Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, 1980-1988 yılları arasında gerçekleşen İran-Irak Savaşı'nı anlatan bir belgeseldir. Videoda Saddam Hüseyin, Ruhullah Humeyni ve Muhammed Rıza Pehlevi gibi savaşın ana siyasi figürleri yer almaktadır.
- Belgesel, iki devletin arasındaki diplomatik ilişkilerin 1968'de Baas Partisi darbesiyle başlayıp, 1979'da İran İslam Devleti'nin kurulmasıyla nasıl gerilediğini kronolojik olarak anlatmaktadır. Ardından 1980'de Saddam Hüseyin'in İran'a saldırması ve savaşın ilk yıllarındaki gelişmeleri, her iki tarafın stratejileri, tank savaşları, kimyasal silah saldırıları ve savaşın sonuçları detaylı şekilde aktarılmaktadır.
- Videoda ayrıca savaşın ekonomik yıkımları, petrol krizi ve savaşın sonunda Irak'ın Kuveyt'e saldırması gibi sonuçlar da ele alınmaktadır. Savaşın her iki tarafı da hiçbir kazanımı olmayan, bir milyon insanın hayatını kaybetmesine neden olan bir çatışma olduğu vurgulanmaktadır.
- 00:03İran-İrak Savaşı'nın Arka Planı
- 1980-1988 yılları arasında gerçekleşen İran-İrak Savaşı, sekiz yıl boyunca iki devletin hiçbir kazanımı olmayan ancak bir milyon insanın hayatını kaybetmesine neden olan bir çatışmaydı.
- 1968 yılında İrak'ta Baas Partisi'nin darbe ile iktidara geçmesi, İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin petrol ihracatı için önemli olan ve 1937 yılında yapılan sınır anlaşması ile İrak'a bırakılan Şaddül Arab kanalını geri almak istemesine neden oldu.
- İran, 1969 yılında İrak'ın kendisine karşı savaş tehdidinde bulunması ve kanalı kapattığı açıklaması üzerine, 1977 anlaşmasını yürürlükten kaldırdığını ve kanalı işgal edeceğini ilan etti.
- 01:41Diplomatik Çözüm ve İlişkilerin Deteriorasyonu
- 1969'da kesilen diplomatik ilişkiler 1973'te tekrar kuruldu ve 1975'te Cezayir'de imzalanan anlaşmaya göre sınır su yolunun en derin noktasından geçecek ve kanal her iki tarafın kullanımında kalacaktı.
- İran'ın 1971 yılındaki silahlı çatışmalar sırasında ele geçirdiği Körfez adalarından çekilmemesi, iki ülke arasındaki ilişkilerin olumlu yönde gelişmesine engel oldu.
- 1970'lerin sonunda İranlı din adamı Ruhullah Humeyni, Paris'e yerleşerek İran'da İslam Cumhuriyeti kurulması için propagandaya girişti ve 1979'da İran İslam Devleti kuruldu.
- 03:29Savaşın Başlangıcı
- Saddam Hüseyin'in esas hedefi Basra Körfezi üzerinde tam hakimiyet kurmaktı ve İran'da yaşanan devrim nedeniyle uygulanan yaptırımlar yüzünden İran'ın askeri yönden zayıfladığını düşünmekteydi.
- Saddam, Sovyetler Birliği ve Fransa'dan büyük miktarlarda silah satın alarak İrak ordusuna büyük yatırımlar yapmaya başladı ve 1980 yılında İran'in savunma gücünün çok zayıf olduğunu rapor etti.
- 22 Eylül 1980'de İrak ordusu Saddam'ın emriyle İran sınırını geçti ve hava kuvvetleri İran hava kuvvetlerini yok etmek amacıyla bir düzene havaalanına saldırı düzenledi.
- 04:51Savaşın İlk Ayları
- İrak ordusu saldırı alanını 644 kilometre genişliğinde bir cephe boyunca yaymaya başladı ve Susengit, Musyan, Abadan ve Hıramş şehirlerini abluka altına aldı.
- İran ordusu, İrak ordusuna ve İrak'taki hava alanlarına şok saldırılar düzenleyerek İrak'ın hava gücüne büyük hasarlar verdi ve birkaç havaalanı kullanılamaz hale geldi.
- İran uçakları ertesi gün Bağdat ve Kerkük petrol tesislerini, barajları ve Musul hava üssüne bomba yağdırdı, bu saldırılar sonrasında İrak ekonomisi ciddi bir yara aldı.
- 06:04Savaşın Derinleşmesi
- 24 Eylül'de İran donanması İrak'ın Basra Faw limanına yakın iki petrol terminalini yok ederek İrak'ın petrol ihraç etme kabiliyetini önemli ölçüde düşürdü.
- İran kara kuvvetleri ve devrim muhafızları işgal edilen bölgelere karşı kara harekatı başlattı ve 1980 yılının Ekim ayına kadar kuşatma altında kalan Hırramşah şehri ağır çatışmalara sahne oldu.
- Saddam Hüseyin'in tahminlerinin aksine, İran halkı yönetime tam destek verdi ve Kasım ayı içinde cepheye 200 bin gönüllü asker geldi.
- 07:31Savaşın Devamı ve Dönüşümü
- Ocak 1981'de Saddam Hüseyin, İrak ordusunun ilerlemesini durdurarak bulundukları yerlerde savunma pozisyonuna geçmelerini emretti.
- 3 Nisan 1981'de İran hava kuvvetleri İrak'ın yeni hava üssüne tarihin en başarılı hava saldırılarından birini gerçekleştirdi ve İrak hava kuvvetlerinin %75'i yok edildi.
- 1982 yılına gelindiğinde İran ordusu İrak'ın ele geçirdiği bölgelere taarruz başlattı ve Hırramşah'ı geri aldı.
- 09:27Savaşın Ekonomik ve Diplomatik Boyutu
- İran'i destekleyen Suriye, İrak petrolünün Akdeniz'e ulaşmasına izin veren Kerkük-Banyas boru hattını kapatarak İrak ekonomisini ayda 5 milyar dolar zarara uğrattı.
- İrak ekonomisi iflas etmek üzereyken, Suudi Arabistan, Kuveyt ve diğer Körfez ülkeleri İrak'a yılda ortalama 60 milyar dolarlık yardımda bulunarak İrak'ı iflastan kurtardılar.
- Amerika, Fransa ve Sovyetler Birliği İrak'a büyük miktarda silah göndererek ona destek sağlarken, İran'a ise destek vermeyi tercih ettiler.
- 10:28Irak-Iran Savaşı'nın İlk Dönemi
- Zor duruma düşen Irak ordusu yeniden canlandırılmış ve İran'ın silah satın alacak paraya sahip olmadığı, petrol karşılığında Kuzey Kore, Çin, Libya ve Suriye'den tedarik etmesi gerekti.
- 20 Haziran 1982'de Saddam, Hümeyni'ye iki hafta içinde ateşkes ve geri çekilme teklifinde bulundu, ancak Hümeyni bunu reddetti.
- 13 Temmuz 1982'de İran kara kuvvetleri 100 bin askerle Basra kentine saldırıya geçti, ancak Saddam'ın hazırlığıyla durduruldu ve 20 günlük operasyonda İran 350, Irak 400 tank kaybetti.
- 11:42Savaşın Devamı ve Hava Saldırıları
- Şubat 1983'te İran 200 bin devrim muhafızı gücüyle Bağdat'a giden yolu almak için harekete geçti, ancak Irak ordusu 60 kilometre içeri girdikten sonra İran askerlerini durdurdu.
- 1983 yılı boyunca 120 bin İran askeri, 60 bin Irak askeri hayatını kaybetti.
- İran'a karşı başarılı kara saldırıları düzenleyemeyen Saddam, İran ekonomisine zarar vermek için hava saldırıları başlattı ve Mayıs 1984'te İran'a ait Kark adasındaki petrol tesislerini imha etti.
- 12:32Tanker Savaşları ve Amerika'nın Rolü
- İran uçaklarının da İrağın petrol tanklarını vurmaya başlamasıyla dünya yeni bir petrol kriziyle karşı karşıya kaldı.
- Amerika, Körfez petrolünün en önemli alıcısı olması nedeniyle 1985 yılında bu olaya el atmaya karar verdi ve Körfez ülkelerinin petrol tankerlerine savaş gemileri ile koruma sağlama teklifi getirdi.
- İran komşu ülkelerle arası kötü olduğu için bu durumdan yararlanamadı ve ekonomik olarak en çok zarar gören taraf oldu; 546 ticari gemi zarar görürken, yaklaşık 430 sivil denizci hayatını kaybetti.
- 13:19El-Fav ve Mehran Saldırıları
- 11 Şubat 1986 gecesi İran ordusu 30 bin askerle El-Fav yarımadasını ele geçirmek için harekete geçti ve sadece 24 saat içinde yarımadayı ele geçirdi.
- 12 Şubat 1986'da Irak ordusu bölgeyi geri almaya çalışsa da başarısız oldu ve bir hafta süren şiddetli çatışmalardan sonra geri çekilmek zorunda kaldı.
- 19 Mayıs 1986'da Saddam, Zagros Dağları'nın eteğindeki İran sınır şehri Mehran'ı ele geçirdi ve İran'ın 30 Haziran'da karşı saldırısıyla şehri tekrar geri aldı.
- 14:30Savaşın Çıkmazı ve Dış Destek
- 1987 yılında İran, Irak'ın Basra kentini ele geçirmek için yeni bir saldırı başlattı, ancak ilerleme kaydedip geri çekilmek zorunda kaldı.
- 1987'in sonunda Irak 5.550 tanka ve 900 savaş uçağına, İran ise 6.000 tank ve 1.000 savaş uçağına sahipken, Irak'ta sadece 100 nitelikli savaş pilotu kalmıştı.
- Saddam, Belçika, Güney Afrika, Pakistan, Doğu Almanya ve Sovyetler Birliği gibi ülkelerden yabancı pilotları iş almaya başladı ve dış destek sayesinde ekonomik sıkıntılarını atlatarak savaşı sürdürdü.
- 15:41Savaşın Son Dönemi ve Ateşkes
- 1988 yılı başlarında iki tarafta da barış fikri oluşmaya başladı, ancak İran son bir saldırı yapıp barış görüşmelerine eli güçlü girmek istedi.
- Kuzey Irak'taki Peşmerge güçleriyle anlaşarak Süleymaniye kentine saldırı planlandı, ancak İran ordusu kentini ele geçiremedi.
- Kuzey Irak Kürtlerinin ihanetine kızan Saddam, Halepçe kentine kimyasal bomba yağdırdı ve bu saldırıda yaklaşık 5.000 kişi hayatını kaybetti.
- 16:26Savaşın Sonu ve Sonuçları
- Irak ordusu El-Fav'a sürpriz bir taarruz düzenleyerek 15.000 İran askerini yok etti ve yarımada 48 saat içinde tekrar ele geçirildi.
- Irak, savaşın sona ermesinden önce kaybettiği Mehran kentini tekrar ele geçirdi ve İran cephesinde ekonomik imkansızlık ve savaş yorgunluğu hissedilmeye başladı.
- Saddam, İran'i pes ettirmek için İran şehirlerine kimyasal silah saldırısı başlattı ve bir ay içinde en az 20.000 İranlı sivil ve asker hayatını kaybetti.
- 17:15Ateşkes ve Savaşın Etkileri
- İki ülkeyi de iflasın eşiğine getiren savaş 17 Ağustos 1988'de yapılan ateşkes ile sona erdirildi ve nihai barış antlaşması 2 yıl sonra 20 Ağustos 1990'da yapıldı.
- Savaşın sonucunda iki ülkenin birbirlerinin petrol tesislerine saldırıları petrol üretimi düşürdü ve dünya genelinde petrol fiyatları arttı.
- Bir milyondan fazla sivil ve asker hayatını kaybederken, savaşın toplam maliyeti 1 trilyon doları geçti ve Irak'ın borçları ödemekte zorlanması, 1990 yılında Kuveyt'e saldırmasına yol açtı.