Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından KPSS ve EKPSS sınavlarına hazırlık amacıyla sunulan tarih dersi formatındadır. Eğitimci, öğrencilere sorular sorarak interaktif bir şekilde ders anlatmaktadır.
- Video, İslam öncesi Türk kültür ve medeniyetini kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerik, Türk devlet teşkilatı, siyasi ve sosyal yapısı, hukuki sistemi, askeri organizasyonu, bilim ve sanat alanlarındaki katkıları ve spor aktiviteleri gibi konuları kapsamaktadır. Ders, Türk toplumunun temel unsurlarından başlayarak, devlet teşkilatı, kurultay sistemi, sosyal hiyerarşi, hukuk, askerlik ve kültür alanlarındaki özelliklere kadar detaylı bilgiler sunmaktadır.
- Videoda "Kızılelma" kavramı, "kut" anlayışı, Türk devlet teşkilatının dört unsuru, kurultay sistemi, Türk toplumunun sosyal yapısı, hukuki sistem, askeri organizasyon ve teknolojik katkıları gibi önemli konular işlenmektedir. Ayrıca Türklerin bilim ve sanat alanlarındaki çalışmalarına, kullanılan takvimlere ve spor aktivitelere de değinilmektedir. Eğitimci, bir sonraki videoda din, ekonomi, müzik ve edebiyat konularının işleneceğini belirtmektedir.
- İslam Öncesi Kültür ve Medeniyetin Önemi
- İslam öncesi kültür ve medeniyet konusu KPSS sınavlarında önemli bir yer tutmaktadır.
- Sınavlarda genellikle iki kültür medeniyet ve iki siyasi tarih sorusu bulunur, bazen de iki soru birden İslam öncesi konusundan gelebilir.
- Bu konu psikolojik açıdan önemli olup, sınavın başında yapılan sorular motivasyon sağlayabilir.
- 01:18Devletin Oluşumunda Etkililer
- Devlet yönetiminde yaşanan coğrafyadaki insanların hayat şartları, kut anlayışı ve Türk cihan hakimiyeti anlayışı etkilidir.
- Devleti oluşturan dört unsuru oluşturan unsurlar: oksızlık (bağımsızlık), halk (kün), ülke ve teşkilattır.
- Devlet yöneten hükümdarlar gök tanrı tarafından bir aileye verildiğine inanılan kut anlayışıyla hükümdar olurlar.
- 03:19Hükümdarın Görevleri
- Hükümdarlar ordunun başında sefere çıkarır, adalet sağlar, bağımsızlığı korur, töreleri uygular ve kurultaya başkanlık eder.
- Hükümdarlar "açı doyurur, çıplak giydirir" prensibine göre sosyal devlet anlayışını yansıtır.
- Göktanrı hükümdara doğar doğmaz üç yetki ile donattırır: kurt (siyasi ve askeri yetki), küç (askeri yetki) ve üleş (ekonomik yetki).
- 06:10Kut Anlayışı ve Sonuçları
- Kut, gök tanrı'nın bir hükümdara ve onun ailesine vermiş olduğu devleti yönetme anlayışına denir ve ilahi temeldir.
- Kut anlayışının zararı, hükümdarlık olma yetkisinin sülalenin tamamına verilmesi ve veraset anlayışının düzenli olmamasıdır.
- Veraset sisteminin düzensiz olması taht kavgalarına ve Türk devletlerinin kısa ömürlü olmasına yol açar.
- 08:15Türk Milletinin Devletsel Hedefleri
- Türk milletinin devletsel hedefleri üç kategoriye ayrılır: Türk cihan hakimiyeti, nizam-ı alem ve kızılelma.
- Türk cihan hakimiyeti, tüm dünyayı Türklerin yönetsin anlayışıdır.
- Nizam-ı alem, tüm dünyayı Türk'ün adaleti ile yönetmektir.
- 10:23Kızılelma Kavramı
- Kızılelma, İslam öncesinden günümüze kadar geçerli olan, hedef koyma ve o hedefe ulaşıldığında hedefin yerini tekrar değiştirmek anlamına gelen bir kavramdır.
- Kızılelma soyut bir kavramdır ve "ulaşılamayan, görülemeyen yer" anlamına gelir.
- Kızılelma, uzun vadeli stratejiler oluşturulmasında ve toplumların dinamik olmasındaki en büyük temel yapı taşıdır.
- 11:04Kızılelma Örnekleri
- Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u hedef olarak koydu ve aldıktan sonra daha ileri bir hedef olan Belgrad'a yöneldi.
- Kanuni, Belgrad'ı aldıktan sonra Viyana'ya yöneldi, ancak Viyana'ya ulaşıp ulaşılamayacağına bağlı olarak yeni bir hedef belirlenecekti.
- Kızılelma, devamlı savaşa ve uzun vadeli stratejiler oluşturmasına yönlendirir.
- 13:00Hükümdarların Semboller ve Ünvanları
- Hükümdarların semboller arasında davul (nebette), kama (belge), çadır, taht (örgün), tuğ (sancak), koz, sorguç (sorgut) ve toy (ziyafet/kurultay) bulunmaktadır.
- Sınava girdiğinizde "hangisi İslamiyet'in hükümdarlık sembollerinden biri değildir?" sorusunda hutbe, tıraz, hilat ve çete gibi terimlerin İslamiyet öncesine ait olduğunu unutmayın.
- Hükümdarların ünvanları arasında han, hakan, kaan, şanyu, tanhu, ilber, ilteris, ilteber, yabgu, batıkan, istemi, kut ve erkin kara bulunmaktadır.
- 17:23İkili Teşkilat
- Orta Asya'da federatif devlet anlayışı olarak ikili teşkilat uygulanmıştır.
- İkili teşkilatta klasik olarak doğu-batı, kuzey-güney veya sağ-sol ayrımı yapılır, ancak genel olarak doğu-batı ayrımı tercih edilir.
- İlk defa Asya Hun Devleti'nde uygulanan ikili teşkilatta, asıl hakan doğuda otururken, batı kanalı sorumlusu olan kişiye "yabgu" unvanı verilir.
- 18:37İki Teşkilat Sistemi ve Zararları
- İki teşkilat sisteminde Yabgu, Dışişleri'nde Asıl Hakan'a bağlı olacaktı, ancak Çin Yabgu'yu ayarlayıp abisine saldırttı.
- Bir ülkede iki hükümdar olmaz, bu yüzden iki teşkilat sistemi veraset sisteminin düzensizliğinden dolayı Türk milletine zarar vermiş ve taht kavgalarına sebep olmuştur.
- 19:22Kurultay (Toy/Kengeç)
- Kurultay, günümüzün bakanlar kuruluna benzer bir yapıdır ve her türlü mesele (dini meseleler dahil) görüşülür.
- Kurultay senede iki veya üç defa toplanır ve olağanüstü durumda her zaman toplanabilir.
- Kurultaya katılan tüm üyelere "toygun" adı verilir ve katılanlar arasında hakan, hatun, boy beyleri ve komutanlar bulunur.
- 20:45Kurultay'ın Özellikleri
- Kurultay bazen danışma, bazen karar organı olarak çalışır; genel itibariyle danışma organı olarak bilinir.
- Hakan'ın isteği olmasa bile, kurultay kararını alabilir ve "sorumluluk sana aittir" diyerek Hakan'a uymasını ister.
- Hakan yokken (ölüm veya sakatlık durumunda) Aygıcı başkanlık eder.
- 22:56Kurultay'ın Yetkileri
- Kurultay, Hakan'ı görevden alabilir; bu durumda Hakan'ın haberi olmadan gizlice toplanır ve Hakan görevden alınır.
- Kurultay töreleri (kanunlar) değiştirebilir ve Hakan dahil herkes törelerden uymak zorundadır.
- Töreye uymayan Hakanlar görevden alınıyor.
- 24:56Hatun'un Etkisi
- İslam öncesinde kadına verilen değerlerden en güzel göstergelerinden biri, paraların üzerlerinde Hakan ile Hatun'un birlikte resminin bulunmasıdır.
- Hatunlar kendi saraylarını ve askerlerini sahiplenmiş, bazen elçi kabul etmiş ve sefere çıkacak eşlerini durdurmuşlardır.
- Hatunun diğer adı "katun"dur.
- 26:06Devlet Görevlileri
- Aygıcı vezir, hazineden sorumludur; otacı hekim veya tabip, buyruk bakan, tutun vergi memuru, tutuk askeri validir.
- Erkin Oğuzlar'da hükümdar demektir; nazır da bakan demektir.
- Bitikçi veya tamgacı yazıcı veya mühürdar, yalı ise Hakan'ın yazılı emri demektir.
- 27:40İslam Öncesi Türk Devletinde Halk Hiyerarşisi
- Hükümdarın oğulları (tiginler) yedi yaşına geldiğinde inal, inanç veya ataman adı verilen bir eğitimci atanıyordu.
- Bu çocuklar on iki-on üç yaşına geldiğinde vali veya komutan olarak atanıyor ve "şad" ünvanı alıyorlardı.
- Tigin, inal, şad arasındaki ilişki: Tigin hükümdarın oğlu, inal ona sorumlu olan eğitimci, şad ise görevli tigin anlamına geliyordu.
- 30:16İslam Öncesi Türk Toplumunun Sosyal Hayatı
- Toplum tarım ve hayvancılığa dayalı, başlangıçta sadece hayvancılık ve göçebe yaşam yapıyordu.
- Monogami (tek eşlilik) tipi evlilikler vardı, düğünlere "törün", halk eğlencelerine "şölen" denirdi.
- Bahar bayramı "nevruz" olarak kutlanırdı ve halkın kaldığı çadırlara "yurt" adı verilirdi.
- 33:19İslam Öncesi Türk Toplumsal Hiyerarşi
- İslam öncesi Türk toplumunda ailenin temel taşı olduğu ve ailelerden sülale, sülalelerden boylar, boyların birleşmesiyle millet, milletin birleşmesiyle devlet olduğu vurgulanmıştır.
- Bu hiyerarşiye "oguş (aile), uruk (sülale), boy (millet), budun (boy), il (devlet)" şeklinde ifade edilirdi.
- Kurultay'ın farklı adları: Tabgaçlarda "nazırlar meclisi", Hazarlarda "ihtiyarlar meclisi", Peçeneklerde "komenton", Tuna Bulgarlarında "millet meclisi", Avrupalılarca "seçkinler meclisi" olarak adlandırılırdı.
- 38:24Kurultay ve Devlet Görevlileri
- Kurultayda tüm üyelerine "toygun" adı verilir.
- Önemli devlet görevlileri arasında tigin, inal, ayyuki, ay guc, şad, buyruktudun, oguş, uruk, boy, budun ve ok bulunur.
- 39:24Töre ve Hukuk
- Töre, sözlü hukuk kurallarıdır ve sosyal düzeni sağlayan, ahlaki değerleri harmanlayan, gelenek-görenek ve örf-adetlerin birleşimini oluşturan kurallardır.
- Törelerin oluşumunda dört faktör etkilidir: kut anlayışı, hakanlar tarafından konulan yasalar, kurultayda alınan kararlar ve toplumun gelenek-görenekleri.
- Töreler değişebilir, hakanın isteğiyle kurultayda değişir ancak adalet, eşitlik, iyilik ve kişilik (insan) gibi dört madde değişmez.
- 44:48Ceza Sistemi
- Her suçun cezası idam değildir, özellikle hapis cezaları on günü geçmez çünkü göçebe yaşamda uzun süreli hapishane tutuklaması mümkün değildir.
- Tecavüz, barış zamanında hançer çekmek ve savaştan kaçmak gibi suçlar için ceza idam olur.
- Mahkemeye "yargı", yargıçın başkanına "yar" adı verilir.
- 47:07Tüz
- Tüz, devlet ile vatandaşın birbirlerinin sorumluluklarını bildiren yazısız hukuk kuralı veya sözleşmedir.
- Tüz ile törenin en büyük farkı, törede "hukuk kuralı" ifadesinin geçmesidir, tüzde ise geçmez.
- Tüz kapsamında savaş çıktığında asker olmak ve vergi vermek gibi görevler yer almaktadır.
- 48:43Türk Ordusunun Özellikleri
- İslam öncesinde Türklerin dünyayı en çok etkilediği alan askerlik olmuştur ve bu etki günümüzde de devam etmektedir.
- Bozkır hayatında yaşayan Türkler için "savaş zamanı herkes asker" anlamına gelen ordu millet anlayışı vardır.
- Türk orduları ücretsizdir, ancak Hazarlar hariç paralı askerlik sistemi kullanmamıştır.
- 50:55Türk Ordusunun Önemli Tarihi Gelişmeleri
- Metehan, M.Ö. 209'da tahta çıktığı gün günümüzde Kara Kuvvetleri Komutanlığı'nın kuruluş yıl dönümü olarak kutlanır ve sistematik ordunun kuruluşuyla ilgilidir.
- İslam öncesinde düşmanın durumunu öğrenmek için gönderilen keşif birliğine "yelme" denir.
- Türkler dünyayı en çok askerlik alanında etkilemiştir.
- 52:50Türk Ordusunun Sistemi ve Etkileri
- Türk ordusunda "onlu sistem" uygulanmıştır: 10 kişi takım, 100 kişi bölük, 1000 kişi tabur, 10.000 kişi tümen olarak düzenlenmiştir.
- Bu sistem orduda hiyerarşi ve disiplini sağlar; komutanlara karşı karşı gelinemez ve emirler eksiksiz yerine getirilir.
- Türk ordusu, et konservesi, üzengi, ceket ve pantolon giyim tarzı gibi savaşta avantaj sağlayacak teknolojileri geliştirmiştir.
- 57:13Türk Savaş Taktikleri ve Askeri Terimler
- Türkler "Turan", "sahte ricat" (geri çekilmek), "pusu" ve "kurt kapanı" gibi savaş taktiklerini geliştirmiştir.
- Askerlere "sü" veya "er" denir ve "su uyur, düşman uyumaz" atasözünde "su" aslında "sü" anlamına gelir.
- Komutanlara "tarkan" veya "subaşı" (askerin başındaki komutan) denir ve muhafız birliklerine "kaan" denir.
- 59:08Türklerde Bilim
- Göçebe yaşayan Türkler, gece çadırda yatarak doğayı, ayı ve güneşi seyrederlerdi.
- Takvim yapmak için matematik ve astronomi bilgisine sahip olmak gerekir, bu da Türklerin bilimsel çalışmalar yaptığını gösterir.
- Türkler matematik, tıp, astronomi ve eczacılıkla uğraştılar.
- 1:00:25Türklerin Kullandığı Takvimler
- Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimler: Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Hicri Takvimi, Celali Takvimi, Rumi Takvimi ve Miladi (Gregoryen) Takvimidir.
- Oniki Hayvanlı Türk Takviminde yıl isimleri hayvanlardan oluşur ve güneş yılı esaslı bir takvimdir.
- Hicri Takvimi ay yılı esas alınarak hazırlanmış olup, bir yıl 354-355 gündür ve bu nedenle Ramazan ayı her sene 10-11 gün geriye doğru kayar.
- 1:03:03Göçebelik ve Sanat
- Göçebe toplumlarda bağımsızlık anlayışı yaygındır, mimari gelişmez ve yazı çok geç kullanılır.
- Göçebelik yaşayan toplumlarda hapis cezaları kısa olur ve tarım üretimi azdır.
- Göçebe toplumlarda sanat eserleri taşınabilir malzemeden yapılır, büyük heykeller yerine küçük heykeller veya sadece hükümdarların başları yapılır.
- 1:04:43Türk Sanat Dalları
- Göçebelik yaşayan Türklerde dokumacılık, çadırcılık, kilimciliğin ve halıcılığın gelişmesi olmuştur.
- Dünyanın en eski halısı olan Pazarı Halısı, bir kurgandan (mezardan) çıkarılmıştır.
- Türk sanatında minyatür, ahşap işlemeciliği, oymacılık, kalkmacılık ve madencilik (bozkırın kuyumcuları İskitler) bulunmaktadır.
- 1:07:18Sanat Dalları
- Fresko, yaş sıva üzerine yapılan duvar resmi olup, yerleşik yaşamı gösterir.
- Türklerin sanat dalları arasında madencilik de bulunmaktadır, bu altın elbiseli adam heykellerinde görülmektedir.
- Türklerin sanatında fresko duvar resmi bulunmaktadır ve bu resimler sadece normal insanların evlerindeki duvarlara yapılır.
- 1:08:31Spor
- Türklerin İslam öncesi dönemde yaya koşullarına "seyyitme" denilirdi.
- Türklerin sporları arasında kureş (güreş), kayak, tebrik (bir oyun), gökbörü, kızbörü, çevgan, polo benzeri oyunlar, cirit ve mızrak oyunları bulunmaktadır.
- Türklerin İslam öncesi dönemde kırksekiz taşla oynanan "mangala" adı verilen bir zeka oyunu vardır.
- 1:11:51Diğer Bilgiler
- Türklerin dünyaya etkileri arasında et konservesi üretimi, kumandanlık sistemi, ceket pantolon üretimi ve savaş taktikleri bulunmaktadır.
- Türk milletinin kullandığı takvimler sırasıyla oniki hayvanlı, hicri, celal, rumi ve miladi takvimlerdir.
- Bir sonraki videoda İslam öncesi dönemdeki din ve inanış, ekonomik, müzik ve edebiyat konuları ele alınacaktır.