• Buradasın

    İran'ın Birinci ve İkinci Dünya Savaşları Dönemindeki Tarihi

    youtube.com/watch?v=OMu0YrKQDzs

    Yapay zekadan makale özeti

    • Bu video, İran'ın Birinci ve İkinci Dünya Savaşları dönemindeki tarihsel gelişimini anlatan tarihsel bir anlatımdır. Videoda Kaçar Hanedanlığı ve Rıza Han Pehlevi dönemleri ele alınmaktadır.
    • Video, İran'ın savaşların başlangıcında tarafsızlığını ilan etmesine rağmen işgal altına girmesini, Almanlarla olan ilişkilerini ve sonrasında yaşanan iç karışıklıkları kronolojik olarak anlatmaktadır. Ardından Rıza Han'ın 1921'de İran'ı ele geçirmesi, Pehlevi hanedanlığının kurulması, İkinci Dünya Savaşı dönemindeki İran'ın durumu ve Rıza Han'ın 1941'de tahttan indirilmesi detaylandırılmaktadır.
    • Videoda ayrıca 1919 yılında imzalanan barış anlaşması, İngilizlerin İran üzerindeki ekonomik kontrolü, 1920'de Muhammed Hıyabani önderliğinde başlayan Azadistan isyanı, savaş döneminde İran'da yaşanan salgın hastalıklar ve ölümler, savaş sonrası İran'da kurulan Azerbaycan Milli Hükümeti ve Mahabat Kürt Cumhuriyeti'nin durumu gibi önemli tarihsel olaylar da anlatılmaktadır.
    00:52İran'ın Birinci Dünya Savaşı'ndaki Durumu
    • 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı'nda savaşa katılan veya katılmayan devletler ağır yükümlülükler altına girmeye başlamıştı.
    • İran, jeopolitik açıdan önemli bir yere sahip olmasına rağmen, düzenli bir ordusu bulunmaması ve yönetimi zayıf olması nedeniyle savunmasız bir durumdaydı.
    • İran 1 Kasım 1914 tarihinde tarafsızlığını ilan ettiğini bir fermanla duyurmasına rağmen, Almanların baskısı altında zamanla bazı İranlı siyasetçiler Almanlar ile ittifak yapılmasından yana tavır koymaya başladı.
    02:49İran'ın İşgali
    • Almanlar Kaçar Hanedanı'nın şahını devre dışı bırakarak başbakan ile gizli bir ittifak anlaşması imzaladı, bu durumda İran Almanya'nın yanında savaşa dahil olurken, Ruslar kuzeyden, İngilizler ise güneyden İran topraklarına girdi.
    • Almanlar İran'daki Kaşkaylar, Hamseler, Ahmadiye, Sen Cabiler, Kürtler ve Arapları isyana teşvik etmeye başladılar.
    • Ruslar ve İngilizler, İran'ın petrol sahalarının tehdit altında olmasını gerekçe göstererek işgal ettikleri bölgeleri birer birer genişletmeye başladı.
    04:35İran'da İç Karışıklıklar
    • İngilizlerden nefret eden ve Alman yanlısı olan bazı İranlı politikacılar Kirmanşah'ta İran Geçici Hükümeti adı altında yeni bir hükümet kurdu.
    • Bu hükümet Rus ve İngilizler tarafından olumlu karşılanmazken, Rus askerleri bu hükümeti yıkmak için başkent Tahran'a doğru yürümeye başladı.
    • Hükümet Almanya ve Osmanlı Devleti tarafından hemen tanınsa da Rusların taarruzları karşısında ayakta kalamadı ve 1916 yılı bitmeden Rus kuvvetleri tarafından dağıtıldı.
    05:11İngiliz İşgali ve Petrol Sorunu
    • İran'ın güneyindeki petrol kaynakları meselesi Ortadoğu'nun en önemli meselelerinden biriydi.
    • Savaş döneminde çıkarılan tüm petrole el koyan İngilizler, savaş masraflarını gerekçe göstererek İran'ın payını vermediği gibi halkın temel gıda maddelerini ve hayvanlarına da el koymaya başladı.
    • İran halkı iç karışıklığın yanında açlıkla da karşı karşıyaydı.
    05:49Bolşevik Devrimi ve İngiliz Kontrolü
    • Lenin önderliğinde yapılan Bolşeviklerin devrimi, İran'da meclislerin açılmasını talep eden demokratların elini güçlendirirken, aynı zamanda kendi iç meselelerine yoğunlaşan Rusların İran'dan yavaş yavaş çekilmesinde etkili oldu.
    • 1918 yılında imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması ile Rusya, İran'ın toprak bütünlüğünü resmen tanımış oldu.
    • Rus askerlerinin çekilmesi ile boş kalan bölgeler İngiliz askerleri tarafından kısa sürede doldurulurken, İngilizler İran topraklarına günden güne daha fazla yerleşmeye başladı.
    06:51İngilizlerin İran'ı Kontrol Altına Alma
    • Savaşın sona ermesinin ardından Versay'da yapılan görüşmelere katılmak isteyen İran heyeti, İngiltere'nin işine gelmemekteydi.
    • İngilizler İran heyetini Versay'da dışlayıp sadece kendileriyle muhatap olmasını istiyor, bu sayede İran petrollerini pazarlık konusu olmaktan çıkarmayı planlıyordu.
    • İngilizler İran Şahı Ahmet Şah'a ve Sadrazam Hasan Mussuka yaklaşık 200 bin pound rüşvet vererek kendi saflarına çeken İngilizler, İran'ı 1919 yılında Barış Antlaşması'na imza attırmayı başardı.
    08:22İran Halkının Tepkisi ve İsyanlar
    • 1919 yılında imzalanan bu anlaşma halkın tepkisine neden olurken, bu tepkiler zamanla şiddetli protestolara dönüştü.
    • Muhammed Hıyabani önderliğinde Güney Azerbaycan bölgesinde yürütülen isyan, İran'daki otoritenin sarsılmasını fırsat bilen Hıyabani'nin kurduğu Azadistan devleti 1920 yılının Nisan ayında kuruldu.
    • Hıyabani isyanı kısa bir süre içerisinde İngiliz güçleri tarafından bastırılırken, Azadistan devleti yıkıldı ve Hıyabani idam edilerek öldürüldü.
    09:29İran'ın Savaş Sonrası Durumu
    • İkinci Dünya Savaşı'nın olumsuz etkileri, tarımda hasatın yeterince yapılmaması ve ölümcül derecede etkili olan salgın hastalıklar İran halkının durumunu oldukça kötüleştirdi.
    • Tifüs, kolera ve İspanyol salgını gibi salgın hastalıklar İran halkını etkiledi.
    • Modern tıp tarihi alanında uzman olan Amir Afgani, bu salgının sebep olduğu ölümlerle ilgili İran'da 900 bin ile 2,5 milyon arasında bir can kaybının yaşandığını belirtti.
    10:12Rıza Han'ın İran'ı Kurtarma Çalışmaları
    • Iran'da artan protestolara rağmen merkezi yönetimin tahran dışındaki bölgelerde söz sahibi olmadığı bir dönemde, Rıza Han sahneye çıktı.
    • Rıza Han, askeri kariyerinde yükselişe geçerek Sovyet destekli isyancı gruplara karşı başarılı mücadeleler verdi.
    • 21 Şubat 1921'de Rıza Han, ordusuyla Tahran'a doğru yürüyerek hükümetten istifa etmesini istedi ve 5000 askeriyle stratejik yerlerin kontrolünü ele geçirdi.
    11:04Rıza Han'ın İktidara Gelişi
    • Hasan Musk hükümeti devrilirken, yerine Tabatabai'nin başbakanlığında yeni bir hükümet kuruldu ve Rıza Han savaş bakanı olarak atandı.
    • Tabatabai ülkeden ayrıldıktan sonra, 1923 yılında Rıza Han Ahmet Şah tarafından başbakan olarak seçildi.
    • 1925 yılında İngilizlerin desteğiyle Ahmet Şah'ı Avrupa'ya sürgüne göndererek ülkeyi tek başına idare etmeye başlayan Rıza Han, 1779 yılından beri Iran'ı yöneten Kaçar Hanedanlığı'nın sonunu getirerek Pehlevi Hanedanlığı'nı kurdu.
    12:08Rıza Şah'ın İktidar Dönemi
    • 1939 yılında dünya savaşının başlayacağı sırada, Rıza Şah liderliğindeki Iran yeni toparlanmaya başlamıştı.
    • Iran'da okuryazarlık yükselmiş, refah seviyesi ilerlemiş, petrol gelirleri önceki 20 yıla göre %300 artmış ve ordu tamamen yenilenmişti.
    • 1 Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'yı işgal ederek II. Dünya Savaşı'nı başlatması üzerine, 2 Eylül'de İran başbakanı Mahmut Cem bir bildiri yayınlayarak İran'ın savaşta tarafsız olacağını ilan etti.
    13:03İran'ın Savaş Dönemindeki Durumu
    • Almanya'nın Sovyetlere saldırmasıyla İran yeniden zor günler geçirmeye başladı ve savaş İran sınırlarına kadar dayandı.
    • Müttefik devletler, Sovyetlere yapılacak yardım için İran'ın kısa ve güvenli güzergah olması nedeniyle ülkeyi tercih etti.
    • İngiltere ve Sovyetler Birliği, İran'daki Alman mühendis ve uzmanların ülkeden çıkarılmasını istedi ancak Rıza Şah bunu reddetti.
    14:08İngiliz ve Sovyet Müdahalesi
    • İngiliz ve Sovyetler'in İran'a müdahalesi başladı; İngiliz deniz kuvvetleri Basra Körfezi'ndeki savaş gemilerini batırdı.
    • İngiliz kara kuvvetleri Hürrem, Şerh ve Abadan şehirlerini işgal ederken, Sovyetler İran'ın kuzeyinde Reşt ve Tebriz'e bombalar yağdı.
    • 17 Eylül 1941'de Rıza Şah tahtı oğlu Muhammed Rıza'ya bırakmak zorunda kaldı ve kendisi İngilizler tarafından Morritus adasına sürgüne gönderildi.
    15:24İran'ın İşgal Dönemi
    • 9 Ocak 1942'de Birleşik Krallık, Sovyetler Birliği ve İran yetkilileri arasında İngiliz ve Sovyet askeri birliklerinin İran'da kalma ve savaştan sonra çekilme sürelerini belirleyen bir anlaşma imzalandı.
    • İşgal harcamaları nedeniyle enflasyon arttı ve Amerika'nın İran'a binlerce askeri yığması durumu daha da güçleştirdi.
    • Amerika'nın savaş sonrasında ülke üzerinde etkili olması için gerekli temel atılmış oldu.
    16:04Savaş Sonrası Gelişmeler
    • 1946 yılında II. Dünya Savaşı bitmiş ancak hem İngiliz hem de Sovyet askerleri ülkeyi hala terk etmemişti.
    • 1946 Ocak ayında İran topraklarında Sovyetler Birliği'nin desteğiyle Azerbaycan Milli Hükümeti ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti kuruldu.
    • İngilizler askerlerini ülkeden çekti ancak Sovyetler bu anlaşmaya uymadı ve askerlerini İran'dan çekmeyi reddetti.
    16:45Sovyetler'in İran'dan Çekilmesi
    • İran yönetimi 1946 yılında Sovyetler Birliği'ni Birleşmiş Milletler'e şikayet ederken, Birleşik Krallık ve Amerika Sovyetler'e diplomatik nota verdi.
    • 4 Nisan 1946'da Sovyetler Birliği ve İran yönetimi arasında Sovyet askerlerinin bir buçuk ay içinde İran'dan çekilmesi ve ortak bir petrol şirketi kurulması öngören bir anlaşma imzalandı.
    • 9 Mayıs 1946'da Sovyet askeri birlikleri İran'dan tamamen çekilirken, İran ordusu Mahabad Cumhuriyeti ve Azerbaycan Milli Hükümeti'nin egemenliğini sonlandırdı.
    17:17İran'ın Geleceği
    • Sovyetler ile İran arasında yapılan ortak bir petrol şirketinin kurulmasını öngören anlaşma, Birleşik Krallık ve Amerika'nın baskısıyla 1947 yılında İran Meclisi tarafından iptal edildi.
    • İran artık Sovyet baskısından tamamen kurtulmuş ancak Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'nin etkisi altına girdi.
    • Uzun yıllar hem Amerika hem de İngiltere İran yönetimi üzerindeki etkisini sürdürürken, bu durum 1979 yılında İran İslam Devrimi'nin gerçekleşmesiyle son buldu.

    Yanıtı değerlendir

  • Yazeka sinir ağı makaleleri veya videoları özetliyor