Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin İslam öncesi Türk tarihi konusunu anlattığı kapsamlı bir eğitim dersidir. Öğretmen, öğrencilere hitap ederek konuları açıklamaktadır.
- Video, Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler (Göktürk, Uygur, İbrani, Arap, Kiril ve Latin), sözlü edebiyat ürünlerinin (sav, sagu, koşuk, destan) türleri ve önemli destanlar (Oğuz Kağan, Bozkurt, Ergenekon, Türeyiş Göç, Manas, Alper Tunga ve Şu, Şehname) hakkında bilgiler sunmaktadır. Ayrıca Türklerin kullandığı takvimler (Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Hicri Takvim, Celali Takvim, Rumi Takvim ve Miladi Takvim) detaylı olarak anlatılmaktadır.
- Video, Türk tarihi konularını kapsayan etkinlik testleriyle devam etmekte ve ÖSYM sınavlarında çıkabilecek soru tiplerine değinmektedir. İçerikte Yenisey yazıtları, Orhun abideleri, İslam ordularıyla mücadele eden Türk devletleri, Avarlar, Bulgarlar, Göktürkler, Uygurlar gibi Türk toplulukları ve devletleri hakkında bilgiler verilmektedir.
- 00:10Türklerin Alfabeleri
- Türklerin ilk milli alfabesi Göktürk alfabesi (Orhun alfabesi) olup, özellikle Göktürk Devleti döneminde oluşturulmuştur.
- Göktürk alfabesi Kırgızlar, Kıpçaklar, Peçenekler ve Bulgarlar tarafından da kullanılmıştır.
- Göktürk alfabesi otuzsekiz harften oluşmaktadır.
- 00:47Uygur Alfabesi ve Diğer Alfabeler
- Uygurlar ticari alanda İranlı bir kavim olan South alfabesini kullanmış, sonra kendi milli alfabelerini oluşturmuşlardır.
- Uygur alfabesi ondört-onsekiz harften oluşmakta ve Moğollar ve Karahanlılar tarafından da kullanılmıştır.
- Hazarlar İbrani alfabesini, İslam'ı benimseyen Türk devletleri Arap alfabesini, Rusya'nın hakimiyetine giren Türkler ise Kiril alfabesini kullanmıştır.
- 02:04Kiril ve Latin Alfabeleri
- Ruslar Türkler üzerinde asimilasyon politikası uygulayarak her bölgede kullanılan Kiril alfabesinin farklı olmasını sağlamışlardır.
- Latin alfabesini önce Azerbaycan ve Özbekistan benimsemiş, ancak Rus hakimiyetine girince Kiril alfabesine dönmüşlerdir.
- 2023 yılı itibariyle Özbekistan ve Kazakistan tüm alanlarda Latin alfabesine geçeceklerdir.
- 04:12Azeri Türkçesi ve Sözlü Edebiyat
- Azeri Türkçesinde bazı İngilizce sözcükler (republic, president) kullanılmış ve bazı kelimeler farklı anlamlara sahiptir (kıç: bacak, şefkat bacısı: hemşire).
- Türklerde sözlü edebiyat ürünleri sav (atasözü), sagu (ağıt), koşuk (kopuz eşliğinde söylenen coşkun şiir) ve destanlardır.
- Destanlar arasında Oğuz Kağan Destanı (Asya Hunlarına ait), Bozkurt ve Ergenekon Destanları (Köktürklere ait), Türeyiş Göç Destanları (Uygurlara ait), Manas Destanı (Kırgızlara ait), Alper Tunga ve Şu Destanı (İskitlere ait) bulunmaktadır.
- 11:06Türk Edebiyatı ve Yazılı Ürünler
- Nibelungen Destanı'nda Avrupa-Hun-Germen ilişkileri işlenmiş ve Attila Etzel adıyla geçer, Babacan ve iyiliksever bir hükümdar olarak tasvir edilir.
- Igor Destanı'nda Rus-Kıpçak mücadeleleri, Dede Korkut Hikayelerinde ise Oğuz-Kıpçak mücadeleleri işlenir ve bu eserler "geçiş dönemi eseri" olarak adlandırılır.
- Yazılı edebiyatta Yenisey Yazıtları Kırgızlara aittir ve Orhun Abidelerinden önce oluşturulmuştu, ancak üzerindeki yazılar okunamadığı için Türk tarihinin ilk yazılı ürünleri Orhun Abideleri olarak kabul edilmiştir.
- 13:18Türklerin Kullandığı Takvimler
- Türklerin kullandığı takvimler arasında sadece Hicri Takvim ay yılı esaslıdır, diğer takvimler güneş yılı esaslıdır ve bir yılın 365 gün olarak hesaplanması ortak özelliklerindendir.
- Oniki Hayvanlı Türk Takviminde her yıl bir hayvan adıyla anılır, aylar rakamla ifade edilir ve 12 yılda bir eski yıllara geri dönülür.
- Hicri Takvim ay yılı esaslı olup, güneş yılı ile arasında 11 günlük zaman farkı vardır ve ilk olarak Hz. Ömer döneminde oluşturulmuştur.
- 17:09Celali ve Rumi Takvimleri
- Büyük Selçuklular döneminde Melikşah döneminde ay yılı ile güneş yılı arasındaki 11 günlük fark 2-3 yıl geçince bir aylık zaman farkına girerek hesaplamaları karıştırmıştır.
- Ömer Hayyam'ın başkanlığında Celali Takvim hazırlanmış, başlangıç olarak Nevruz 21 Mart kabul edilmiş ve mali işleri düzene sokmak amacıyla kullanılmıştır.
- Osmanlı'da 1839 yılından itibaren güneş yılı esaslı Rumi Takvim hazırlanmış, başlangıç yılı 622 Hicret olarak kabul edilmiş ve Avrupa ile olan ticari ilişkiler bu takvime göre düzenlenmiştir.
- 19:00Miladi Takvim
- Miladi Takvimle ilgili ilk çalışmaları Mısırlılar yapmış, Nil Nehri'nin taşma zamanlarını önceden hesaplamak istemişlerdir.
- Mısır Romalıların hakimiyetine girince Roma İmparatoru Julius Sezar, Mısırlıların oluşturduğu takvimde hatalar bulmuş ve düzenlemeye giderek Jülyen Takvimi oluşturmuştur.
- Papa 13. Gregor, Jülyen Takvimindeki hataları gidermek için yıl atlatarak düzeltmeler yapmış ve bu takvim Gregoryen Takvimi olarak anılmaya başlanmıştır.
- 20:54Takvim Sistemi ve Tarih
- Osmanlı, Birinci Dünya Savaşı sırasında Julian usulünden Gregoryen usulüne geçerek "Takvim-i Garbi" (Batı Takvimi) adını verdiği yeni bir takvimi benimsemiştir.
- Miladi takvimde başlangıç yılı olarak Hz. İsa'nın doğumu kabul edilir ve sıfır yılı milat başlangıcı olarak görülür.
- Jül Sezar kendi adını bir aya vermiş, ardından tahta geçen Augustus da adını bir aya vermiş, böylece Temmuz ve Ağustos ayları 31 gün çekmiştir.
- 23:10Jül Sezar'ın Doğumu ve Türk Devletleri
- Jül Sezar annesinin karnındayken doğum sancıları çekmiş, doğum sırasında annesi vefat etmiş ve hekimler annesinin karnını yarıp bebeği çıkarmışlardır.
- Cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 devlet arasında 8 tane İslam öncesi Türk devleti (Hun, Göktürk, Uygur, Avar, Hazar) ve 8 tane Türk İslam devleti (Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu, Harzemşah, Altın Orda, Babür, Timur, Osmanlı) bulunmaktadır.
- Bu 16 devlet 1950'li yıllarda belirlenmiş olup, Anadolu Selçuklu Devleti ve Mısır'da kurulan Türk devletleri (Tolunoğulları, İsid'ler, Eyyubiler, Memlükler) bu listede yer almamaktadır.
- 27:09Etkinlik Testleri
- Türklerin en eski kültür bölgesi Afanesyevo'dur ve dünyanın en eski halısı Pazırık kurganından çıkarılmıştır.
- Almanların ünlü destanı Nibelungen'de kavimler göçü anlatılmış, Atilla da Etzel adıyla geçmiştir.
- Savaş tanrısı Ares'in kılıcına sahip Türk hükümdarı olarak kabul edilen Atilla, aynı zamanda "Tanrı'nın kamçısı" veya "cesur kavimlerin efendisi" olarak anılmıştır.
- 29:31Göktürk Devleti ve Türk Tarihçileri
- Göktürk Devleti'nin kuruluşunda etkili olan isyan Töle İsyanı'dır; Tölesler Avarlara bağlı dağınık halde yaşayan Türk boylarıdır.
- İlk Türk tarihçi ve yazar olarak kabul edilen Vezir Tonyukuk, kendi anıtını kendisi yazmış ve Orhun abidelerinde tarihi bilgiler yer almıştır.
- Orhun abideleri ile ilgili ilk bilgileri veren İslam müellifi Cüveyni'nin "Tarihi Cihan Gülşah" adlı eserinde bu bilgiler yer almıştır.
- 31:43Moğolların Türkleşmesi
- Moğolların Türkleşmesinde etkili olan Türk devleti Uygurlardır.
- Uygurlar Kansu ve Turfan Uygurları olarak ikiye ayrılıp Moğolların hakimiyetine girmişlerdir.
- Uygurlarda gelişmiş bir kültürel birikim vardı ve Moğollar Uygurlardaki bürokratlardan ve memurlardan yararlanarak Türkleşmiştir.
- 32:22Türk Tarihi ve Edebiyatı
- Yenisey yazıtları Kırgızlar tarafından oluşturulmuş, Orhun abidelerinden önce mezar taşlarından oluşan ilk yazılı örneklerdir.
- Orhun abideleri İkinci Göktürkler döneminde oluşturulmuş, tamamı okunamadığı için Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı örnekleri olarak kabul edilmiştir.
- İslam orduları ile mücadele eden Türk devletleri Hazarlar ve Türgişlerdir; Hazarlar Hz. Osman döneminde Kafkasya'da, Türgişler Emeviler döneminde Orta Asya'da mücadele etmişlerdir.
- 34:00Türk Toplulukları ve Devletleri
- Avarlar Bumin Kağan'ın Orta Asya'daki varlığını sonlandırdıktan sonra Bayan Han önderliğinde Avrupa'da devlet kurmuşlardır.
- Tuna Bulgarları Boris Han döneminde Hristiyanlığın Ortodoks mezhebini benimsemişlerdir.
- Kıpçaklar, Oğuzlar ve Peçenekler Bizans'ta ücretli askerlik yapmış, Oğuzlar ve Peçenekler Malazgirt Savaşı'nda saf değiştirip Türklerin tarafına geçmişlerdir.
- 35:27Türk Kurultayları ve Para Sistemi
- Kurultaya katılmaya hak kazananlara "toygun" adı verilir, günümüzde Türk kurultayları Macaristan'ın Bugaç kentinde düzenlenmektedir.
- Türklerin Bizans, Çin ve Sasanilerden temin ettikleri diske benzeyen gümüş paraya "satir" adı verilir.
- Mimaride Türk üçgeni ve kubbe geleneği ilk olarak Uygurlarla başlamıştır.
- 37:30Doğru-Yanlış Etkinliği
- Atın ilk kez görüldüğü kültür bölgesi Anav'dır.
- Uygurlar ile Çin arasında imzalanan ilk anlaşma Kuzey Şansı Antlaşması değil, Asya Hunları ile Çin arasında imzalanmıştır.
- Atilla Doğu Roma'yı Margus ve Anatolius Antlaşmaları ile vergiye bağlamıştır.
- 38:48Türk Devletleri ve Kültür
- Mukan Kağan Göktürk Devleti'ne en parlak sürecini yaşatmıştır.
- İkinci Göktürk Devleti Uygur, Karluk ve Basmiller tarafından yıkılmış, Uygur Devleti kurulmuştur.
- Uygurların yıkılmasında Avarlar değil, Kırgızlar etkili olmuştur.
- 39:40Türk Toplulukları ve Kültür Mirası
- Hazarların paralı askerleri bulunmaktadır.
- Tuna Bulgarları Boris Han döneminde Hristiyanlığın Ortodoks mezhebini benimsemiş, İtil (Volga) Bulgarları Almış Han döneminde İslamiyet'i benimsemiştir.
- Kıpçakların (Kumanlar) Codex Kuanicus adlı sözlükleri bulunmaktadır.
- 40:40Türk Kültür Mirası ve Takvim
- Eski Türklerde "ayku" hükümet, "aygucu" vezir anlamında kullanılmaktadır.
- Uygurların kağıt parasına "çav" adı verilmiştir, "yarmak" ise Göktürklerin parasıdır.
- Karaca Kalıntıları ve Karahoca kalıntıları Uygurlardan günümüze ulaşan eserler arasındadır.
- 41:57Türk Destanları ve Takvimler
- Igor Destanı'nda Rus-Kıpçak mücadelelerine yer verilmiştir.
- Karabalasagun ve Sin-Uhi yazıtları Uygurlara aittir; Karabalasagun yazıtlarında Mani dininin özellikleri belirtilmiş, Sin-Uhi yazıtında Uygur hükümdarı Moenchur'un faaliyetlerinden bahsedilmiştir.
- Celali Takvim Büyük Selçuklular döneminde Melikşah döneminde Ömer Hayya başkanlığındaki bir komisyon tarafından hazırlanmış, Rumi Takvim ise Osmanlılar döneminde güneş yılı esaslı oluşturulmuştur.