Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Moğol İmparatorluğu'nun önemli hanlarından Hülagu Han'dan başlayarak İlhanlı İmparatorluğu'nun tarihini anlatan tarihsel bir belgeseldir. Hülagu Han, Abaka Han, Teküder, Argun ve Mahmud Gazan gibi İlhanlı hükümdarlarının hayatları ve saltanatları kronolojik olarak ele alınmaktadır.
- Video, Hülagu Han'ın 1255 yılında Orta Doğu'daki fethi tamamlamak üzere görevlendirilmesiyle başlayıp, İlhanlı İmparatorluğu'nun kuruluşundan dağılma sürecine kadar olan süreci anlatmaktadır. Her hükümdarın saltanatı sırasında yaşanan önemli olaylar, iç ve dış politika, savaşlar ve vefatları detaylı şekilde sunulmaktadır.
- Videoda özellikle Bağdat'ın 1258'deki istilası, Teküder'in İslamiyet'i kabul etmesi, Argun'un saltanatı sırasında yaşanan iç karışıklıklar ve Mahmud Gazan'ın İslam'a geçişi, Anadolu'daki faaliyetleri ve Memlükler ile Haçlılarla olan savaşları gibi önemli tarihsel olaylar vurgulanmaktadır.
- 00:34Hülagu'nun Görevlendirilmesi
- 1255 yılında Mengü Han tarafından Ortadoğu'daki henüz ele geçirilmemiş toprakların fethi göreviyle Hülagu Han görevlendirildi.
- Hülagu'nun görevleri arasında Lurlar'ı hakimiyet altına almak, Haşhaş tarikatını ortadan kaldırmak, Abbasi Halifeliği'ni yıkmak, Eyyubi ve Suriye topraklarının istilası ve Mısır'daki Memlük Devleti'nin yıkılması vardı.
- Mengü Han, Hülagu'ya teslim olanlara iyi davranmasını, karşı koyanları ise tamamen ortadan kaldırmasını emretti.
- 01:23Hülagu'nun Dinî İnançları ve Ordusu
- Hülagu'nun annesi Sorgattani Hatun, karısı Dokuz Hatun ve yakın arkadaşı Catboa dinine bağlı Nasturi Hıristiyanlardı.
- Moğol İmparatorluğu'nun dinlere karşı alışılmış hoşgörüsüne karşın, Hülagu'nun Müslümanlara olan düşmanlığında bu üçünün etkisi olduğu düşünülüyor.
- Mengü Han'ın emriyle her on Moğol erkeğinden ikisi orduya alınan Hülagu, o zamana kadar en büyük Moğol ordusunun başında sefere çıktı.
- 01:55Haşhaşilerin İstilası
- Luristan Atabeyliği kolayca ele geçirildi.
- Haşhaşilerin Alamut Kalesi'ni normal koşullarda asla ele geçiremeyince, Hülagu ordusundaki Hitaylı mühendislerin katkısıyla kalenin altı tünellerle açılarak oyulmuş ve petrol ile dolduruldu.
- Kala tüneller ateşlenerek patlatılarak imha edildi, bu o tarihe kadar asla kimsenin aklına bile getiremediği bir yöntemdi.
- 03:03Bağdat'ın Fethi
- Bağdat'a yönelen Moğol ordusu, halifeye yapılan teslim olma çağrısına olumsuz cevap verilmesini istila bahanesi olarak kullandı.
- Halife Mustasım, saldırıya karşı yeterli önlem almadı, ne ordusunu güçlendirdi ne de Bağdat'ı çevreleyen surları.
- Hülagu ordusunu bölümlere ayırdı ve şehir her taraftan tehdit edildi.
- 04:12Bağdat'ın Yıkılışı
- Düceyil Muharebesi'nde Moğollar, Düceyil Nehri'ndeki setleri yıkarak Abbasi ordusunu tuzağa düşürdüler ve askerlerin neredeyse tamamı kılıçtan geçirildi ya da boğuldu.
- Şehir kuşatıldı ve 13 Şubat 1258'de şehre girilen Moğollar, şehri bir hafta boyunca yağmaladı, halkı katledildi.
- Halife yakalandı ve öldürülmeden önce halkının katledilmesi ve şehrinin talan edilmesini izletildi, bozkır kültürüne göre asil kan yere akarsa tüm alem düşmanınız olurdu, bu yüzden halife keçeye sarılıp atlar tarafından çiğnetilmişti.
- 06:01Bağdat'ın Yıkılışının Sonuçları
- Moğollar sadece dirençle karşılaştıkları şehirlerde ele geçirdikten sonra halkıyla birlikte büyük bir yağma ve katliam yapıyorlardı, savaşmadan teslim alınmış şehirlerde halkı bağışlıyorlardı.
- Bağdat'ın yağma edilirken sergilenen vahşet, Moğol tarihinin de en acımasız olayıydı.
- Bağdat'ın alınmasından sonra çevredeki daha küçük şehirler Hülagu Han'a bağlılıklarını bildirdiler.
- 07:13Mengü Han'ın Ölümü ve Taht Kavgaları
- Moğol ordusu Suriye'ye Eyyubiler üzerine döndü ve Akdeniz kıyılarına kadar birlikler gönderildi, Mısır'da bir sonraki hedef gibi görünüyordu.
- Büyük Han Mengü'nün ölümü, Hülagu Han ve ordusunun büyük kısmını bu sefere devam etmek zorunda bıraktı.
- Mengü Han'ın ölümünden sonra Moğol birliği'nden bahsetmek güçtü, imparatorluk dört bölüme parçalanmıştı ve Hülagu Han'ın kurduğu İlhanlı Devleti bunlardan biriydi.
- 08:57Berke Han ile Savaş
- 1262'de Hülagu Hakimiyetindeki bölgeye döndü, yokluğundaki mağlubiyetlerin intikamını alma fırsatı bulamadı.
- Hülagu Han ordusunu toplayıp aynı Calut yenilgisinin intikamını almak üzere sefere çıktığı sırada Berke Han, Nogay Han komutasındaki ordusunu İlhanlilar üzerine göndermişti.
- Hülagu Han'ın planı, Kafkaslardan Saray Şehrine ulaşıp Altınordayı ve kendince kafir olan Berkeği ortadan kaldırmaktı.
- 09:47Berke Han ile Savaşıma
- Hülagu'nun yaklaşık yüzbin civarı askeri mevcut, Berke Han'ın ise otuz bin civarında askeri vardı.
- Hülagu Han askerinin çokluğuna ve kendine çok güveniyordu, bu yüzden kibar kalarak tedbirsiz davranıyordu.
- Hülagu kuvvetlerinin bir kısmını oğlunun kumandasında düşman peşinden yolladı, ancak bu terk edilmiş bir kampa rastlayan birlikler, Berke Han'ın kurduğu ustaca bir tuzaktı.
- 10:38Berke Han'ın Zaferi
- Berke Han iki tepeye de üçbin noktasını gizlemişti, saldırı emri verdiğinde bu okçular gizlendiği yerden çıkarak Hülagu ordusunu ok yağmuruna tutmaya başladı.
- Berke Han ve ordusu Moğolları çember içine alıp kılıçtan geçireceklerdi, plan harfiyen uygulandı.
- Kıran kırana çarpışmalardan sonra İlhanlı birlikleri donmuş Terek Nehri üzerinden geri çekilmeye başladılar, ancak asker ve atların ağırlığına dayanamayan buz kırıldı ve birçoğu buz gibi suda boğuldu.
- 11:24Hülagu Han'ın Ölümü ve Mirası
- Bu, Moğol orduları arasındaki ilk savaştı ve imparatorluk birliğinin bozulmasının açık göstergesiydi.
- Hülagu Han 1265 yılında öldü ve atı ve cariyeleri kurban edilerek onunla birlikte gömüldü, cenazesi Şamanist geleneklerine göre yapılan son hükümdardı.
- Mezarı Urmiye Gölü'ndeki bir adadadır, en büyük oğlu Abaka Han yerine geçti ve babasının politikasını devam ettirdi.
- 12:08Abaka Han'ın Dönemi
- Abaka Han, babası Hülagu ile birlikte Bağdat'ın zaptına katılmış, Hülagu'nun ölümü üzerine 1265'te tahta çıkmıştı.
- Bizans İmparatoru VIII. Mikail, Moğollardan çekindiği için bir ittifak yoluna gitti ve gayri meş
- 14:16Abaka Han'ın Dönemi
- Baybars, Anadolu beylerinden vaat edilen yardımı göremeyince Kayseri'ye kadar ilerlediğinde geri çekilmek zorunda kaldı.
- Abaka, Anadolu'ya girdiğinde bir rivayete göre 200 bin kişiyi katletti ve büyük tahribatlar gerçekleştirdi.
- Abaka, 17 yıl süren hükümdarlığı sırasında ülkede iç karışıklık yaşanmamış, vergilerin hafifletilmesiyle halkın rahatlamıştı.
- 15:22Teküder Han'ın Tahta Çıkışı
- Abaka'nın ölümü üzerine Hulagu Han'ın oğullarından Teküder başa geçti, annesi Kutui Hatun tarafından yetiştirilmişti.
- 1282 yılında kurultayda seçilen Teküder, Aladağ'da taç giydi ve Şemseddin Cüveyni'yi Sahibi Divan makamına getirdi.
- Teküder, Mısır Memlükleri ile dostluk anlaşması yapmak için heyet gönderdi ancak Memlük Sultanı Kalavun teklifi reddetti.
- 16:32Teküder Han'ın Sonu
- Kurultaydan sonra Horasan'a çekilen Argun, amcasını tahttan indirmek için çeşitli yollara başvurdu.
- Teküder, 1283 yılında Karabağ'da Kongurtay'ı öldürttü ve 1284 yılında Argun'u esir aldı ancak öldürmedi.
- 10 Ağustos 1284'te Teküder, Moğol geleneklerine göre sırtı kırılarak öldürüldü; tahtını ve hayatını kaybetmesinin sebebi dirayetsiz bir hükümdar olmasıydı.
- 18:08Argun Han'ın Saltanatı
- Ahmet Han'ın ölümü üzerine toplanan kurultayda Argun han seçildi ve hayatını kurtaran Celayir Buka'ya geniş yetkiler tanadı.
- Argun'ın saltanatında Şemseddin el-Cüveyni'nin abaka Han'ı zehirlemekle itham edilerek öldürülmesi önemli bir iç olaydı.
- Buka, devletin idaresinden çıkarıldı ve yerine Yahudi tabip Sauddevle getirildi, o da kısa zamanda maliyesini düzeltti.
- 20:29Anadolu ve Dış Politika
- Argun devrinde Fars'taki Salgurlu Atabeyliği ortadan kaldırıldı ve Anadolu'da iyi idare edilmedi.
- Fahrettin el-Kazvin'in koyduğu ağır vergiler halkı sıkıntıya düşürdü ancak Anadolu'daki Moğol ordusu komutanı Samagar Noyan, Anadolulu Hoca Nasuriddin'i getirerek halkın acılarını dindirdi.
- Argun elçileri Avrupa'yı dolaşarak müttefik bulmak için çabaladı ancak başarılı olamadı.
- 21:52Argun Han'ın Ölümü
- Samimi bir Budist olan Argun, uzun yaşamak için Hindistanlı bir bahçının hazırladığı ilacı içti ancak hastalandı ve felç oldu.
- Argun'un iyileşmeyeceğini anlayan Tugacar, Koncukba ve Togan gibi noyanlar bir ittifak cephesi oluşturdu.
- Argun öldüğünde cesedi Moğol geleneğine uyularak Sucas Dağı'na götürülüp orada gömüldü.
- 23:43Gazan Han'ın Hayatı
- Gazan, Argun Han ve Bulu Han Hatun'un oğullarıydı, daha önceki hükümdar Baydu'nun kuzeniydi.
- Gazan ve kardeşi Olcaytu Hristiyan olarak yetişmiş, Moğol İmparatorluğu'nda hakim din olan Budizm'i de izlemişti.
- Esas karısı Kökeçin, Marco Polo tarafından Çin'den getirilmişti ve Gazan Çince, Arapça, Moğolca, Türkçe, Farsça ve Tibetçe dillerini biliyordu.
- 25:22Gazan Han'ın İmparatorluğu
- Gazan, 1295'te kuzeni Baydu'yü devirdi ve Müslüman Moğol emiri Nevruz'un desteğiyle tahta çıktı.
- Nevruz'un yardımının karşılığında Gazan Müslümanlığı kabul etti ve adını Mahmut olarak değiştirdi, ancak çeşitli kaynaklara göre Moğol şamanizmini sürdürdü.
- Mahmut Gazan'ın dokuz yıl süren saltanatı sırasında İran'daki bütün Moğollar İslam dinine girdi.
- 26:39Nevruz ve Gazan'ın İlişkileri
- Moğol emiri Nevruz İslam'ı zorunlu kıldı, Hristiyan kiliseleri, sinagogları ve Budist pagodaları yakıp yıktırdı.
- Gazan, bu zulümlere karşı çıktı ve bir ferman yayınlayarak Hristiyanları cizyeden muaf tuttu.
- Gazan iktidarını pekiştirdikten sonra Nevruz'un taraftarlarını yakalattırdı ve idam ettirdi, Nevruz kaçtı ancak sonunda idam edildi.
- 27:40Gazan'ın Ekonomik ve Sosyal Reforms
- Gazan ekonomiyi düzeltmek için yeni kanunlar ilan etti, talan, haraç ve katliamları yasakladı.
- Savaşlar nedeniyle ihmal edilmiş toprakların tekrar ekilmesi için tarım yapmayanların toprakları alındı ve tarım yapacaklara verildi.
- Gazan eski Moğol kültürünün gelişmesine izin vermiş, Şiilere tolerans göstermiş ve Tebriz'e cami, medrese ve anıtlar yaptırmıştır.
- 28:15Anadolu'daki Ayaklanma
- 1298'de Anadolu'da halkın ezilip perişan hale gelmesi neticesinde Sülemiş adlı Moğol valisi Gazan Han'a isyan etti.
- Sülemiş 50.000 tecrübeli askerden oluşan bir ordu oluşturdu, ancak 1299'da Gazan'ın kumandanı Kutlukşah isyanı bastırdı.
- Gazan, Anadolu'nun desteğini kazanmak için Anadolu beylerine para basma hakkı verdi, bu dönemde Anadolu beylerinin çoğu İlhani gümüş sikkeleri bastırdılar.
- 29:04Franco-Moğol İttifakı
- Gazan Müslüman olmasına rağmen Suriye'deki Müslüman toprakları ele geçirmeye çalışmıştır ve ortak düşmanları olan Araplara karşı Avrupalılarla bir Franco-Moğol ittifakı kurmaya çalıştı.
- İttifakın planı, Gazan'ın birlikleri, Hristiyan askerleri ve Kıbrıs'a üstlenmiş şövalyelerin düzenlenip Memlükleri yenmesi ve Kudüs'ün Hristiyanlara verilmesiydi.
- 1299-1300 yıllarındaki seferde Gazan Halep'i ele geçirdi, Moğollar ve müttefikleri Memlükleri Vadi el-Haznedar Muharebesi'nde yendiler ve Şam'ı ele geçirdiler.
- 30:47Haçlı ve Moğol Operasyonları
- 1300 Temmuz'unda Haçlılar 16 kalyonluk küçük bir filo kurup Mısır ve Suriye kıyılarına saldırılar düzenlediler, ancak Temmuz sonunda gemiler Kıbrıs'a geri döndü.
- 1301 sonlarında gemiler Tortosa'ya saldırmak için geri geldiler, ancak Gazan kötü hava şartlarından dolayı gecikti ve Haçlılar Kıbrıs'a geri döndüler.
- 1301'de Gazan Papa'ya mektup yollayıp asker, kutsal toprakların tekrar Frank olabilmesi için rahip ve köylüler yollamasını istedi.
- 32:19Son Savaşlar ve Sonrası
- 1302-1303 seferi sırasında Kıbrıs'tan gelen Haçlılar Roada'nın kaybedilmiş olmasından dolayı Moğollara katılamadılar.
- Moğol birlikleri ve Ermeni müttefikler önce Humus'ta 3 Mart 1303'te, ardından Nisan 1303'te Şakhab Muharebesi'nde yenildiler.
- 1304'te Gazan Mahmut Han'dan sonra kardeşi Olcaytu, daha sonra da Olcaytu'nun oğlu Ebu Seyyid Bahadır ve ardından Olcaytu'nun kızı Satıbey Hatun hükümdar oldular ve İlhani ülkesi dağılma sürecine girdi.