Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "İslam ve Hayat" programında sunucu ile Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dekan Yardımcısı ve Din Sosyolojisi Öğretim Üyesi Profesör Dr. İhsan Çapçıoğlu arasında geçen bir röportajdır.
- Video, İslam coğrafyasında yaşanan hızlı değişim ve dönüşüm sürecini sosyolojik açıdan incelemektedir. Konuşmacılar, İslam dünyasının son iki asırda yaşadığı gerileme, Batı'nın yükselişi, sanayi devrimini kaçırdığı ve kültürel mirasını doğru şekilde kullanamadığı konularını ele almaktadır. Program, İslam dünyasının günümüzdeki sorunlarını, gerçekçilik eksikliğini ve çözüm yollarını üç temel tespit üzerinden sunmaktadır: insan korunması, üretmeden tüketmenin ahlaksızlık olduğu ve Müslümanların medeniyet inşa etme sorumluluğu.
- Sohbette ayrıca Max Weber'in akıl-duygu dengesi teorisi, İslam dünyasının tarihsel gelişimi, teknoloji bağımlılığı, sosyal ağların etkisi ve tüketim toplumu gibi güncel konular da tartışılmaktadır. Konuşmacılar, İslam'ın kök değerlerinin toplumsal düzen ve istikrar sağlama potansiyeline sahip olduğunu vurgulayarak, insanların aklı kullanarak değişim yaratabileceklerini belirtmektedir.
- İslam Coğrafyasında Yaşanan Hızlı Değişim
- İslam dünyası ve tüm dünya baş döndüren bir hızla değişmekte ve dönüşmekte, bu değişimin en sancılı yaşandığı coğrafya Müslümanların yaşadığı bölgelerdir.
- Değişim o kadar hızlı ki, belleğimiz değişimi kayıtlarını yaparken anlama süreçleri zaman zaman akamete uğruyor ve neler olup bittiğini anlamakta zorlanıyoruz.
- Program, İslam coğrafyasında ne olup bittiğini sosyolojik açıdan anlamaya çalışarak önemli olay ve olguları büyüteç altına almayı amaçlamaktadır.
- 01:52Sosyolojinin Kuruluşu ve Değişim Kavramı
- Değişim kavramı çağlara göre farklı içeriklendirilen ve örneklendirilen kavramlardan biridir, sosyoloji literatürü değişimle başlamıştır.
- 18. yüzyıl aydınlama felsefesinden sonra bilimsel devrimler, kültür devrimi ve teknolojik anlamda hızlı değişim süreçleri topluma ilişkin yeni bir anlama tarzı ortaya çıkarmıştır.
- Avrupa kendi içerisinde bir kaos yaşıyordu ve bu kaosla mücadele etmek için düzen arayışı yapmıştır.
- 02:35Avrupa'nın Değişim Süreci
- Rönesans, reform, aydınlanma, bilimsel keşifler ve teknolojik devrimler sonucu Avrupa'nın sosyal yapısı değişmeye başlamış ve bilimsel düşünce kendine yer açma imkanı bulmuştur.
- Toplum kendi kodlarını yeniden sorgulamaya başlamış ve bu sorgulama kendi geleneğiyle bir hesaplaşmayı beraberinde getirmiştir.
- Avrupa kültürü içerisinde yerleşik Hristiyan kültür ve geleneği, özellikle orta çağ'daki temsili Katolik Kilisesi üzerinden, farklı düşünebilme ve hayata ilişkin farklı bir tahayyül geliştirebilme imkanını neredeyse ortadan kaldırmıştı.
- 04:10Sosyolojinin Amacı ve İbni Haldun
- Sosyoloji, toplumlardaki ortaya çıkan anomiyi ve kaosu yok etme çabasının yanı sıra, toplumsal yapıların nasıl olması gerektiği ile ilgili kafa yoranlara ışık tutan bir disiplindir.
- İbni Haldun, Avrupa'nın aydınlığa çıkaran felsefenin doğudan geldiği dönemde önemli bir ışık olmuştur.
- İbni Haldun ilk defa kendi döneminde kendisinden önceki rivayetçi tarih anlayışını ters yüz eden bir bakış açısıyla ortaya çıkmış ve tarihin sadece kronolojik olaylar zinciri olmadığını, olayların birbirini etkileme süreçlerine de bakmak gerektiğini belirtmiştir.
- 05:48İbni Haldun'un Toplum Anlayışı
- İbni Haldun toplumları bedevi karakterde ve hadari karakterde olarak ikiye ayırmıştır.
- Bedevi toplumlar kırsal kesimde yaşayan, kırsal yaşam biçimini hayat tarzı olarak benimsemiş ve hayatı bunun üzerine kurmuş toplumlardır.
- Bu toplumların kültür ve medeniyet inşa etmesi mümkün değildir çünkü geçimlikleriyle ayakta dururlar, temel ihtiyaçlarını karşılamaya gayret ederler ve toprağa bağlı bir hayat yaşarlar.
- 07:13İslam Coğrafyası ve Medeniyet
- İslam dünyası, Hz. Peygamber'in hedefi olan bedevi bir toplumdan medeni ya da hadari bir toplum üretme gayreti içerisindeydi.
- Müslümanlar bilim alanında ve medeniyet alanında muazzam bir birikim temin ettiler.
- İslam coğrafyasının altın çağı olan aydınlanma süreçlerinde Batı en karanlık zamanını yaşıyordu.
- 08:41Batı ve İslam Dünyasının Karşılaştırması
- Batı aklı kilisenin ipoteğinden kurtuldu ve toplumsal hayatı anlama süreçleri başlattı.
- Müslümanlar son iki asırdır gittikçe daha çok birbirlerini yemeğe ve medeni çizginin dışına doğru kaçmaya başladılar.
- İslam dünyasının şu anki halini, Hz. Peygamber'in iradesinin devam ettirilememesi ve İslam toplumlarının bu iradeye sahip çıkmaması yansıtıyor.
- 09:32İslam Medeniyetinin Gerilemesi
- 12-13. yüzyıllara kadar ve Moğol istilasına kadar İslam ve kültür medeniyetinden söz edilebiliyordu.
- Sonraki yüzyıllarda İslam'ın ilerlemeyi, gelişmeyi ve aklı kullanmayı teşvik eden bakış açısı çeşitli sebeplerle sürdürülemedi.
- İslam toplumları kabilecilikle karşılaştı, birbirlerini kıskanmaya başladı ve geri kalmanın sorumlusunu hep dışarıda aradı.
- 10:46Sanayi Devrimi ve İslam Dünyası
- Sanayi devrimi ile birlikte üretim süreçleri farklılaştı, ekonomik açıdan ve ticaret açısından Ümit Burnu'nun keşfiyle İpek Yolu devre dışı kaldı.
- Müslümanlar sanayi devrimini büyük ölçüde dışarıda bıraktılar ve içe kapanma ortaya çıktı.
- İslam dünyası doğru başlangıcı ve doğru adımı nasıl atacağı konusunda ortak bir karara varabilmiş değil.
- 12:25Kur'an ve Sünnetin Anlaşılması
- Hz. Peygamber, kendisinden sonraki idarecilere ve misyonunu yüklenen insanlara Kur'an-ı Kerim'deki temel çerçeveyi hatırlatıyor.
- İslam dünyası Kur'an'ı ve sünneti şekilsel formel esaslar üzerinde anlamaya devam ediyor ve çoğu zaman taklit ederek bugüne taşıyor.
- Gündelik yaşam pratiklerine Kur'an ve sünneti aktarmakta zorlandığımız için kaybettiğimiz değerleri yeniden tazeleme imkanı bulamıyoruz.
- 13:11Çağdaş Müslüman Birey ve Toplumsal Yapı
- Çağdaş dönemde Müslüman birey, kendine özgü yetenekleriyle, bilgisiyle, becerisiyle ve özgüvenli tipler olmalı.
- İslam dünyası kendine özgü, özgün yetenekleriyle, bilgisiyle, becerisiyle ve özgüvenli tipler üretemedi.
- İslam dünyası, kendi kültürel mirasını ve becerilerini yetkinleştirme konusunda kullanamamanın beraberinde getirdiği sorunlarla karşı karşıya.
- 16:05Taklit ve Anlama
- İslam dünyası taklit ederek anlamak yerine, anlamaya çalışarak bu süreci yönetebilseydi bugün çok daha mesafe kat etmiş olabilir.
- Doğu toplumları romantik toplumlardır ve her şeyi bu romantik tahayyül içerisinde anlarlar.
- Müslümanların ciddi bir hastalığı, konuşarak sorunların çözüleceği gibi bir kanaat ve iletişimi duygular üzerinden sağlama eğilimidir.
- 17:41Akıl-Duygu Dengesi ve İslam Dünyası
- 17. ve 18. asırların sonu, akıl-duygu dengesinin evrilme noktasını oluşturuyor.
- Akıl baskın olduğu dönemlerde muazzam bilimsel gelişmeler yaşandı, ancak bütünüyle duygular üzerine hayat inşa edilirse, azgın denizlerde pusulasız yolculuk yapan insanlara benzer.
- İslam coğrafyasının geleceği kestirmek zor çünkü Max Weber'in duygu yoğun ve akıl yoğun kategorileri o günkü toplumu okuyarak ürettiği bir tipolojidir.
- 19:01Doğu ve Batı Toplumları Arasındaki Farklar
- Doğu tipi şehirde şehre gelenler kimlik ve kişilik dönüşümü yaşamaz, şehir kültürü köy kültüründen çok farklı değildir.
- Batı tipi şehre geldiğinizde dünya görüşü ve zihniyet değişimi yaşarsınız, köyden getirdiğiniz her şeyi şehrin kapısında bırakırsınız.
- İslam dünyası duyguyu ve aklı dengeli kullandığında İslam kültür ve medeniyeti üretebildi, ancak aşırı rasyonalite veya duygusal yoğunluk bugünkü manzarayı ortaya çıkarıyor.
- 20:16İslam Dünyasının Günümüzdeki Durumu
- İslam dünyasının ana metinleri akla vurgu yapar, ancak aklın duygu, hikmet, irfan ve ilimle desteklenmesi gerektiğini söyler.
- Türkiye olarak kendi kültürel mirasımıza geri dönebiliyoruz, ancak orada kalıyoruz gibi görünüyor.
- Kur'an'da ve sünnetteki referansları anlıyoruz, ancak anladıklarımızın bugün ne anlama geldiğini konumlandırmakta zorlanıyoruz.
- 21:11Geçmişin Kutsallaştırılması
- Müslüman coğrafyada anlama faaliyeti yerine taklit daha öne çıkıyor.
- Kur'an, ataların dini adı altında geleneğin dinleştirilmesini eleştirir.
- Üretim süreçlerinin dışında kalan toplumlarda geçmişi kutsallaştırarak hayata tutunmaya çalışıyorlar, bu da belirleyici olma vasfını yitirmeyi ve sadece tüketici konuma indirgenmeyi sağlıyor.
- 22:55Anadolu Kültürünün Güncellenmesi
- Anadolu kültüründe "Anadolu mayası" olarak adlandırılan, kaybettiğimiz düşündüğümüz her şey var.
- Bu mayayı bugün nasıl güncelleyeceğimiz konusunda toplumsal mutabakat yok.
- Osmanlı'nın son dönemlerinde batıcılar, türkçüler, Osmanlıcılar ve İslamcılar farklı bakış açılarıyla Osmanlı'yı nasıl ayağa kaldırabileceklerini tartışıyorlardı.
- 24:36İslam Dünyasının Temel Sorunu
- İslam coğrafyasında en temel sorun insanla alakalı, insan göz ardı edildi ve ihmal edildi.
- Sorunlardan beslenen güç odakları (siyaset, ticaret) var, bu da köklü çözüm arayışına girmeyi zorlaştırıyor.
- Sorunun kaynağına inip doğru tespit etmek öncelikli görev, ancak Müslüman bireyler genellikle faturayı en kolay olana kesiyor, suçlamak veya günah keçisi aramak yerine önce kendilerinden başlamalılar.
- 26:54Kur'an'daki Metafor ve Gerçekçilik
- Kur'an'da putlardan medet umanların ellerini tersinden veya düz suya doğru açmaları metaforu, kuyuda su içmek isteyen birinin elini açması benzetmesiyle açıklanabilir.
- İslam açısından bir şeyi değiştirmek istiyorsanız harekete geçmediğiniz sürece bir şey olmaz; bir toplum kendisini değiştirmedikçe Allah o toplumu değiştirmez.
- Kur'an, Müslümanlar için dünya ile ilişkisini birebir gerçeklik ilişkisi olarak kurguluyor, ancak Müslümanlar bu ilişkiyi gerçeklik zemininden koparmış durumda.
- 28:29Sorunlardan Beslenme ve Gerçekçilik
- İslam coğrafyasındaki akış, insanı devre dışı bıraktığımız için, sorunları çözerken bile kendi kendimizi tüketiyoruz.
- Müslümanlar özne olmak, bilginin gücüne sahip olmak ve gerçekçi olmak zorundadır.
- Sorunlardan beslendiğimiz sürece ve geçmişi kutsallaştırdığımız sürece kısır döngüyü aşmak mümkün değildir.
- 29:46Bilgi-Eylem Bütünlüğü ve Anakronik Zihin
- Bilgi eyleme aktarıldığında, daha doğrusu davranışa dönüştüğünde bir anlam ifade eder.
- İslam dünyası inandığını söylüyor ve hakikati kendinde kuşattığını iddia ediyor, bu durumda gerçekleri görmek mümkün değildir.
- Anakronik bir zihin ortaya çıkıyor; ya geçmişte yaşıyoruz ya geleceğe ilişkin hayaller kuruyoruz, bugüne dair doğru tespitte bulunamıyoruz.
- 30:47Eylem ve Beklenti
- Kuyudan su gelsin diye elinizi açmak yerine, kuyuya inip veya kovayı sarkıtıp suyu almaya gayret etmek gerekir.
- Beklenti ve Allah'a yöneldiğimizde sadece dua ederek, isteyerek bir şeylerin gerçekleşebileceğini düşünüyoruz.
- Duanın fiili boyutunu, eylemsel boyutunu göz ardı etmiş oluyoruz.
- 31:27Teknoloji Bağımlılığı ve Sosyal Ağlar
- Son araştırmalar, teknoloji bağımlılığının çok fazla uyaranla bireyin zihninin karşı karşıya kalması olduğunu gösteriyor.
- Sosyal ağlar özellikle çocuklar ve gençler için çok fazla zaman alıyor, bu nedenle kendi gündemini oluşturup neslin bilgisini aktarabilecek bir zaman boşluğu kalmıyor.
- Şehir ortamlarında anne babalar yoğun çalışıyor, kırsal kesimde ise bu sorun farkında olunmuyor, bu konuda mikropolitik politikalar gerekiyor.
- 32:30İslam Dünyasında Siyasal Kargaşa ve Çözüm
- İslam dünyasında yaşanan siyasal kargaşa ve ideolojik sorunların arka planında dış faktörler aranırken, aslında bu sorunların çözümü kendi içimizdeki iradeye dayanıyor.
- Rad suresinde dikkat çekilen "toplum kendisini değiştirmedikçe Allah o toplumu değiştirmez" ifadesi, olumlu sosyal değişim için ilk adımın insanın atması gerektiğini gösteriyor.
- İslam coğrafyası, günün koşulları çerçevesinde özne olma niteliğini yitirip tüketime endekslendiği için büyük meseleler üzerinde kafa yoramıyor ve gelecekle ilgili proje yapamıyor.
- 35:16Geçmiş ve Gelecek İlişkisi
- Geçmiş sadece bilgi alınması gereken ve bugüne taşınması gereken bir alan değil, sorgulanması ve yeniden biçimlendirilerek güncellenmesi gereken bir alan.
- Geçmiş bazen yük olabilir, kültürel bagaj oluşturabilir ve gereksiz yorgunlukla hayat yükünü katlayabilir.
- Bugünü doğru okumak için insanı, özellikle kendi insanımızı doğru okumak ve muhasebe yapmak gerekiyor.
- 36:40Tüketim Toplumu ve Zaman Yönetimi
- Kapitalizme eklemlenme bütün dünya toplumlarının sorunu, çünkü üretim ve tüketim endeksinin dışında düşünmek mümkün değil.
- Tüketim sadece ekonomik değil, vakit tüketimi, enerji tüketimi ve insanın kendini tüketmesi de dahil olmak üzere çeşitli şekillerde gerçekleşiyor.
- Hayallerimiz olmalı ve bizi geleceğe taşıyacak, ancak bunların belli ölçüler içerisinde gerçekçi olması gerekir.
- 38:42Kültürel Devamlılık ve Gelecek Nesiller
- Yeni nesilde kolaylıkla bir şeyleri elde etmek eğilimi var, büyüklerin tecrübesinden faydalanmak yerine kendi tecrübesini oluşturmaya çalışmak hatalarla sonuçlanıyor.
- İnsanlar arası ilişki boyutunda vakit ayırmak, önceki kuşakların gelecek nesillere umut vermesi ve onları desteklemesi gerekiyor.
- Türkiye'de 2025'te yaşlı nüfusun ikiye katlanacağı öngörülüyor, bu nedenle yaşlıları huzurevine bırakmak yerine aynı mekanda bütün nesilleri bir arada tutabilecek politikalar üretmek gerekiyor.
- 41:05İslam Coğrafyasında Yaşanan Değişim ve Dönüşüm
- Dünyada yaşanan hızlı değişim ve dönüşümün sancısız olmayacağı, özellikle İslam coğrafyasında bu sancıyı en ağır yaşayanların Müslümanlar olduğu belirtiliyor.
- İslam coğrafyasında din adına bir şey yapılması için önce akan kanın durdurulması gerekiyor, çünkü oluk oluk kan aktığı sürece din adına yapılanların anlamı yok.
- İnsanı merkeze alan yaklaşımlar önemlidir çünkü insanın değer olduğu gerçeğini göz ardı ederseniz, insan olmadığı yerde din ve devlet de olmayacaktır.
- 42:15İslam Coğrafyasında Önemli Tespitler
- İslam coğrafyasında masum insanların ölümünün önüne geçmek için önce çocuklar, yaşlılar ve kadınlar korunmalıdır.
- Tüketimden kaçınmak mümkün değil, ancak Kur'an'ın israf etmemek ve helal yoldan beslenmek ilkelerini göz önünde bulundurmak gerekir.
- Üretmeksizin tüketmek ahlaksızlıktır, bu nedenle tüketim toplumu olmak yerine "ürettiğiniz kadar tüketim" prensibi benimsenmelidir.
- 43:03İslam Coğrafyasının Geleceği
- İslam coğrafyasının yaşadığı olumsuzluklar kader değil, üstesinden gelinebilir.
- Müslümanlar için Allah'ın iki sorumluluğu vardır: medeniyet inşa etmek ve özne olmak.
- İslam'da emanet bilinci vardır; Hz. Peygamber veda hutbesinde Müslümanları birbirine emanet etmiştir.
- 44:22Toplumsal Düzen ve Güven Kültürü
- Anarşizmle bir toplumun ayakta durması mümkün değildir, toplumsal düzen ve istikrar gereklidir.
- Yüksek güven kültürü ancak toplumsal düzeni sağlayabilir ve bu güven kültürünün kaynağında İslam'ın kök değerleri vardır.
- İslam coğrafyasında olumsuzlukların kader olmadığı, bir toplumun kendisini değiştirmedikçe Allah'ın o toplumu değiştirmeyeceği vurgulanmaktadır.
- 45:55Ahiret ve Özne Olma
- Ahirete inanıyorsak, öldükten sonra dirilmeye inanıyorsak ve cennete gitmeyi umuyorsak, bunun yolu bu dünyayı cennete dönüştürmektir.
- Özne olmak ve insanlığın kaderinde etkin olmak hayal değil, bunun için geçmişteki tecrübelerden yararlanabiliriz.
- Hz. Peygamber'in "aklının olmayanın dini yok" sözü hatırlatılarak, Kur'an'ın aklı kullanmanın en ciddi sorumluluk olduğunu hatırlatması vurgulanmaktadır.