Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında olup, İslam öncesi Türk edebiyatı konusunu ele almaktadır.
- Ders, Türk edebiyatının üç ana dönemini (İslam öncesi, İslam etkisindeki ve Batı etkisindeki) tanıtarak başlamakta ve özellikle İslam öncesi Türk edebiyatının sözlü dönemine odaklanmaktadır. Video boyunca Türk destanlarının incelenmesi, önemli destanlar (Alper Tunga, Şu, Hun Oğuz, Göktürk, Uygur, Kazak, Kırgız, Cengiz Han, Seyit Battal, Köroğlu) ve destanlardaki motifler (ışık, rüya, ağaç, kırk, at, ok-yay, tebliğ, ya da taşı) detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Dersin sonunda, bir sonraki derste İslamiyet öncesi Türk edebiyatının yazılı dönem ürünlerinin inceleneceği belirtilmektedir.
- 00:06Türk Edebiyatının Dönemleri
- Türk edebiyatı üç ana dönemde incelenir: İslam öncesi Türk edebiyatı, İslam etkisindeki Türk edebiyatı ve Batı etkisindeki Türk edebiyatı.
- İslam öncesi Türk edebiyatı sözlü ve yazılı iki dönemde değerlendirilir; sözlü dönem MÖ 4000-3000'li yıllardan başlayarak yazılı anıtların ortaya konulmasına kadar sürer.
- İslam etkisindeki Türk edebiyatı geçiş dönem (11-13. yüzyıllar), divan edebiyatı (15-19. yüzyıllar) ve halk edebiyatı (anonim, aşık ve dini-tasavvufi) olmak üzere üç alt dönemde incelenir.
- 02:27İslam Öncesi Türk Edebiyatının Özellikleri
- İslam öncesi Türk edebiyatı MÖ 4000-3000'li yıllardan başlayarak Türklerin İslam'ı kabul etmesine kadar sürer ve yazılı anıtların ortaya konulmasına kadar olan kısmı sözlü edebiyat dönemi olarak adlandırılır.
- Bu dönem ürünlerinin tamamı şiir şeklinde olup, nesir alanında eser yoktur ve dönemin yaşayış tarzını ve kültürünü yansıtır.
- Türkler göçebeliğe dayanan günlük hayatlarında ve düzenledikleri sığır (av törenleri), şölen (ziyafetler) ve yu (ölüm törenleri) törenlerinde ozan, kan veya box'ı gibi şairler kopuz eşliğinde koşuklar ve sagular söylerlerdi.
- 04:13Sözlü Edebiyatın Teknik Özellikleri
- Sözlü dönemde şiirler hece ölçüsüyle söylenir ve yarım kafiye kullanılır.
- Anlatım söze dayanır, düşünce ve hayaller şiirlerle anlatılır, nazım biçimi dörtlük ve hece vezni kullanılır.
- Dil oldukça sade olup henüz hiçbir yabancı dilin etkisi görünmüyor ve metinlerde kahramanlık, savaş, tabiat gibi somut konular işlenir.
- 05:17Sözlü Edebiyat Ürünleri
- Koşuklar kendi başına bütünlüğü olan dört dizeli bentlerden oluşur, 450 bentten meydana gelir ve daha sonraları kaynak oluşturmuştur.
- Sagu, İslam öncesi dönemde yu adı verilen ölüm törenlerinde söylenen lirik şiirlerdir ve halk şiirinde ağıt, divan şiirinde ise mersiye adını alır.
- Savlar, İslam öncesi Türk edebiyatında günümüzün atasözlerinin karşılığıdır ve bir düşünceyi, deneyimi veya öğüdü en az sözcükle kısaca anlatan kalıplardır.
- 08:39Destanlar
- Destanlar, bir milletin tarihi kesin olarak bilinmeyen çok eski devirlerde başından geçen savaş, göç, doğal afet gibi olayları ve bunlar karşısında takındıkları tavırları anlatan türlerdir.
- Destanlar gerçeklik içerir, çoğunlukla şiir tarzında yazılır, ulusal bilinci ve birliği anlatan metinlerdir ve epik şiirin ilk örneği olarak kabul edilebilirler.
- Destanlar anonim ürünlerdir, kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir ve olağanüstü olaylar konu edilir.
- 09:58Destan Çeşitleri ve Örnekleri
- Destanlar doğal destanlar ve yapay destanlar olmak üzere ikiye ayrılır; doğal destanlar toplumun ortak malı olup yayılma, derleme ve üç aşamada oluşur.
- Yapay destanlar ise anonim bir şairin toplumu etkileyen bir olayı doğal destanlara benzeterek söylemesi sonucu oluşur.
- İslam öncesi Türk destanlarından yaratılış destanı, Saka destanları (Alper Tunga ve Şu), Hun-Oğuz destanları (Oğuz Kağan ve Atilla), Göktürk destanları (Bozkurt ve Ergenekon), Uygur destanları (Türeyiş, Mani Dini'nin kabulü ve göç), Kazak ve Kırgızlara ait Manas destanı, Türk destanlarından Cengiz Han destanı, Tatar-Kırım'da Timur ve Edige, Karahanlı Buğra Han destanı, Selçuklu beylikler ve Osmanlı dönemlerinde Seyit Battal, Gazi, Danişmend Gazi ve Köroğlu destanları yer alır.
- 12:01Önemli Destanlar
- Alper Tunga destanı, MÖ 7. asırda Türk-Iran savaşlarında ün kazanmış, İran ordularını defalarca mağlup etmiş ve İranlilarca hile ile öldürülmüş bir Türk hükümdarını anlatır.
- Şu destanı, Su adındaki bir hükümdarın Büyük İskender'in Türk illerine yürüyüşü sırasında onunla yaptığı savaşları anlatır ve sonunda İskender'le anlaşarak Balasagun yöresine yerleşirler.
- Bazı Türk boylarının adlarının nereden geldiğini izah yönüyle eski Saka devleti'nin hükümdarlarına da Şu adı verildiği için bu destan Saka destanı olarak bilinir.
- 13:44Hun Oğuz Destanları
- Oğuz Kağan destanı, Oğuz Kağan adlı hükümdarın savaşlarını anlatan ve halkına hedefler göstermesi bakımından önem kazanan bir eserdir.
- Atilla destanı, Batı Hun hükümdarı Atilla'nın fetihlerini konu alır ve 5. yüzyılda Rusya'dan Fransa'ya kadar Avrupa'yı ele geçiren Atilla'nın kahramanlıkları anlatılır.
- 14:45Göktürk Destanları
- Bozkurt destanında, yok olma felaketinde uğrayan Göktürk soyunun yeniden dirilip çoğalmasına bir bozkurt'un anne kurt olarak etkili olması anlatılır.
- Ergenekon destanında, düşmanları tarafından yenilen Türklerin yok olma aşamasına gelmesi, Ergenekon'da 400 yıl büyüyüp çoğalması ve atalarının düşmanlarını yenip Göktürk devletini kurması anlatılır.
- 16:06Uygur Destanları
- Türeyiş destanında, eski Hun hükümdarının kızlarının tanrılarla evlenmesini istemesi ve bozkurt ruhu taşıyan Uygur çocuklarının doğması anlatılır.
- Göç destanında, Uygur hükümdarlarının Çinlilerle savaşmamak için Çin prensesi ile evlenmek istemesi, Çinlilerin karşılığında Türkçede kutsal sayılan bir taşı almaları ve bu taşın verilmesiyle Uygur ülkesine felaket çökmesi anlatılır.
- 17:26Türk Destanlarındaki Motifler
- Işık, hayat verici bir özelliğe sahip olduğu için Türklerin hayatında önemli bir motif olup, destanların büyük kahramanlarının ilahi bir ışıktan doğduğuna inanılır.
- Rüyalar, destanın bütününü etkileyen ve kahramanlarının hareket alanını belirleyen bir motif olup, kadercilik anlayışı ile işlenir.
- Ağaç motifi destanlarda sığınak, ana/ata ve devleti temsil eden bir sembol olarak ele alınır.
- 19:10Diğer Önemli Motifler
- Kırk sayısı, kahramanlar etrafındaki gücü temsil eder ve Oğuz Kağan'ın kırk günde eritmiş olduğu şahısları simgeler.
- At, destanlarda önemli bir konuma sahiptir ve göçebe kültürün yarattığı koşullar ve şamanist inanç sayesinde dinsel totem özelliği kazanmıştır.
- Ok ve yay motifi destanlarda sadece savaş aracı olarak geçmemiş, aynı zamanda Türklerin üstünlüğünü ifade etmiş ve hukuki bir sembol haline gelmiştir.
- 21:38Yazı Taşı ve Sonuç
- Yazı taşı, destanlarda milli birlik ve bütünlüğü, halkın mutluluğunu ve devletin idealini temsil eder.
- Yazı taşı ülkeden çıkarıldığında birlik ve bütünlük bozulur ve kıtlık baş gösterir.
- Eski Türkler, yazı taşıyla yağmur yağdırmak ve çeşitli doğa olaylarını meydana getirmek için de bunu kullandıklarına inanırlar.