Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Orda adlı Irak araştırmaları koordinatörü ve 12 yıllık Irak çalışma deneyimine sahip bir akademisyenin sunduğu bir ders formatındadır. Konuşmacı, 2003 sonrası Irak'ın siyasi ve dini yapısını detaylı şekilde ele almaktadır.
- Video, 12 Mayıs 2018'de yapılacak Irak seçimlerine hazırlık olarak Irak'ın temel dinamiklerini, federal devlet yapısını, etnik ve dini yapılarını, siyasi tablosunu ve seçim sistemini kapsamlı şekilde incelemektedir. Konuşmacı, Irak'ın 18 vilayetinin 15'inin federal hükümetin, 3'ünün ise Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kontrolü altında olduğunu, nüfusun %70-75'inin Arap, %10-12'sinin Kürd, %3-13'ünün Türkmen olduğunu ve Müslümanların %95-96'ını oluşturduğunu, bunların arasında da %60-65'inin Şii, %30-35'inin Sünni olduğunu anlatmaktadır.
- Videoda ayrıca Irak parlamentosundaki milletvekili sayılarının değişimi, azınlık kotası, kadın temsilcilerin yüzdesi, Irak'ın ekonomik yapısının %96'ını petrolün oluşturduğu, Irak'taki hükümetlerin "ulusal birlik hükümeti" olarak adlandırılan muhafazakar koalisyon hükümetleri olduğu, Irak'taki etnik ve mezhepsel bölünmelerin siyasi hayat üzerindeki etkisi, Irak ve İran arasındaki siyasi ilişkiler, Kürt siyaseti ve Türkiye'nin etkisi gibi konular da ele alınmaktadır.
- 00:01Giriş ve Konuşmacının Tanıtımı
- Konuşmacı Orda Irak Araştırmaları Koordinatörü olarak çalışmakta ve 12 senedir Irak ile ilgili çalışmalar yapmaktadır.
- 2009'dan beri Ortam'da yer almaktadır ve şu an Irak'ta Şiilik ve Siyaset ilişkisi üzerine doktora tezi yazmaktadır.
- Konuşmacı, Irak'taki temel dinamikler üzerinden Irak profili çizmeye çalışacağını ve 12 Mayıs'ta yapılacak Irak seçimlerinin öncesi olarak bu dersin önemini vurgulamaktadır.
- 01:33Irak'ın Federal Devlet Yapısı
- 2003 sonrası Irak'ın devlet yapısı önceki Irak ile tamamen farklıdır ve günümüzde federal bir yapıya sahiptir.
- Irak 18 vilayetten oluşmakta olup, 15 vilayet Irak merkezi hükümetinin idaresi altında, 3 vilayet Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kontrolü altındadır.
- Her vilayet kendi yönetimini, meclisini ve valisini seçerek kendi iç işleyişini, kamu hizmetlerini ve belediye hizmetlerini sağlamaktadır.
- 05:54Irak'ın Nüfus ve Etnik Yapısı
- Irak'ta etnik olarak Araplar, Kürtler, Türkmenler ve çeşitli azınlıklar (Hristiyanlar, Yezidiler, Şebekler, Kakailer, Madiyanlar, Gergeler, Ermeniler ve Yahudiler) yaşamaktadır.
- Irak nüfusunun yaklaşık %95-96'sı Müslüman olup, Müslümanların içinde Şii-Sünni ayrımı bulunmaktadır.
- Irak nüfusunun %70-75'i Arap nüfusu oluştururken, Kürtlerin nüfusu %10-12 civarındadır ve Türkmenlerin nüfusu ise %3-13 arasında değişmektedir.
- 10:52Irak'ın Siyasi Yapısı
- Amerika, Irak'a girdiği günden itibaren etnik, teknik ve dini nüfus dağılımını alarak federal devlet yapısında bir siyasal sistem oluşturmuştur.
- Irak'ta başbakan Şii, cumhurbaşkanı Kürtlerden, parlamento başkanı Sünni olarak belirlenmiş bir yapı vardır.
- Irak'ta dört yılda bir seçim yapılmakta olup, parlamento 329 milletvekiliye sahiptir ve 32 milletvekili azınlıklara kot olarak verilmiştir.
- 15:07Irak Parlamentosu ve Milletvekili Sayısı
- Irak parlamentosunda milletvekili sayısı 329'dan 328'e düşmüş, ancak bir milletvekili kürtlere kota olarak verilmiştir.
- Parlamentoda her 100 bin kişiye bir milletvekili hesaplanıyor ve Irak'ın nüfusu yaklaşık 35 milyon olarak hesaplanabilir.
- Irak parlamentosunun %25'i kadın milletvekilinden oluşuyor, bu Ortadoğu ülkeleri açısından önemli bir özellik.
- 19:43Irak'ın Seçim Sistemi ve Azınlık Temsilciliği
- 2018 seçimlerinde 204 parti ve 27 koalisyon parlamentoya katılmış, Irak'ta 15 yıldır koalisyonlar yapılmaktadır.
- Irak'ta seçim sistemi Türkiye'den farklı olarak, bir parti sadece belirli bölgelerde seçimlere girebilir veya yerel listeler kurarak katılabilir.
- Irak'ta 9 kota sandalyesi azınlıklar için ayrılmış durumda: 3 tanesi Yezidilere, 3 tanesi Hristiyanlara, 2 tanesi Şebeklere ve 1 tanesi Faliyetlere.
- 22:18Aşiretsel Yapı ve Irak'ın Siyasi Yapısı
- Irak'ı ele alırken etnik ve dini kimlikle birlikte aşiretsel düzene de bakmak gerekiyor, 76 büyük konfederasyon bulunuyor.
- Aşiretler güçlü oldukları bölgelerde temsil edilebilmek için parti listeleri kuruyorlar ve siyasette etkili olabilmek için hareket ediyorlar.
- Aşiretçilik özellikle Irak'ın güneyinde ve Arap bölgelerinde çok etkilidir, Türkmenler arasında Telefer dışında aşiretçilik yoktur.
- 26:36Irak'ın Ekonomik Yapısı ve Hükümet Sistemi
- Irak'ın ekonomik yapısında petrolün payı %96 oranında yüksek, altyapı çökmüş durumda ve ISIS ile mücadele ekonomik zorlukları artırmıştır.
- Irak'ta kurulan tüm hükümetler "ulusal birlik hükümeti" olarak adlandırılıyor, bu fikri Amerika getirmiştir.
- Mevcut hükümet 17 partili olup muhalefetsiz bir yapıya sahip, bu durum hükümetin çalışmalarını denetleyen bir muhalefetin olmamasını sağlıyor.
- 31:06Irak'taki Baraj Sistemi ve Yolsuzluk
- Irak'ta yüzde on beş gibi bir baraj sistemi yok, ancak yarış fiili bir baraj sistemi ortaya çıkıyor.
- Bu sistem, onyedi parti tarafından oluşturulmuş olup katılım zorunluluğu yok ancak kimse kalmıyor.
- Irak'taki yolsuzlukların en büyük sebeplerinden biri bu sistem olup, sağlık bakanlığı örneğinde Şii bölgelerinde daha iyi şartlar ve daha fazla doktor bulunurken Sünni bölgelerde bunlar gözlemlenemiyor.
- 32:40Irak'taki Siyasi Çekişme ve Hükümet Kurma Süreci
- Herkes kendi makamını grupsal çıkarlar için kullanıyor, bu yolsuzluğu, siyasal çekişmeyi ve işleymezliği beraberinde getiriyor.
- Bazı partiler kendi koltuğundan memnun değilse hükümetten çekilmeye çalışıyor, protesto ediyor ve hükümet çalışmalarına katılmıyor.
- Irak'ta en son dört bakan görevden alınmış ve tekrar ataması yapılamamış, vekaleten yurdudan bakanlıklar bulunuyor.
- 33:31Hükümet Kurma Sürecinin Zorlukları
- Irak'taki hükümetler en kısa altı ayda kurulmuş, en uzun dokuz ayda kurulmuş.
- En son hükümet Nisan ayında yapılan seçimlerden sonra Ağustos ayında kurulmuş, beş-altı ay sürmüş.
- 2018 seçimlerine katılacak gruplar birbirlerinden daha da ayrışmış durumda.
- 34:14Irak'taki Siyasi Ayrışma
- Irak'ta Şii, Sünni, Kürt ve Türkmen grupları bulunuyor ve önceki seçimlerde kendi aralarında ittifak oluşturup seçimlere giriyorlardı.
- 2018 seçimleri için kritik bir döneme girilmiş, Şii ve Sünni grupları kendi arasında ayrışmış durumda.
- Kürtler bile birlikteliği sağlayan gruplar ayrı ayrı seçimlere girmiş durumda.
- 35:05Hükümet Kurma Beklentileri
- Beklenti, seçimlerden sonra çoğunluk hükümeti kurulacağı ve muhalefetin güçlü bir muhalefet ortaya çıkacağı yönünde.
- Muhalefet parlamentoda güçlü olunca, bakanlar arasında siyasal çekişme başlıyor ve bu en kötü duruma geliyor.
- Siyaset bozulmaya başladığı andan itibaren güvenlik de bozulmaya başlıyor.
- 37:03Güven Bunalımı ve Silahlı Gruplar
- 2003 sonrası Irak'ta her siyasal grubun ve aşiretin kendine bağlı silahlı gücü var, kendi silahlı gücü olmasa bile hükümete bağlı ordu, polis ve güvenlik teşkilatlarında kendine bağlı birimler bulunuyor.
- 2014'ten sonra silahlı aktörlerin arttığı bir Irak ortaya çıkmış ve devlet bunu kontrol edemiyor.
- Siyasi çekişmeler başladığı andan itibaren Irak'ta siyasal cinayetler, milletvekillerine yönelik saldırılar ve suikastler artmaya başlıyor.
- 38:18Irak'taki Güven Bunalımı
- Irak'taki temel dinamikler arasında güven bunalımı bulunuyor, Şii, Sünni, Kürt ve Türkmen arasında karşılıklı güven eksikliği var.
- Irak'ta bir hükümet kurabilmek için yüzde elli artı bir oy almak zorunda, 329 milletvekilinden 165'i almak gerekiyor.
- Irak toplumunda dini özellikleri çok yüksek olan bir toplum olduğu için din adamlarıyla halk arasında açılan bir bunalım var.
- 42:13Hükümet Kurma Süreci ve Dış Etkiler
- Irak'ta bakanlıklar önem sırasına göre milletvekili puanlarına denk gelecek şekilde puanlar alıyorlar.
- Hükümet kurulma işlemi tam bir pazarlık usulüyle gerçekleşiyor, bakanlıklar için büyük bir yarış var.
- Irak'ta İran ve Amerika gibi dış faktörlerin etkisi önemli, İngilizler kurgular Amerikalılar uyguluyor şeklinde ifade ediliyor.
- 47:08Irak'ta Şii İdeolojisi ve İran Farklılıkları
- Irak'ta Baas ile bağlantılı kişilerin seçimlere girememesi için bir yasa bulunmakta ve bu bir otokontrol mekanizması olarak değerlendirilmektedir.
- Irak'taki Şii toplumu, Saddam döneminde büyük bir kısmı İran ve Suriye'ye kaçmak zorunda kalmıştır.
- İran ve Irak Şii ideolojileri temelde farklıdır; İran'da Humeyni'nin kurduğu "Fakih Velayeti" sistemi, din adamının devlet yönetiminde de hakim olması gerektiğini savunurken, Irak'taki Şii görüşü bu sistemden farklıdır.
- 49:29Irak Şii İdeolojisinin Özellikleri
- Irak'taki Şii görüşüne göre, on iki imamın hepsi masum olsa da, on bir imam kaybolmuş ve on iki imam olan İmam Mehdi dönmüş olmalıdır.
- İmam Mehdi'nin dönmeyi beklediği için, Irak Şii'lerine göre hiçbir insan adil bir devlet yönetimi sağlayamaz ve bu nedenle bir din devleti olamaz.
- Irak'taki Şii liderleri (Ayatullahlar) din adamının devlet idaresinde olmasını benimsemiyorlar.
- 51:24İran ve Irak Şii İlişkileri
- Şiliğin çıkış noktası Nefz ve Kufe'dir; Hz. Ali'nin türbesi Nefz'de bulunur ve Şiliğin merkezi Kufe'dir.
- İran ve Irak Şii arasındaki geçişkenliği kırmak için Irak oynatılmıştır, ancak Arapçılık ön plana çıktığında bu geçişkenlik kırılamamıştır.
- 2004'ten sonra İran'ın Irak'ta daha fazla aktif olması ve Iraklı Şii'lerin kendilerine gelmesiyle İran Şii ve Irak Şii arasında problemler yaşanmaya başlamıştır.
- 55:02İran ve Irak Şii İlişkilerindeki Gerilimler
- İraklı Şii'ler, İSIL'e karşı mücadeleden sonra İran'ın kendi çıkarları için Irak topraklarını kullandığını ve Iraklıların ölümüne sebep olduğunu düşünmektedir.
- İrak'ta Arap milliyetçiliği yükseldiği için, seçimlere giren partilerin Iraklı kimlik, milliyetçilik ve vatan toprağı konularını vurguladığı bir süreç yaşanmaktadır.
- Önümüzdeki süreçte İran ve Irak arasında bir mücadelenin ortaya çıkması mümkün görünmektedir.
- 57:31Irak'da Kürt Siyaseti
- Talabani bölgesinde liderlik mücadelesi neticesinde yeni gruplar ortaya çıkmaya başlamıştır.
- KDP (Barzani'nin partisi) kendi birlikteliğini korumaktadır ve Barzani sessiz bir politika yürütüyor.
- Mesut Barzani'nin en sağlam yapıya sahip olduğu için Kürt siyasetinde ve Irak siyasetinde geri kalacağı düşünülmemektedir.