Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Amiral Cem Gürdeniz'in 4 Eylül 2022 tarihli köşe yazısının okunmasını içeren bir belgesel formatındadır.
- Video, İngiltere'nin jeopolitik kırılganlığını kronolojik olarak ele alarak, denizci bir devlet olarak yükselişinden başlayarak, "güneş batmayan imparatorluk" döneminden, I. ve II. Dünya Savaşları'na, Pax Britannica dönemi, sömürgecilik politikaları ve günümüzdeki küresel dengelerdeki değişikliklere kadar uzanan bir tarihçesi sunmaktadır.
- Videoda ayrıca İngiltere'nin ekonomik zorlukları, ABD ile olan ilişkileri, Rusya ve Çin ile olan stratejik konumları ve gelecekteki siyasi seçenekleri detaylı şekilde incelenmektedir. İngiltere'nin ABD'den bağımsızlaşması ve Asya güçleriyle işbirliği yapması gerektiği sonucuna varılmaktadır.
- 00:01İngiltere'nin Jeopolitik Kırılganlığı
- 29 Ağustos 2022'de İngiltere'nin 3 milyar pound'a mal olan en yeni uçak gemisi HMS Prince of Wales, ilk seyrine çıktığı gün arıza yaparak Plymouth limanına geri döndü.
- Soğuk savaş sonrası zafer sarhoşluğu ve barış getirisi içinde donanmasını küçülten İngiltere, 2000'ler sonrası değişen dünya düzeninde ABD yanında Rusya ve Çin'i dengeleyebilmek için donanmasını güçlendirmeye yöneldi.
- Kraliyet donanması, Soğuk Savaş sona erdiğinde 20 nükleer, 29 denizaltı ile iki uçak gemisi, 12 muhrip, 31 fıkrateyn ve 2 amfibi hücum gemisine sahipken, bugün iki uçak gemisi, 10 nükleer denizaltı, 6 muhrip ve 12 fıkrateyne sahip olup, 79 ana muharip unsurdan 30 unsura düşmüş durumda.
- 01:35İngiltere'nin Ada Devleti Olarak Tarihi
- İngiltere tarihi 1500 yıllıktır ve bu sürenin son 500 yılında denizci oldular, 15. ve 20. yüzyıl arasındaki 500 yılın yaklaşık yarısında dünya denizlerinde lider oldular.
- Bir ada devleti olarak Avrupa kıtasının daimi baskısı altında kalmış bir devlet olarak yaşadıkları ve dünya tarihinde yarattıkları katma değerlerle modern dünya tarihinin merkezinde yer aldılar.
- Portekiz ve İspanya'nın 15. yüzyılda başlattığı Katolik emperyalizmini küresel kapitaliz emperyalizme taşıyan devlet oldular ve 17. yüzyıl sonrası emperyalizmin her yönüyle temsilcisine dönüştüler.
- 02:23İngiltere'nin Tarihsel Gelişimi
- Kentler, İskoclar, Galliler ve İrlandalıların atası olan Keltler ve Anglosaksonlar, İngiltere'nin en eski yerleşimcileriydi.
- 5. yüzyılda Hristiyan bir devlet olan İngiltere, 449 yılından itibaren Anglosaksonlar tarafından işgal edildi ve zaman zaman Cermen ırkından Vikinglerin istilasına uğradı.
- 1066 yılında Fransa'ya bağlı Viking kökenli Norman Dükü William'ın istilasına uğrayan İngiltere, sonradan Anglosakson ve Norman karışımı İngiltere merkezli hanedanlar, Avrupalı rakip güçler olan Fransa, Hollanda ve İspanya ile dışarıda, Kelt asıllı İskoçya, Galler ve İrlanda ile içeride sürekli savaştılar.
- 03:38İngiltere'nin Modern Dünyaya Katkıları
- 1215'te Kral John'un monarşiden ve mutlak derebeylikten ilk taviz sağlayacak Magna Carta ile modern demokrasinin ve parlamentonun yolunu açtılar.
- 16. yüzyıl başında Tudor hanedanının Renkli Kralı VIII. Henry'nin boşanma sorunu üzerinden Anglikan Protestanlığı kurması ve sonradan ortak hukuk sisteminin kurulması, Hıristiyan aleminde Martin Luther'in Protestan reformasyonu kadar etkili oldu.
- 1588 yılında Katolik İspanya'nın yenilmez armadasını kendileri gibi Protestan Hollanda ile ittifak halinde yenilgiye uğratarak Britanya İmparatorluğu'nun ve modern emperyalizmin temellerini attılar.
- 04:42İngiltere'nin Deniz Egemenliği ve Protestan Ahlakı
- 17. yüzyılda giderek güçlendikleri ve Kuzey Amerika'dan koloniler kurdular, 1600 yılında Doğu Hint Şirketi'nin kurulmasıyla ticareti ikinci planda tuttular.
- İngilizler, Doğu Hint ve Levant Kumpanyaları üzerinden özel girişimlerin devlet desteği ile ticaret yapmasını sağladılar.
- 1675 yılında Bilimler Akademisi'ni kurarak dinin dogma ve tutuculuğuna karşı Protestan inancın yanında bilim ve aklı çıkardılar.
- 05:45İngiltere'nin Parlamentarizm ve Monarşinin Dönüşümü
- Avrupa tarihinde 1646 yılında ilk kez bir kralı yargılayıp idam eden devlet İngiltere oldu.
- 1642-1660 arasındaki iç savaş sırasında yaşanan 1648 devrimi ile doğrudan krala bağlı feodal lordların ve kilisenin etkisi ortadan kaldırıldı ve mutlak monarşi tasfiye edildi.
- 1666 yılında II. Charles ile tekrar monarşiye döndüler ve Cromwell'in cesedini mezardan çıkartarak kesik başını yıllarca halka sergilediler.
- 06:54İngiltere ve Fransa'nın Rekabeti
- 18. yüzyıl başında İspanyol Veraset Savaşları sırasında Avrupa'nın en büyük kara ordusuna sahip Fransa'ya karşı İngiltere liderliğinde büyük ittifak oluşturdular.
- Napolyon savaşları 1812'de sona erene kadar Kraliyet Donanması Fransa ile denizde ve karada çok sık savaştı.
- 1757'de Yedi Yıl Savaşlarında Akdeniz'de Minokar Adası'nı kaybeden İngiliz amirali korkaklıkla yargılayıp kurşuna dizdiler.
- 08:29Napolyon'un Yenilgisi ve Pax Britannica
- 1805 yılında Trafalgar Yenilgisi öncesi donanması henüz hayattayken Napolyon, İngiltere'yi istila ederek egemenliği altına alınmasını sağlayacak 130 bin kişilik deneyimli bir ordu toplamıştı.
- 1793-1812 arasında yaşanan 14. deniz savaşı'nda Fransız donanması 377 gemi ve 12.000 personel, İngiliz donanması 10 gemi ve denizci kaybetti.
- 1805 yılında Trafalgar Denizi Zaferi'nden sonra yaklaşık 100 yıl süren Pax Britannica (İngiliz Barışı) başladı.
- 09:25Sanayi Devrimi ve İngiliz İmparatorluğu
- 18. yüzyılda sanayi devrimi steam makinesinin icadıyla İngiltere'de başladı ve böylece küresel liderliğin kapısını açtı.
- Denizde yalpadan etkilenmeyen zemberekli saatin bulunmasıyla sıfır derece boylamının Londra'dan geçmesini sağladılar ve okyanusta boylam bilgisinin temin edilmesine öncülük ettiler.
- İngiliz gemileriyle tüm okyanusların ötesine tarifeli seyirlere başlayarak ticareti ve kapitalizmi kapladılar, Hindistan'da demiryolları ağlarını teşkil ederek doğunun mücevherini sonuna kadar sömürdüler.
- 10:32Güneş Batmayan İmparatorluk
- 1800 yılında İrlanda Büyük Britanya Krallığına katıldı ve Büyük Britanya ve İrlanda Krallığı kuruldu.
- 19. yüzyıl ortasından 1. Dünya Savaşı'na kadar İngiliz kültürü, İngilizce, futbol, İngiliz kumaşı ve denizcilik her alanında dünyaya yayıldı.
- Londra, 36,60 milyon kilometre karelik bir alanda yaklaşık yarım milyar nüfusa hükmediyordu.
- 11:07İngiltere'nin Jeopolitik Yasaları
- Küresel egemenliğin ve emperyalizmin başat kuralı denizlere hakimiyet ve küresel ticaretin kontrolü olduğu gerçeği İngiltere'nin kurumsal genetik kodlarına işlenmişti.
- İngiltere'nin ebedi dost ve düşmanları yoktu, değişmez çıkarları vardı.
- İngiltere'nin en büyük tehdidi Almanya'yı 1871 yılında birliğini kurana kadar ada devleti sınırlarından küresel güç ve hegemonya sınırlarına erişmişti.
- 11:551. Dünya Savaşı ve İmparatorluğun Çöküşü
- İngiltere, 1. Dünya Savaşı'nda Almanya karşısında karada ve denizde yetersiz kaldı.
- Akdeniz'i Fransız, Uzak Doğu sularını Japon donanmasına emanet ederek büyük savaş gemilerini İngiltere'ye geri getirdiler.
- Savaşta denizde durum Almanya'nın denizaltıları ortaya çıkana kadar denge altındayken, karada durum felaketti ve Fransa, Belçika, Çanakkale, Kanal, Irak ve daha birçok cephede siviller dahil bir milyona yakın insan kaybettiler.
- 13:41İngiltere'nin Yeni Durumu
- İflasın eşiğindeyken Rus Devrimi sonrası Romanovların savaştan çekilmesi ve 1917'de ABD'nin İngiltere yanında savaşa girmesiyle bir yıl sonra galipler arasında yer aldılar.
- ABD, İngilizlerin kurduğu yeni dev 1890 yılında üretimde onları geçmiş ve küresel hegemonyanın kansız devri için kapıyı çalmıştı.
- 1919 Paris Konferansı'nda istediği hiçbir jeopolitik kazancı elde edemeyen Amerikan Başkanı Wilson, kızgınlıkla konferansı terk etmişti.
- 14:28İngiltere'nin Gerilemesi
- 6 Aralık 1921 tarihinde İngiltere, yaşanan iç savaş ve bağımsızlık savaşı sonunda İrlanda'nın güneyine bağımsızlık vermek zorunda kaldı.
- Borçlar, azalan ticaret gelirleri ve İrlanda iç savaş imparatorluğu'nu kemiriyordu.
- Mustafa Kemal Samsun'a çıktığında bu gerçekleri görerek milli mücadeleyi kazanmayı planlamıştı.
- 14:562. Dünya Savaşı ve İngiltere-ABD İlişkisi
- 2. Dünya Savaşı arifesinde Almanya çok hızlı girdi ve İngiliz Başbakanı Chamberlain'in Hitler'in niyetini anlamada gecikmesi harbe hazırlık için İngilizlere bir yıl kazandırmıştı.
- Avrupa cephesindeki Dunkirk'te ordularının topyekün imhasından zor kurtuldular ve Alman denizaltılarının ablukaya varan saldırı taktikleri nedeniyle gıdasız, yakıtsız ve cephanesiz kaldılar.
- İngiltere'ye ABD donanmasından onlarca gemiyle lojistik destek verildi, karşılığında dünya çapındaki tüm üslerini ABD'ye yüz yıllığına devrettiler.
- 15:42İngiltere'nin Yeni Rolü
- ABD'nin 1941 sonunda savaşa girmesiyle durum tamamen İngiltere lehine gelişti ve adanın işgali ve ablukası tehdidi 1944 yılında tamamen sona ermişti.
- İngiltere, ABD'nin artık rehinesi oldu ve Londra, savaştan galip çıkan Atlantik sisteminin ABD ile ana unsuru olmuşlardı.
- NATO'nun kurulması, Sovyetlere karşı blok oluşturulması ve çevreleme stratejisinde baş aktörün yardımcısıydılar.
- 16:40İngiltere'nin ABD'ye Bağımlılığı
- İngiltere, küresel liderliği ABD'ye terk etmiş, dış politika ve istihbarat alanında ABD'nin tüm girişimlerinde yanında oldular.
- En büyük Anglo-Sakson devlet olan ABD liderliğinde Kanada, Yeni Zelanda, Avustralya'ya beş göz programını oluşturarak dünyanın en gelişmiş istihbarat ağını kurdular.
- 1956 yılında ABD Başkanı Eisenhower'ın bilgisi ve onayı dışında Fransızlar ve İsrail ile Süveyş Kanalı millileştiren Mısır lideri Nasır'a karşı birleşik askeri bir harekata kalkışınca ABD ile ipler koptu ve ABD tarafından akaryakıt ambargosuyla cezalandırıldılar.
- 17:31Neoliberalizm ve İngiltere'nin Gerilemesi
- 1982 yılında yaşanan Falkland Savaşı'nda ABD onayı ve yardımıyla özellikle denize kıyısı olan ve geniş ekonomik bölgeleri olan eski sömürgelerini Arjantin gibi zayıf rakipler karşısında bırakmayacaklarının mesajını verdiler.
- Savaşı kazanmalarına rağmen devletçiliği ekonomiden tamamen çeken neoliberal tasarızm'in içeride yarattığı ekonomik gerilemeyi, işsizliği ve sosyal huzursuzlukları önleyemediler.
- Kuzey İrlanda sorunu ABD'nin arabuluculuğuyla geçici olarak 1998 yılında Belfast Anlaşması ile çözüldü.
- 18:26İngiltere-ABD Jeopolitik Paradigması
- ABD, İngiltere'nin 1600'lerden itibaren uyguladığı jeopolitik paradigmayı 1945 sonrası devraldı.
- İngiltere, küresel egoman olarak ayakta kalabilmek için içeride birliğini koruyup Avrupa'da kendine düşman olacak gruplaşmalara mani olmayı hedeflemiş ve bunun için donanmasını kendisinden sonra gelen birkaç donanmanın toplamından daha güçlü tutmayı hedeflemişti.
- ABD kendini Kuzeyde Kanada, Güneyde Meksika ile bir nevi ada devleti kabul etmiş ve Avrupa yerine Avrasya adasını parçalamayı ve çevrelemeyi hedeflemiştir.
- 19:37Jeopolitik Paradigma ve Günümüz
- Daralan Atlantik sistemi ve İngiltere'nin kırılganlığı, ABD'nin özellikle 2008 sonrası önlenemez gerilemesi, ABD adasının uyguladığı İngiliz paradigmasında çatlaklara neden oldu.
- Çin'in 2000'ler sonrası askeri ve ekonomik olarak büyümesi, Kuşak ve Yol projesiyle Asya ve Avrupa'da etkinliğini artırması, Rusya'nın 2000'ler sonrası toparlanarak askeri açıdan öne çıkması ve Ukrayna krizinden
- 20:20İngiltere'nin Jeopolitik Durumu
- 19. yüzyılda Avrupa'nın Asya ile işbirliğini geliştirmesi ve ABD'ye tehdit edecek boyutlarda yeni ittifakların kurulmasına karşı ön alıcı bir hamle yapıldı.
- İngiltere için iki Almanya'nın birleşmesi ve AB içinde Fransa ile Almanya'nın liderliği kabul edilemez bir gelişmeydi.
- İngiliz elitleri ABD'den her yönüyle ayrılıp ABD ile bütünleşmeyi tercih ettiler.
- 20:46İngiltere ve ABD İlişkileri
- Bugün Atlantik sisteminin Rusya ve Çin ile mücadelesinde oyun kurucu olarak ABD ve İngiltere görülüyor.
- İngiltere'nin donanmalarına yeterli koruyucu muhrip ve fıkrateyn sayısına erişemeden iki yeni uçak gemisi kazandırmaları, ABD ile olan ilişkilerinden izah edilebilir.
- İngiltere'nin en prestijli dergisi The Economist, ABD ile yakınlaşmasının bazı çevreler için ABD ile uzaklaşmaya dönüşmüş olduğunu gösteriyor.
- 21:47İngiltere'nin Ekonomik Durumu
- İngiltere son 313 yılın en kötü ekonomik performansını sergiledi, 2020'de ekonomisi %11 küçüldü.
- Ekonomik öngörülere göre İngiltere'nin toparlanma sürecine girmemesi durumunda 2027 yılından dünyanın beşinci ekonomisi olarak koltuğunu Hindistan'a bırakacağı öngörülüyor.
- Ekonomik küçülmenin birinci nedeni COVID salgını olmakla birlikte, Rusya'ya uygulanan yaptırımlar da öldürücü darbe oldu.
- 22:41Jeopolitik Gelişmeler
- İskoçya-Çin hattı 31 Ağustos 2022 tarihinde İskoçya'nın Green O Cochin terminalinden Çin'e bir milyon şişe viski götürecek ilk Çin konteyner gemisi hareket etti.
- Alman Genelkurmay Başkanlığı Güney Çin Denizi'ne Alman savaş gemisi gönderileceğini deklare ediyordu.
- NATO'daki dayanışma ve Ukrayna krizi sonrası çıkar çatışmalarının bu kadar hızlı ortaya çıkması beklenmedikti.
- 23:21İngiltere'nin Geleceği
- İngiltere karmaşık bir jeopolitik konjonktürde 500 yıllık geleneksel politikalarını uygulamada zorlanıyor ve kırılgan bir siyasetle sürekli zikzak çiziyor.
- İngiltere mevcut gücüyle Rusya ile mücadele edemeyeceğinin farkında ve Almanya'nın Rusya ile yakınlaşması durumunda jeopolitik yıkım olacağı konusunda endişe duyuyor.
- İngiltere'nin ABD kurundan ayrılmasının zor olacağını belirterek, İngiltere'nin ABD ilişkilerini yeniden formatlaması gerektiği vurgulanıyor.