazı Çeşitleri
- Aklamı sitte, en büyükten en küçüğe doğru yazı çeşitleridir: Muhakkak, Reyhani, Sülüs, Nesih, Tevki ve Rika.
- Muhakkak, en büyük yazı çeşididir ve harfleri çok büyüktür.
- Reyhani, Muhakkak'tan bir küçük harf olup, şekilleri reyhan çiçeğine benzediği için bu ismi almıştır.
- 11:04Sülüs ve Nesih Yazı Çeşitleri
- Sülüs, Arapça "selaseden" (üçten) gelir ve anlamı üçte birdir; İslam'da bilinen en eski işlenen yazı çeşididir ve "ümmül-hutut" (yazıların anası) olarak adlandırılır.
- Nesih, Sülüs'ten bir küçük yazıdır ve Kur'an geldikten sonra bütün kitapları nesh etmiştir.
- Matbaa gelmeden önce kitaplar için Nesih yazısı kullanılırdı ve Osmanlılarda Kur'an-ı Kerim Nesih yazısıyla yazılmıştır.
- 11:52Tevki ve Rika Yazı Çeşitleri
- Tevki, Nesih'ten biraz daha küçük olup anlamı "oldurmak" anlamına gelir ve "tevki makam mevki" olarak kodlanır.
- Tevki yazısı, Halife ve Vezirlerin mektuplarında kullanılır ve Divan yazı gelmeden önce padişahın yazısı olarak kullanılmıştır.
- Rika, en küçük yazı çeşididir, en hızlı yazılan yazıdır ve öğrenci icazetnamelerinde kullanıldığı için "icazet yazısı" da denir.
- 12:40Aklamı Sitte'nin Tarihi ve Diğer Yazı Çeşitleri
- Aklamı sitte, İbnu'l-Bevvat ile zuhur etmiş ve Yakut el-Mustasimi en geniş, en gelişmiş halini ortaya koymuştur.
- Meşk etmek, talebenin hocanın yazısını öğrenmek için tekrar tekrar yazmasıdır.
- Kıble, ülküttap, Şeyh Hamdullah'a verilen isimdir ve "kütapların kıblesi" anlamına gelir.
- 13:11Hilye ve Müsenna Yazı Çeşitleri
- Hilye-i Şerif düzenleyen ilk kişi Şeyh-i Sani Hafız Osman'dır; hilye, Hz. Peygamber Efendimizin dış görünüşünden bahseden eserlerdir.
- Müsenna yazı, çift karşılıklı yazı anlamına gelir ve ortadan cetvelle kesilmiş gibi yansımış iki tarafa aynı yazı yazılır.
- İstif, küçük bir alanda birçok kelimenin üst üste yazılmasıdır.
- 14:11Talik Yazı ve Noktalama
- Talik yazı, askıya almak, asmak anlamına gelmektedir ve İran'da Tevki ve Rika yazılarının birleşmesiyle ortaya çıkmıştır.
- Harekeleme konusunda ilk ciddi çalışmayı Ebu Esved üyeliği yapmıştır.
- Günümüzdeki noktalamayı yapan kişi Halil bin Ahmet ti-Celi'dir.
- 14:40Celi ve Tezhip
- Celi, yazı sanatında her çeşit yazının iri yazılmış halidir; hangi yazı olduğu önemli değil, yazının büyük yazılmasına celi denir.
- Tezhip, kitapları süslemek için yapılan süslemelerdir ve altınlamak anlamında kullanılır.
- Fatih devrinde Baba Nakkaş üslubu yaygındı ve hatayı motifi tezhipte en çok kullanılan motiftir.
- 15:40Tezhip Motifleri
- Hatayı motifi, doğada bulunan çiçeklerin resimli bir şekilde çizilmesidir; kuşbakışı üstten çizilirse "penç" denir.
- Tezhip sanatını özellikle Kur'an'larda çok görürüz; Kur'an-ı Kerim'in yanlarında süslü bir şekilde olur.
- Tebrizli Şah Kolu tarafından saz yolu üslubu yaygın olmuştur; saz yolu üslubu, iki tane dal yan yana sanki bir yol gibi çizilmesidir.
- 16:44Tezhip Motifleri ve Yazma Eser Tesibi
- Şükufe adı verilen bir çiçek Avrupa etkisiyle sanatımıza da girmiştir.
- Çin Tamani motifi, Osmanlı zamanında güç kuvvet için kullanılmış bir motiftir ve kaftanlarda bile görülmüştür.
- Yazma eser tesibi, metnin başladığı kısma serlevha ünvan sayfası tesbi, bölüm başı testibi, duraklar, ayetlerin sonlarında mushaf gülleri, cüzler hizipler, hatime tesibi ve kıta testibi (koltuk testibi) olmak üzere çeşitli türlerdir.
- 18:40Murakka ve Minyatür
- Murakka, birkaç kağıdın üst üste yapıştırılmasıyla güçlendirilmesidir ve genelde cilt kapaklarında kullanılır.
- Minyatür sanatı, kitaplara olayı resmedebilmek amacıyla kullanılan sanattır ve küçük boyutlu resimlere minyatür denir.
- Kanuni döneminde en ünlü minyatür sanatçısı Musavvir olarak Matrakçı Nasuh'tur ve "Tarihi Sultan Beyazıt" ve "Süleymanname" adlı önemli eserleri vardır.
- 19:58Şehname ve Surname
- Osmanlı padişahlarının resmedilmesine şehname adı verilir.
- Sünnet düğünü şenliklerinden bahsediliyorsa surname, padişahlar resmediliyorsa şehname denir.
- Osmangazi'den Üçüncü Ahmed'e kadar padişahların tek tek portrelerini çizen kişi Levnidir ve bu eseri "Kebir Musavver Silsile Namesidir".
- 20:43Cilt Sanatı
- Cilt sanatında Kur'an-ı Kerim'in köşelerinde bulunan desenlere köşebent adı verilir.
- Kitabın iki kapak arasında yer alan kısma sırt, sayfaları birleştirmek için kullanılan ipliğe bağ adı verilir.
- Kur'an-ı Kerim'de ortada güneş gibi bir süsleme olan şemse, iki yanındaki küçük yuvarlaklara salbek denir.
- 22:16Cilt Sanatının Detayları
- Kitabın kapağında dikdörtgen bir beyazlık olan kısma zenciek adı verilir.
- Kitabın bir kapağında ayraç bulunabilir ve bu ayraçla kitap kapağı arasında yer alan yere sertap adı verilir.
- Cilt sanatı, Kur'an-ı Kerim sayfalarının zarar görmemesi ve sağlam durması için yapılır, bu sanatı yapan kişiye mücellit denir.
- 23:21Cilt Türleri ve Ebru Sanatı
- Kitabın iki kapağına deffeteyn, tek kapağına deffe denir, ilk sekiz sayfasına kurrase adı verilir.
- Değerli taşlarla bezenen ciltlere murassa denir, özellikle padişahların Kur'anlarında zümrüt, altın tozu ve gümüş bulunur.
- Kur'an-ı Kerim'in ilk sayfasının kalın olduğu kısmına zahriye adı verilir, yırtılan sayfaları onarmak için yapılan işe sale adı verilir.
- 24:34Ebru Sanatı
- Ebru sanatı, kitleli su üzerine serpilen boyalarla yapılan bir sanattır.
- Ebru sanatında kullanılan malzemeler: fırça, tel çubuk, kitle, ebru teknesi ve boyalara ilave edilen öd'dür.
- Kağıttaki yazı kısmının ayrı, çevresinin ayrı renge boyanmasına ak kase denir, bu sanatı kazandıran kişi olarak Hattat Necmettin kabul edilir.
- 26:42Müzik Sanatı
- Arapların sesle yaptıkları nağmelere terennüm, şiirle söylediklerine gına adı verilir.
- Nüse, muni gibi isimlerin isimli sazların mucidi Urmevi'dir, özellikle "Allahu ekber" makamını getiren kişi İtri Efendidir.
- Hz. Peygamberimiz Ebu Musa el-Eş'ari'yi Davud'a verilen mizmarlardan verilmiştir diyerek övmüştür.
- 28:02Cami Müziği
- Camide okunan ezanlara dış ezan (beş vakit okunan) ve iç ezan (cuma namazı vaktinde okunan) denir.
- Ezanlar müezzinin yeteneğine göre her makamda okunabilir, genelde sabah uşak, öğle rast, akşam segah, yatsı hicaz makamında okunur.
- Minarelerden Allah'a yapılan dualara temcit, namazdan sonra imamın mihraptan okuduğu aşçı şeriflerdir.
- 29:47Tekke Müziği
- Tekke müziği (tasavvuf müziği) bazı cemaatlerde yapılır, Türk bestekarları tarafından bestelenen Arapça ilahilere şugul denir.
- Nefes, sazlı sözlü toplantılardır ve daha çok Bektaşi ve Alevi tarikatlarında görülür.
- İlahi, Hz. Peygamber Efendimiz'i övmek için, Allah'ın büyüklüğünü dile getirmek için yapılan manzumelere denir.
- 30:39Tasavvuf Eserleri
- Mevlid, Hz. Peygamber Efendimiz'in doğum yıldönümünde okunan eserlere verilen isimdir.
- Mersiye, kişinin ölümünden sonra onun ölümüyle alakalı üzüntümüzü dile getirmek için yapılan eserlerdir.
- Kaside, müzik ve enstrüman eşliği olmadan çeşitli tasavvufi bestelerin okunmasıdır, tevhid Allah'ın birliğini, münacat Allah'a yalvarmayı, naat Hz. Peygamberin özelliklerini, miraciye ise Hz. Peygamberin miraca yükselmesini konu alır.
- 31:47Çini Sanatı
- Çini tabakları (kaş) toprağa şekil verilip fırına atılarak yapılır, özellikle Kütahya ve İznik'te çini çok ünlüdür.
- Konya Karatay, Sivas Gök Rüstem Paşa, Bilgi Ulucami gibi birçok camide çini kullanımı vardır.
- Kubbetüs Sahra'nın dışında çini kullanımını çok güzel bir şekilde görüyoruz.
- 32:30İslam Sanatları Terimleri
- Çiniden sonra ahşap sanatına kündekari adı verilir, bu ahşaba şekil vermekle ortaya çıkan bir sanattır.
- Türk ve Arap tarzının birbirine kaynaşmasına arabesk adı verilir.
- Hz. Peygamberin fiziki özelliklerini anlatan eserlere hilye adı verilir ve ilk hilyeyi Hafız Osman yapmıştır.
- 33:03Türk Ev Sanatı Terimleri
- Eski Türk evlerinde pencerenin dışarıda ve çıkıntılı yapılması cumba adı verilir.
- Kat kat kesmek, bir motifin kesilip başka bir yere yapıştırılması işlemidir.
- Hat sanatıyla yazılan yazıların oyma kabartma olarak ahşaba işlenmesine naht adı verilir.
- 34:07Hat Sanatı ve Mimari Terimleri
- Arap yazısını güzel şekilde yazmaya hüsnühat adı verilir ve kaynaklarda "cismani aletlerle meydana gelen ruhani bir olaydır" şeklinde geçmektedir.
- Mukarnas, mimari yapılarda görülen geometrik bir bezemedir ve camilerde, özel saraylarda ve tatil beldelerinde görülebilir.
- Cam sanatına vitray denir ve güneş vurduğunda camda motifler yeşil, sarı, pembe gibi renklerde yansır.
- 35:38İslam Devleti ve Çarşı Terimleri
- Bitki kaynaklı motiflere hatayi grubu adı verilir.
- İslam devletinde sınır bölgelere yapılan askeri yapılara ribat denir ve askeri yapılardır.
- Kervanların yolculuk yaparken konakladığı yerlere kervansaray, değerli malların satıldığı yerlere bedesten, tek çeşit ürünün toptan satıldığı yere kapan, aynı ürünü satan dükkanların bulunduğu yere arasta adı verilir.
- 37:06Hilye Yapısı
- Hilye, Hz. Muhammed'in fiziki özelliklerinin anlatıldığı, metinlerin hüsnü hatla yazıldığı levhalardır.
- Hilyenin bölümleri: en üstte besmele yer alan başbakan, ortadaki yuvarlak göbek, altında dikdörtgen kuşak ve en altta etektir.
- Göbek kısmına sığmayan fiziki özellikler etek kısmına yazılır.