Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan İslam öncesi Türk tarihi ve yönetim anlayışı hakkında kapsamlı bir eğitim dersidir. Eğitimci, tahtaya yazarak ve örnekler vererek konuyu açıklamaktadır.
- Video, İslam öncesi Türk boylarının tarihsel gelişimini kronolojik olarak ele alarak başlamakta, ardından Türk kültür ve uygarlığına geçmektedir. Daha sonra İslam öncesi Türklerde yönetim anlayışı, "kut anlayışı", kurultay (toy, ternek, kengeç) kavramı ve bu kurulda görev alan kişiler (kaan, hatun, yabgu, şad, tigin, aygucu, buyruk, bitikçi, kenetçi) detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Türk boylarının coğrafi konumları, İslamiyet'e geçiş süreçleri, kurdukları devletler ve önemli tarihsel olaylar da ele alınmaktadır. Eğitimci, sınavlarda çıkabilecek önemli noktaları vurgulayarak, İslam öncesi Türklerde kullanılan siyasi ve toplumsal kavramları (ayyuk, aygucu, buyruk, ağılı, tudun, keneş, Tarkan, kenetçi, bitikçi, otacı) açıklamakta ve bu kavramların günümüzdeki kullanımlarıyla ilişkilendirmektedir.
- 00:23Kırgızlar
- Kırgızlar, Moğollara itaat eden ilk Türk boyudur.
- Kırgızlar, Ötüken merkez olmak üzere devletlerini kurmuşlardır.
- Manas Destanı, Türklerin en uzun destanı olarak kabul edilir ve günümüzde Kırgızistan'da hala yazımı sürmektedir.
- 01:40Yenisey Yazıtları ve Akhunlar
- Yenisey Yazıtları, Orhun Abidelerinden önce oluşturulmuş, tamamen mezar taşlarından oluşan ve Türk tarihinin ilk yazılı örnekleri olarak kabul edilen yazıtlardır.
- Akhunlar (Eftalitler), Afganistan'da kurulmuş ve Göktürk-Sasani ittifakı ile yıkılmıştır.
- 02:24Hazarlar
- Hazarlar, Türklerde Musevilik ve Yahudiliği benimseyen ilk ve tek Türk devletidir.
- Hazarlar, Hz. Osman döneminde İslam ordularıyla Kafkasya'da Belencer Savaşı'nda mücadele etmişlerdir.
- Hazarlar, Türklerde paralı askerlik yaptıran tek Türk devletidir ve günümüzdeki Hazar Denizi'ne adlarını vermişlerdir.
- 04:20Hazarların Yönetimi ve Barış Çağı
- Hazarlarda yönetici Kaan'dan başka Back denilen yöneticiler de devlet yönetiminde etkiliydi.
- Hazar ülkesinde yapılan kazı çalışmaları sırasında Budistlere ait tapınaklar, Hristiyanlara ait kiliseler ve Yahudilere ait havralar yan yana bulunmuştur.
- Hazarlar, bulunduğu bölgeye "Hazar Barış Çağı" (Paks Hazarika) denilen adil ve hoşgörülü bir yönetim yaşatmışlardır.
- 05:09Türgişler
- Türgişler, kendi adlarına para bastırmış ve Uygurlardan sonra tam anlamıyla yerleşik hayata geçen Türk boyudur.
- Türgişler, Emeviler döneminde İslam orduları ile Orta Asya'da mücadele etmiş ve bu mücadelenin liderliğini Sulu Kağan yapmıştır.
- Türgişler, Wataship ve Haristan savaşlarını Emeviler ile İslam ordularıyla yapmışlardır.
- 06:08Avarlar
- Avarlar (Juan Juanlar veya Aparlar), İstanbul'u kuşatan ilk Türk boyudur ve Sasanilerle ittifak yaparak İstanbul'u kuşatmışlardır.
- Avarlar, Hunlardan sonra Avrupa'da devlet kuran diğer Türk boyudur ve Bayan Han önderliğinde Avrupa'ya giderek yeni bir devlet kurmuşlardır.
- Avarlar, Slav topluluklara devlet kurma, askerlik ve ordu kurma konularında etkilemiş ve üzengiyi Avrupalılara tanıtan Türk boyudur.
- 08:11Bulgarlar
- Kubrat döneminde Büyük Bulgar Krallığı kurulmuş, sonra Bulgarlar Tuna Bulgarları ve İtil Bulgarları olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
- Tuna Bulgarlarının kurucusu Asparu ve Boris Han döneminde Hristiyan Ortodoks olmuşlardır.
- İtil Bulgarları (Volga Bulgarları), Abbasilerle yapmış oldukları ticaret sayesinde İslamiyet'i benimsemiş ve Almış Han döneminde tam anlamıyla İslamiyet'e geçmişlerdir.
- 10:05İtil Bulgarları ve İslamiyet
- İtil Bulgarları (Volga Bulgarları) Hazar Denizi'ne dökülen İtil Nehri (Volga Nehri) bölgesinde yaşamaktadır.
- Abbasili tüccarlar İtil Bulgar ülkesine gelerek çeşitli ürünler tanıtıyor ve İtil Bulgarları İslamiyet'i benimsemek istiyorlar.
- İtil Bulgarları Almış Han döneminde İslamiyet'i almışlardır.
- 12:04Karluklar ve İslamiyet
- Karluklar, İkinci Göktürklerin yıkılmasında, Uygurların kurulmasında etkili olan ve İslamiyet'i benimseyen ilk Türk boyudur.
- 751 yılında Çinlilerle Abbasiler arasında yaşanan Talas Savaşı'nda Karluklar önderliğinde Yağma, Çiğil ve Tusi Türk boyları Abbasilerin yanında yer alarak İslamiyet'i benimsemişlerdir.
- Talas Savaşı'nda Abbasiler kazanınca Çin'in Orta Asya üzerindeki baskısı son bulmuş ve Karluklar önderliğinde diğer Türk boyları Karahanlıları kurmuşlardır.
- 13:59Macarlar ve Türk Mirası
- Macarlar, Arpa önderliğinde Macaristan'da kurulan bir Türk devleti olup Hristiyanlığın Katolik mezhebini benimsemiş ve milli benliklerini yitirmişlerdir.
- Günümüzdeki Macarca'da 3500'ün üzerinde Türkçe kelimeye rastlanmıştır ve dünyada ilk Türkoloji Enstitüsü Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de kurulmuştur.
- Budapeşte'ye yakın Bugaç kasabasında Türk kurultayları düzenleniyor ve Türk olimpiyatları da burada düzenlenmektedir.
- 15:21Sibirler ve Oğuzlar
- Sibirler (Sabahlar), günümüzdeki Sibirya'ya adını veren Türk boyudur ve Anadolu'ya akınlar düzenleyerek Kastamonu ve Kapadokya çevresine gelip ihtiyaçlarını karşılayıp geri dönüp gidiyorlar.
- Oğuzlar, Oğuz Yabgu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti ve Osmanlı Devleti gibi cihanşümul (dünya çapında evrensel) devletlerin kurulmasında etkili olmuşlardır.
- Oğuzlar Türklerin en kalabalık boyudur ve 24 kola ayrılır; Müslüman Oğuzlara Türkmen, Hıristiyan Oğuzlara ise Uz denir.
- 17:06Peçenekler ve Kıpçaklar
- Peçenekler hiçbir zaman devlet kuramamış, boy teşkilatı halinde kalmış ve Çaka Beyliği ile ittifak kurarak İstanbul'u kuşatmışlardır.
- Kıpçaklar (Kumanlar), Türklerin en güzel boyu olarak bilinir, Codex Kuanicus adlı bir sözlük hazırlamış ve savaşçı özelliği çok gelişmiş bir Türk boyudur.
- Kıpçaklar Ruslarla mücadele ederek Rusların Igor Destanına konu olmuş, Oğuzlarla mücadele ederek Dede Korkut hikayelerine konu olmuş ve Karadeniz'in kuzeyinden Sibirya'ya kadar uzanan bölgeye "Deşti Kıpçak" (Kıpçak Bozkırı) adını vermişlerdir.
- 18:29Bizans'ta Ücretli Askerlik Yapan Türk Boyları
- Kıpçaklar, Oğuzlar ve Peçenekler Bizans'ta ücretli askerlik yapan Türk boylarıdır.
- 1071 Malazgirt Savaşı'nda Oğuzlar ve Peçenekler, karşı tarafın kalpaklarına bakarak Türk olduklarını anlayıp saf değiştirip Sultan Alparslan'ın tarafına geçerek Büyük Selçukluların zaferini kazanmasında etkili olmuşlardır.
- Kıpçaklar ise Bizans ordusunda ücretli askerlik yaparken Bizans'ı satmamış, Peçeneklerin büyük bir kısmını ortadan kaldırıp Oğuzlarla da mücadele etmişlerdir.
- 20:30Türk Toplulukları ve Göçleri
- Başkırtlar merkezleri Orta Asya'daki Ufa kenti olup, günümüzde Rusya'ya bağlı Başkordostan Özerk Cumhuriyeti'nde varlıklarını sürdürüyorlar.
- Kim ekler denilen Türk topluluğu ülkelerini on bir ile ayırıp tutuk denilen valiler aracılığıyla yönetiyorlar.
- Tabgaçlar denilen Türk devleti Çin'de kurulmuştur.
- 21:01Avrupa'ya Göç Eden Türk Boyları
- Kırgızlar, Akkunlar, Türgişler, Karluklar, Çimenler ve Başkırtlar gibi Türk toplulukları Avrupa'ya göç etmemişlerdir.
- Hazarlar ve Sibirler bazı kaynaklarda Avrupa'ya göç edenler olarak kabul edilir.
- Avarlar, Bulgarlar, Oğuzlar, Peçenekler ve Kıpçaklar Avrupa'ya göç eden Türk topluluklarıdır.
- 23:17Hem Asya'da Hem Avrupa'da Devlet Kuranlar
- Hem Asya'da hem Avrupa'da devlet kuranlar Hunlar ve Bulgarlardır.
- Avrupa'ya göç etmeyenler Kırgızlar, Akhunlar, Türgişler, Karluklar, Çimenler ve Başkırtlar gibi Türk topluluklarıdır.
- Avrupa'ya göç edenler Oğuzlar, Peçenekler, Kıpçaklar, Bulgarlar, Avarlar ve Macarlar'dır.
- 24:09İslamiyet Öncesi Türklerde Devlet Yönetimi
- İslamiyet öncesi Türklerde boy birliğine dayalı bir örgütlenme vardır ve bu boylar federasyonu şeklinde örgütlenme olarak adlandırılır.
- Boy birliğine dayalı örgütlenmede devlet kısa sürede kurulabilir ancak aynı zamanda kısa sürede yıkılabilir çünkü boy beylerinin bazıları devlete baş kaldırabilir.
- Kağan'ın yetkileri sınırlıdır, Türk töresine uymak zorundadır ve töreye uymazsa kurultay tarafından görevinden alınabilir.
- 26:09Devletin Unsurları ve Hükümdar Ünvanları
- Devletin unsurları bağımsızlık, ülke, halk ve teşkilattır.
- İslamiyet öncesi Türklerde hükümdar ünvanları han, hakan, kağan, şanyü, tangu, idigut, ilteber, küller, kin ve yabgu'dur.
- Padişah, şah, sultan ve halife gibi ünvanlar İslamiyet öncesi dönemde kullanılmamıştır.
- 27:15Hükümdarlık Sembolleri
- Hükümdarlık sembolleri arasında otağ (çadır), örgün (taht), tuğ (sancak), kotuz veya sorguç (hükümdarın kafasına taktığı başlığın önündeki tüy) ve davul (hükümdar buyruğu) bulunmaktadır.
- Kur (kemer), belge (kamçı) ve yay da hükümdarlık sembolleri arasındadır.
- Ok bağlılık göstergesidir ve hükümdarlık alameti değildir; oksızlık ise bağımsızlık anlamında kullanılır.
- 30:37Hatun ve Veraset Yasası
- Hatun (kağan'ın eşi) kurultaya katılma hakkı vardır, elçileri kabul edebilir ve bazı durumlarda kağan olmadığında devleti yönetebilir.
- İslamiyet öncesi Türklerde düzenli bir veraset yasası yoktur, kimin tahta geçeceği belli değildir.
- Veraset yasasının en temel nedeni kut anlayışıdır.
- 31:27Kut Anlayışı ve Etkileri
- Kut anlayışı, egemenliğin ilahi kaynaklı olması olarak tanımlanır ve halk tarafından hükümdarın tanrı tarafından gönderildiğine inanılmasıyla otoriteyi artırır.
- Kut anlayışı, ülke hanedanın ortak malıdır anlayışına neden olur, bu da taht kavgalarına, ikili yönetime ve devletlerin kısa ömürlü olmasına yol açar.
- Kut anlayışı, sorunun gelişine göre otoriteyi artırabilir veya azaltabilir; ilahi kudrete sahip olduğu ifadeleri otoriteyi artırırken, taht kavgaları otoriteyi azaltır.
- 34:08Kut Anlayışının Özellikleri
- Kut anlayışına göre teokratik bir yönetim anlayışı yoktur çünkü devlet din kurallarına göre yönetilmez.
- Hunlarda kut aldığı düşünülen önemli aile Tuku ailesi, Göktürklerde Aşina, Uygurlarda Yağlakar ailesidir.
- Kut inancına göre Kaan'a "ülüş" (paylaştırmak, pay hisse) bağışlanmıştır ve bu kavram sosyal devlet anlayışını kanıtlar.
- 36:16Kurultay ve Yönetim Sistemi
- Kurultay, toy, ternek, kengeç denilen kavramlar birbiriyle bağlantılıdır ve İslam öncesi Türklerde devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kurula verilen addır.
- Kurultay, törede değişiklik yapabilir, para bastırma ve vergi toplama yetkilerine sahiptir, kimi dönemlerde Kaan'ı da belirler.
- Kurultayda hiyerarşik bir sıra vardır; boy beylerinin oturacağı yere "orun", yiyeceklerden alacakları pay veya hisseye "lüş" denir.
- 38:35Kurultay Üyeleri ve Görevleri
- Kurultay üyeleri Kaan, Hatun, Yabgu, Şad, Tigin, Aygucu, Buyruk, Bitikçi, Kenetçi gibi görevlerden oluşur.
- Kaan hükümdar, Yabgu batı'nın yöneticisi, Şad veya Tutuk askeri vali, Tigin veya Erik prens (hükümdarın erkek çocuğu) demektir.
- Şadlık uygulaması, Osmanlı'daki sancakbeyliği gibi bir uygulamadır; hükümdar soyundan olan askeri valilere Şad, hükümdar soyundan olmayan askeri valilere Tutuk denir.
- 41:33Komutanlık ve Eğitim Sistemi
- İslam öncesi Türklerde ordu-millet anlayışı vardır; eli silah tutan herkes asker ve devlet görevlileri aynı zamanda komutandır.
- Tigin'in, Şad'ın, Yabgu'nun, Kağan'ın komutanlık özellikleri vardır.
- Tigin eğitmeni Ataman İnal veya İnanç'tır; Büyük Selçuklu Devleti'ndeki karşılığı Atabey, Osmanlı'daki karşılığı Lala'dır.
- 42:59İslamiyet Öncesi Türklerde Kullanılan Kavramlar
- Ayyuk, İslamiyet öncesi Türklerde hükümet anlamına gelir.
- Aygucu veya üge, başbakan veya vezir anlamında kullanılır.
- Buyruk, bakan; ağılı ise hazine anlamına gelir.
- 43:30Vergi Memurları ve Danışma Kurulları
- Tudun, iga veya agıcı, vergi memuru anlamında kullanılan kavramlardır.
- Keneş veya kengeş, bilim adamlarından oluşan danışma kuruluna denir.
- Tarkan veya apa, saray görevlisi ve komutan anlamlarında kullanılır.
- 45:03Diğer Önemli Kavramlar
- Kenetçi, İslamiyet öncesi Türklerde danışman demektir.
- Bitikçi, yazıcı anlamına gelir.
- O tacı veya emçi, şifalı otlardan toplayarak halka şifa dağıtan doktorlara denir.
- 45:42Günümüzdeki Marka İsimleri
- Günümüzde kullanılan birçok marka ismi geçmişe dayanır.
- Otacı, bitkisel bir marka olup adı İslamiyet öncesi Türklerdeki "otacı" kavramından gelmektedir.