Buradasın

Inkaların İmparatorluğu: Tarihi, Mimari ve Yönetim Stratejileri

youtube.com/watch?v=ch9CHoRia1Y

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

Bu belgesel, Inkaların İmparatorluğu'nun tarihi, mimari yapısı ve yönetim stratejilerini inceleyen bir anlatımdır. Videoda Hyron Wingham, Sofia Çaçalta Cortez gibi araştırmacılar ve yerel topluluklarla yapılan röportajlar yer almaktadır.
Belgesel, Inkaların 15. yüzyılda Kusko'dan başlayarak kısa sürede geniş bir imparatorluk kurma sürecini kronolojik olarak ele alır. İmparatorluğun yükselişinde önemli rol oynayan Variler toplumunun tarım teknolojileri, Inkaların mimari yapıları, yönetim stratejileri ve yol sistemi detaylı olarak incelenmektedir. Ayrıca, İnkaların dini tolerans, "havuç ve sopa" yaklaşımı ve para kullanmadan işleyen ekonomisi de anlatılmaktadır.
Belgeselde Machu Picchu, Maras, Ollantaytambo, Kusko gibi önemli Inka mekanları ziyaret edilmekte ve bu alanların mimari özellikleri açıklanmaktadır. Inkaların iklim zorluklarına karşı geliştirdikleri taraçalar, depolama sistemleri ve yol yapımı gibi mühendislik çözümleri, günümüz toplumlarına da ilham vermektedir. İmparatorluğun politik ve ruhsal merkezi Kusko'da Sapa Inka'nın (tek hükümdar) rolü ve Paçakuti gibi önemli liderlerin imparatorluğu nasıl genişlettiği de ele alınmaktadır.

00:08Machu Picchu'nun Keşfi: 1911 yılında Peru'daki Kutsal Vadide araştırmacı Hyron Wingham, Inkaların kayıp kenti ararken Machu Picchu'yu keşfetti.
Ormanlarla kaplanmış, yüzlerce yıllık bitki örtüsünün arasından granit binalar ve dağ yamacına kazınmış taraçalar görünen Machu Picchu, Inkaların gizemlerini çözebilecek bir anahtar olarak görülüyordu.
Machu Picchu, İspanyolların Güney Amerika'ya yayıldıkları dönemde bile saklanabilmiş, kutsal bir yerdi ve Inkaların imparatorluğunun sadece bir bölümüydü.
01:47Inkaların İmparatorluğu: Inkalar, 600 yıl önce Pasifik kıyısından Şili ve Arjantin'in yüksek düzlüklerine kadar uzanan geniş bir imparatorluk kurmuşlardı.
Bu imparatorluk, gezegenin zorlu bölgelerinden birinde yaşamış zenginlik, güç, yenileşme ve katliamın öyküsüydü.
Inkalar, Avrupalılardan çok farklı bir dünya görüşüne sahip olan, onları fethetmek için gelen Avrupalılara karşı güçlü bir imparatorluk oluşturmuşlardı.
02:54Inkaların Yükselişi: Inkalar, Avrupalıların gelmesinden önce Amerika kıtasının en büyük imparatorluğuydu ve 15. yüzyılda yönetimleri altında 10 milyondan fazla insan vardı.
İmparatorlukları binlerce kilometre boyunca uzanan gelişmiş bir ulaşım ağı ile bağlanmıştı.
Inkalar, 14. yüzyılda And Dağları'nın yüksekliklerinde yaşayan bağımsız topluluklardan biriydi ve sadece 150 yıl içinde Kusko'dan başlayarak çok etnik yapılı kıtaya yayılmış muazzam bir imparatorluk kurdular.
03:59Inkaların Farklı Dünyaya Bakış Açısı: İspanyol işgalcilerin tuttukları notlar, Inkaların imparatorluğunu anlamanın zorluğuna neden olmuştu çünkü İspanyollar referans sistemlerinde yer almayan bir imparatorlukla karşılaşmışlardı.
Inkalar, kalem veya kılıçla yönetilmeyen, yazının ve tekerleğin olmadığı, insanları taşıyabilen hayvanların ve paranın olmadığı bir toplumdu.
Inkaların imparatorluğu Batılı olmayan bir imparatorluk olduğu için, onları anlamak için insanın zihnine girmek ve onlar gibi düşünmek gerekirdi.
05:33Inkaların Zaman Anlayışı: Inkaların dünyasıyla bizim dünyamız arasındaki önemli farklılıklardan biri zaman kavramıydı; Inkalar geçmiş, şimdiki zaman ve gelecek hakkında bizden farklı düşünürlerdi.
Bizim için doğrusal bir çizgi olan hayat, Inkalar için "kalça" adı verilen hayat çizgisine paralel olarak "hemen paça" (geçmiş) ve "oku paça" (gelecek) adı verilen iki çizgi daha vardı.
Bu çizgiler birbirlerine paralel uzanır ve aynı an içinde yaşanabilirlerdi, bu da şimdiki zamanda belli bir deneyim anını belirlerken geçmiş veya gelecek tarafından doğrudan etkilenmesini sağlardı.
07:58Inkaların Kökeni: Tarihi bilgileri arkeolojik bilgilerle karşılaştırdığımızda, Inkaların Kusko'ya komşu toplumlar üzerinden bir güç olarak ortaya çıkışına ilişkin yapılan araştırmalar, onların hükmeden bir imparatorluk olmalarından belki yüz yıl önce oldukça etkin bir toplum, hatta belki de bir devlet olabileceklerini gösteriyor.
Kusko'nun güneyindeki unutulmuş bir yerleşim yerinin kalıntıları, Inkaların bölgeye hakim olmasından çok daha önce yükselmiş ve yok olmuş olan "Vari" adlı toplum tarafından inşa edilmişti.
Güney Amerika'nın bu bölgesinde binlerce yıl geçmişe kadar yaşamış kültürlerin kalıntıları bulunuyor ve bu toplumlar kendilerine özgü dünyaya bakış açıları, inanç sistemleri ve yaşam tarzları vardı.
10:02Vari Toplumu ve Inkaların Mirası: Vari toplumu, Kuzey'den Güney'e günümüz Peru'nun büyük bir kısmını kapsayan pek çok bölgeyi birleştiren ilk toplumdu ve Katta Vari imparatorluğunun en etkileyici yerleşim yerlerinden biriydi.
Inkaların imparatorluğunda kullanılan "hunka devlet yöntemi" adı verilen tasarımların çoğu aslında Vari toplumuna kadar uzanıyordu.
Vari toplumu, arazi dönüştürme uzmanlarıydı ve kanallar yaparak yağmurun yağdığı dağ zirvelerindeki suyu, verimli tarım arazileri haline dönüştürdükleri dağ yamaçlarına ve daha aşağıda bulunan bereketli topraklara taşıyorlardı.
12:55Varilerin Tarım Teknolojisi: Andra'ya yağan yağmurun %90'ı ormanlık bölgelere, %10'u ise batı kıyılarına düşmektedir.
Variler, kuraklığa uyum sağlayabilen bir tarım teknolojisi geliştirmişlerdir ve bu sistem suyu daha verimli kullanabilmekteydi.
Varilerin tarım teknolojisi, bölgedeki yerel toplumlara karşı üstünlük sağlayarak imparatorluk kurmalarına olanak sağlamıştır.
13:39Günümüzde Peru'nun İklimi: Bin yıl sonra bile Peru'nun iklimi en aşırı uçlardadır ve dünyanın en korunmasız iklimlerinden biridir.
Antlara yağan yağmurların büyük kısmı güney Atlantik kaynaklarından gelirken, Antların batısı ve kıyı şeridi çöldür.
Günümüzde Peru nüfusunun büyük bir kısmı bu çöl şeridinde yaşamaktadır.
14:33Günümüzde Çiftçilerin Zorlukları: Altların yüksekliklerinde yer alan Maras köyünde yaşayan çiftçiler, kurak dönemlerde mısır üretimlerini azaltmak zorunda kalmışlardır.
Kuraklık döneminde yiyecek bulmak için hasat sonrası bazı ürünleri (patates ve mısır) depolamaktadırlar.
Maras yetkilileri kuraklık dönemine çözüm getirmek için tankerlerle su taşıdılar ancak bu sürdürülebilir bir çözüm değildi.
16:20Varilerin Sonu ve İklim Değişikliği: Varilerin yaşadığı çevreyi iyi anlamışlardı ancak uzun süren bir kuraklık onlara bile fazla gelmiş olabilir.
O dönemde yaşanan iklim değişikliği, Varileri zorlayan faktörlerden sadece biriydi.
Varilerin zorluklara karşı ürettikleri çözümler yaratıcı olsa da güçlerini yitirmeye başlamıştır.
17:26İnkaların Varilerden Devraldığı Miras: İnkalar, Varilerin geride bıraktığı bilgiler üzerinde yapılmışlardır ve Kusko bölgesinde yaşayan insanların Varilerin sözel ve tarihsel geleneklerini devam ettirmesini benimsemiş olabilirler.
İnkalar, Varilerin inşa ettikleri eserlerden de yararlanmışlardır.
İnkalar Varilerin teknolojisini kullanarak geliştirerek önemli farklılıklar yaratmışlardır.
18:31İnkaların Tarım Teknolojisi: İnkalar, sert iklim koşullarını büyük çaplı inşaat projeleri ile kontrol altına almışlardır.
Moray, deniz seviyesinden 3500 metre yüksekte ve dünyanın en olağanüstü insan yapımı arazilerinden biridir.
İnkaların mühendislik ve tarım becerileri, daire şeklinde üç büyük kireçtaşı çöküntüsü olan Moray'da kusursuz bir uyum içine girmiştir.
19:36İnkaların Taraçalar Sistemi: Taraçalar üç metre yüksekliğe kadar ulaşabiliyor ve arkasında kırık taşlar, kaba toprak ve bir metre kalınlığında tarım toprağı bulunuyor.
Taş duvarlar gün boyu güneşin sıcaklığını emiyor ve geceleri bu sıcaklığı yayarak ürünleri dona karşı koruyor.
Taraçaların üstünde 16 derece sıcaklıkken, en altta 22 derece sıcaklık olabiliyor, bu da her bir taraçanın farklı bir ekolojik bölge oluşturduğu anlamına geliyor.
21:50İnkaların Tarım Sisteminin Avantajları: İnkalar, karaca sistemiyle arazinin ısı ve su tutma kapasitesini değiştirip soğuk hava ikliminde ılıman iklim arazileri yaratmışlardır.
Taraçalar, İnkaların dikey bir arazinin avantajlarını iyi anladıklarını gösteriyor ve farklı yüksekliklerde farklı ürünler yetiştirebilmeleri onlara büyük bir ürün çeşitliliği sağlamıştı.
Bu sistem, daha sağlıklı ve çeşitli bir diyet sağlarken, açlık ve huzursuzluk, kurallık ve seller, böcek ve don gibi felaketlerin etkisinin hafifletilmesi de sağlamıştır.
23:35İnkaların Yiyecek Dağıtım Sistemi: İnkaların devleti gelişebilmesi için sadece yeterli yiyecek üretmesi değil, bu yiyeceği hızlı ve etkin bir şekilde dağıtabilmesi de gerekiyordu.
Ollantaytambo kasabasının yakınındaki yüksek binalar, İnkaların simgesel depoları olan kolalar (ambarlar)dır.
Bu depolarda mısır, patates, tekstil, silah ve tohum gibi çeşitli ürünler depolanıyor ve silo ağının toplam depolama kapasitesi yüzbinlerce metreküpe ulaşıyor.
25:36İnka Depolama Sistemi: İnka depolama sisteminin ölçek ve düzenini anlamak için 1548 yılında Peru'nun dağlık bölgesindeki Yukarı Montaro Vadisi'ne gelen İspanyolların deneyimi incelenebilir.
İnka depoları, İnka yönetiminin insanlara yiyecek güvenliği sağlamanın önemini iyi anladığını gösterir ve bu çağdaş bir düşünce olarak değerlendirilebilir.
İnka depoları, kuraklık ve çevresel felaketler döneminde önemli bir rol oynamış, kıtlık zamanlarında halkı doyurmak ve felaketten kurtarmak için kullanılmıştır.
27:16İnka Depolarının Sosyal ve Politik Önemi: İnka depoları sadece lojistik unsurlar değil, İnka Devleti'nin genişlemeci doğasının ipuçlarını da veriyordu.
Bu depolar, İnka Devleti'nin halkına kendi görsel sembolünü sunma, erişim etkinliğini ve yardımseverliğini sergileme amaçlarını taşıyordu.
İnka Devleti, toplumun en yoksul bireylerine bile bakacağına ilişkin bir temel inanç (toplum sözleşmesi) oluşturuyordu.
28:43İnka İmparatorluğunun Yayılma Stratejisi: İnka Devleti, Paça Kamak tapınağı gibi güçlü dini merkezleri yok etmek yerine, kahinleri tanrılarına kattı ve Kusko'da onlara tapınak inşa etti.
İnka, yeni bölgelere yayılırken çatışmadan kaçınmak için diplomasi, rüşvet ve çeşitli kolaylıklar sunmayı tercih ediyordu.
İnka'nın yaklaşımı "havuç ve sopa" olarak tanımlanabilir: askeri şiddet tehdidi ile birlikte, İnka otoritesinden ve kaynaklara erişim gücünden yarar sağlama garantisi.
31:09İnka İmparatorluğunun Yönetim Stratejisi: İnka yeni yerleşim yerlerine büyük orduyla girdikten sonra, yerel yöneticilere mücevherler ve canlı hayvanlar hediye ederek İmparatorluk'a katılmanın yararlarını anlatırdı.
Yanıt evetse, yeni katılanlara yiyecek ve içki armağan edilir, hükümdarlarına İnka dili öğretildi ve çocukları Kusko'ya götürülürdü.
İnka'nın en büyük başarılarından biri, farklı toplumlarla işbirliği yaparak daha büyük bir toplum oluşturabilmesiydi.
34:09İnka İmparatorluğunun Ekonomik Sistemi: İnka İmparatorluğu 1400'lerin sonunda doruk noktasına ulaşırken, etkileri Kusko kalelerinden çok uzaklara kadar yayılmıştı.
İnka ekonomisi para kullanmaz, her iş takas sistemi ile yürütülen bir sistemdi.
Topraklar, lama ve alpaka sürülerinin bulunduğu bölgeler İnka için yiyecek, araç ve giyim eşyası kaynağı olmuştu.
37:38Inka İmparatorluğu'nun Yönetimi: Inka, insanları insaat, tarım ve yol inşaatı gibi projelere emeklerini katmaya ikna etmiş, ancak bu iki taraflı bir ilişki kurarak yapmışlardı.
İmparatorluk, halka hayatın acımasız gerçeklerine çözüm sunmuş ve karşılığında yönetilenlerden imparatorluktan yarar sağlayacaklarına güvenmelerini beklemişti.
Inka, farklı toplumları birleştirmeyi ve kendi egemenliğini sürdürmeyi başarmış, bu da imparatorluğun dehalarının en açık kanıtıdır.
38:58Colorado Yerleşimi: Colorado, yazılış kültürü bulunmayan bir toplumda herkesin yerini bilmesini sağlayan yolları sergileyen, İmparatorluğun batıya ilerlemeleri sırasında inşa ettikleri ilk yerleşim yerlerinden biriydi.
Bu bölgede yaşayan topluma Çinça adı veriliyordu ve İmparatorluk onları imparatorluğa kazandırmak için bu yerleşimi inşa etmişti.
Çinça, İnkaların en önemli müttefiklerinden biriydi ve kıyıdaki çölün büyük bir kısmını kontrol ederlerdi.
39:47Colorado'nun Mimari Özellikleri: Sofia Çaçalta Cortez, Colorado'yu araştırmış bir arkeolog olup, yerleşimin tek girişli ve dört kenarlı tipik İnkalar mimarisine sahip olduğunu belirtmiştir.
Yerleşimde ana meydan, arka meydan ve üç tane daha meydan bulunuyor, burada dinsel törenler, ziyafetler ve içkiler içilirdi.
Beşyüz yıl boyunca çöl güneşine dayanmış, parlak renklerle boyanmış duvarları vardı ve bu pigmentler günümüze kadar korunabilmiş.
41:28İnkalar ve Çinçaların İşbirliği: Colorado'da görülen mimari tarzlar tipik İnkalar mimarisine benziyor ancak işçilik farklılıkları Çinçalar etkisi sonucu oluşmuştu.
Mimari tarzların birbiriyle kaynaşması İnkalar ve Çinçaların birleşmesini gösteriyor.
Colorado, İnkalar ve Çinçalar arasında önemli bir ittifakı madde formunda sergilenen bir yerdi, ancak bu eşit bir ittifak değildi.
42:53Kontrol Mekanizmaları: Colorado'nun karmaşık koridorlardan oluşan, gizlenmiş odalar ve boş alanlarla dolu bir yer olduğu görülüyor.
Sitede nasıl dolaşıldığı mimari yapı belirliyor ve parlak renklere boyanmış duvarlar kontrol amacını taşıyor.
Sarı renk üst düzey statüleri, beyaz daha alt statüde olanları, kırmızı ise yerlileri temsil ediyor ve Colorado'nun büyük bir kısmı Çinçalar halkına yasaklanmış bölgeler.
44:07İnkaların Halkı Kontrol Etme Yöntemleri: İnkaların mimari tarzları sadece insanların davranışlarını kontrol etmekle kalmayıp, nasıl bir İnka gibi davranılacağını da gösteriyordu.
Bu mimari tarzlar, İnkaların halkla iletişim kurmalarını sağlıyordu.
İnkaların mimari tarzları, din ve tarım gibi İnkalar iktidarının kaynağıydı.
45:07Kusko ve İmparatorluk Merkezi: İnkaların tüm iktidar unsurları, altların yüksekliklerinde bulunan bir kentte Kusko'da bir araya gelmişti.
Kusko, Amerika kıtasında bulunan en önemli şehir, İnkaların anavatanı ve imparatorluklarının politik ve ruhsal kalbi sayılırdı.
Kusko'nun kalbinde tek bir insan bulunurdu: Sapa İnka, İmparatorluğun yöneticisi ve tüm liderlik boyutlarını bünyesinde toplayan kişi.
45:45Sapa İnkaların Görevleri: Sapa İnka, devletin yöneticisiydi ve kendisinden önceki Sapa İnkaların soyundan gelmekteydi.
Aynı zamanda askeri liderdi ve ekonomik, dinsel veya diğer konuların tümüyle ilgili son kararı verecek kişi oydu.
İtatsizlik ölümle cezalandırılır ve Sapa İnkalar kolay erişilebilir kişiler değillerdi, ancak karizmatik liderler olarak görülürlerdi.
46:48Paçakuti ve İmparatorluğun Kuruluşu: Paçakuti, İmparatorluğun en büyüğü olup, adı "uzay ve zamanı altüst eden kişi" anlamına geliyordu.
15. yüzyılın başlarından ortalarına kadar Kusko'da yaşayan bir prens olarak, Çankaların saldırısına karşı kutsal bir direniş örgütledi ve onları yok etti.
İmparatorluğun temellerini kurdu ve İmparatorluk yönetimi, diğer tüm Sapa iktidarlarının temelinde birer yarı tanrı olarak görülmeleri yatar.
47:54İnkaların Dini ve İktidar İdeolojisi: İnkalar, Sapa İnkaların güneş tanrısı Inti'nin soyundan geldiğine inanırlardı, yani dünyaya inmiş bir ilahtır.
İnkalar zapt ettikleri her yere güneş tapınakları inşa ederdi ve bunlar İmparatorların gökyüzünün en kudretli tanrısı ile olan bağlantısını vurgular.
İnkalar dinsel saygı duygusunu güçlü bir politik araç olarak kullanırdı ve İnka dini kapsayıcı bir imparatorluk ideolojisinin parçasıydı.
49:04Kori Tapınağı: Kori Tapınağı, İmparatorluğun en kutsal yerinde Sapa İnka yaşamaktaydı ve bu yerleşim yeri bir zamanlar altınla kaplanmıştı.
Günümüzde sadece kıvrımlı taş duvarlar kalmış, yıkıma uğramış ve üstüne bir Hıristiyan kilisesi yapılmış olmasına rağmen Kori hala İnka Kusko'nun ruhsal merkezi olma duygusunu yansıtıyor.
49:38İnka İmparatorluğu'nun Dini Yapısı: İnka inanışına göre imparatorluğun her tarafına yayılan gözle görülmez enerji hattı üzerinde pek çok mabet ve tapınak inşa edilmişti.
İnka, kontrol ettikleri bölgelere ve yönettikleri insanlara imparatorluklarının görüşlerini yansıtmak için dini kullanırdı.
Bu görünmez enerji hatları, imparatorluğun tanrısal yönünün haritasını yaratır ve tüm insanlar tarafından anlaşılırdı.
50:22İnka İmparatorluğu'nun Mabet Sistemi: İnka için arazi canlandırılmış bir alan olarak görülür, değişik ve özel yerlerle, canlılık kazanmış, doğaüstü güçlerle ilişkilendirilmişlerdir.
Arazide göze çarpan herhangi bir yeryüzü şekli, İnka deyimiyle bir huaca (mabet) olarak değerlendirilebilirdi.
İnka imparatorluğu fiziksel olduğu kadar düşünsel bir imparatorluktu; sayısız garnizon ve askeri gücünün yanı sıra binlerce tapınak ve görünmez enerji çizgileri onu bir arada tutuyordu.
51:29İnka İmparatorluğu'nun Fiziksel Bağlantıları: 15. yüzyılın sonlarında İnka imparatorluğu en geniş konumuna ulaşmak üzereydi; Güney Ekvador'dan doğuya Bolivia'ya ve kuzey Arjantin'e kadar yayılmıştı.
Bu bölge uzunlukları kırk bin kilometreyi bulan yollarla örülmüştü; iki ana yol vardı ve bunların arasında onlarca bağlantı yolu, kuzeye ve güneye giden tırmanış hatları vardı.
Bu yol sistemi İnka imparatorluğu'nun en ünlü unsurlarından biriydi, ancak büyük bir kısmı insandan önce yapılmıştı; İnka burada bulduklarını sahiplenmiş ve onları iyileştirmişlerdi.
52:44İnka Yol Sisteminin Özellikleri: İnka yol sistemi, mimarlık ve planlamanın büyük bir başarısıydı; yollar çorak çöllerden karlı dağlara, dikey kayalıklara kadar çeşitli arazi yapılarından geçiyordu.
Yolların genişlikleri bir metreden on metreye kadar çıkıyordu; çöllerde tozlu rüzgarlardan yükselmiş taşlarla korunuyor, dağlarda heyelan ve drenaja yol verecek şekilde tasarlanıyordu.
İnka, arazi yapısı sıradan yol yapımını olanaksız kıldığında son derece zekice çözümler getiriyordu; örneğin, sadece sazdan yapılmış ve yüzlerce yıldır kullanılmakta olan Esva Çaçak köprüsü vardı.
54:27İnka Yollarının İşlevleri: Yollar İnka'nın bir yerlere kolayca ulaşmasını ve muazzam imparatorlukları içinde etkin bir şekilde iletişim kurmasını sağlamıştı; Kusko'dan Kutu'ya gönderilen bir mesaj binbeşyüz kilometrelik yol sadece beş günde alınıyordu.
Bu yollar fiziksel olduğu kadar psikolojik bir araçtı; yollar ve köprüler, andalarda yaşayan toplumlara daha büyük bir bütünün parçası olduklarını sürekli olarak anımsatıyordu.
İnka imparatorluğu'nda harita kavramı yoktu; imparatorluğun birliği, yerleşim yerleriyle kurulan ilişkiler, merkeze ulaşan yollar, çeşitli seremoniler ve dini törenlerle sağlanıyordu.
56:07İnka Yollarının Sosyal Önemi: İnka yollarının yolculuk yapmaktan daha fazla işlevleri vardı; bunlar imparatorluğu bir arada tutan fiziksel bağlar ve İnka iktidarının dayanaklarıydı.
Ordular, yiyecek ve hayvanlar bu yollarla kolayca naklediliyordu; imparatorluk neresinde olursanız olun, asla Kusko'ya giden bir yoldan uzak olamazdınız.
İnka, insanlara özgür irade duygusunu vererek onlara istediği kararları verdirmekle gerçek gücün kaynağı olduğunu gösteriyordu.
57:57İnka İmparatorluğu'nun Sonu: İnka doruk noktasına ulaştığında okyanus ötesinden gelen İspanyol istilacılar tarafından ziyaret edilecekti.
İspanyolların son derece farklı bir güç anlayışları vardı ve onların bu topraklarda kendi imparatorluklarını kurma kararlılığı, iki çok farklı kültür arasında büyük bir yıkıma yol açan bir çatışmanın yolunu açacaktı.

Inkaların İmparatorluğu: Tarihi, Mimari ve Yönetim Stratejileri

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir