Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Anadolu'nun kadim uygarlıklarından biri olan Hititleri kapsamlı şekilde anlatan bir belgeseldir. Belgesel, Hititlerin kim olduğu, Anadolu'ya nasıl yerleştikleri, krallık dönemleri, askeri yapısı, toplumsal yaşamı, sanatı ve mitolojisi hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır.
- Video, Hititlerin keşfinin nasıl gerçekleştiğini anlatarak başlayıp, Hitit krallığının üç ana dönemi (Eski Krallık, Orta Krallık ve Yeni Krallık) kronolojik olarak ele almaktadır. Ardından Hitit ordusunun yapısı, toplumsal yaşamı, günlük rutinleri ve kültürel özellikleri anlatılmakta, son bölümde ise Hitit sanatı ve mitolojisi detaylı olarak incelenmektedir.
- Belgeselde Hattuşili, Murşili, Telepinu, Şuppiluliuma gibi önemli Hitit krallarının dönemleri, Mısır ile olan ilişkileri, Kadeş Savaşı gibi önemli askeri olaylar ve Teşup, Hepat, Şarruma gibi baş tanrılar ile Illuyanka, Ullikummi gibi mitolojik karakterlerin hikayeleri anlatılmaktadır. Ayrıca Hititlerin Gılgamış destanından da bahsedilmektedir.
- 00:01Hititlerin Keşfi
- Hititler, Anadolu'da yaşamış ve bir dönem buraya hükmetmiş antik çağın en önemli uygarlıklarından biridir.
- Hititlerin varlıklarından oldukça geç bir dönemde haberdar olduğumuz bir medeniyettir.
- Hititlerin keşfi, Norveçli bir araştırmacının 1902'de Hint-Avrupa dili keşfettiği duyurusuyla başlamıştır.
- 02:08Hititlerin Keşfi Süreci
- 1902'de Norveçli araştırmacı, Mısır'da bulduğu tabletlerdeki bilinmeyen bir dile "Arzavaca" denmiştir.
- 1906'da Çorum ilinin Boğazkale ilçesindeki antik kent kazısında bulunan tabletlerde aynı dilin olduğu anlaşılmıştır.
- Tabletlerin üzerindeki araştırmalar sonucu, bu kentin Tevrat'ta adı geçen Hitit ülkesinin başkenti Hattuşa olduğu ve yeni dilin Hititçesi olduğu anlaşılmıştır.
- 04:25Hititlerin Kökeni
- Hititlerin Hint-Avrupa kavimlerinin ana yurdu olan Doğu Avrupa'dan, Karadeniz'in kuzeyinden ve Kafkasya üzerinden Anadolu'ya gelmiş oldukları düşünülmektedir.
- Hititlerin başkenti Hattuşa'da daha önce Hattiler adında başka bir halk yaşamış ve şehrin adını onlar koymuştu.
- Anitta adlı kral, Hatti krallığına karşı sefere çıkarak bu krallığı sona erdirmiş, ancak Hattuşa'da zenginlik bulamayarak şehri otlarla kapatarak boşaltmıştır.
- 05:42Hitit Krallığının Kuruluşu
- Telepinu fermanında bahsedilen Kral Labarna, MÖ 1650'li yıllarında hüküm sürmüş ve Kızılırmak çevresini kendi krallığına katmıştır.
- Kral Labarna, Hattuşa kentini tekrar ayağa kaldırıp krallığın başkentini buraya taşımıştır ve bu nedenle Hitit krallığının kurucusu olarak kabul edilir.
- Hitit ismi, bu halkın Tevrat'ta "Hitit" ve "Hititli" gibi kelimelerle anıldığından gelmektedir.
- 07:09Hitit Krallığının Gelişimi
- Hitit Krallığı'nın kurucusu Hattuşili (Labarna), MÖ 1650'den 1620'ye kadar hüküm sürmüş ve başlangıçta Asurlularla olan ticaretin yitirilmesine çözüm üretmek için Akdeniz'e kadar uzanan bir ticaret yolu oluşturmuştur.
- Hattuşili, Mezopotamya'daki ticareti engelleyen Yamha krallığına karşı harekete geçerek önce Alaah kentini ele geçirmiştir.
- Daha sonra Arzava krallığına yönelmiş, ancak Hurilerin saldırısına maruz kaldıklarında tekrar doğuya yönelerek bu tehdidi geri püskürtmüşlerdir.
- 09:10Hitit Krallığı'nın Devamı
- Hattuşili hastalandığında, ihanet ettiği oğlu ve kız kardeşi krallığı yönetemezdi, bu nedenle torunu Murşili'yi evlatlık edinerek tahtın varisi ilan etti.
- MÖ 1620'de Hattuşili'nin ölümü üzerine Murşili Hitit krallığına geçti ve dedesinin hayali olan Mezopotamya'ya uzanan ticaret rotası oluşturmaya çalıştı.
- Murşili, Zagros Dağları'ndan gelen Kasitlerle ittifak yaparak Halep'i ve Babil'i ele geçirdi, böylece MÖ 1595'te Hititler Anadolu'dan Mezopotamya'ya uzanan bölgeyi kontrol altına aldı.
- 10:20Hitit Krallığı'nın Çöküşü ve Telepinu Dönemi
- Murşili'nin kayınbiraderi Hantili, Murşili'nin tanrıları kızdırdığını savunarak onu öldürerek tahta geçti ve Hititler uzun süre karışıklıklara ve işgallere maruz kaldı.
- Telepinu, Hitit çöküşüne dur diyecek adımları atmayı hedefleyerek tahtı zorla gasp ederek Huzziya'nın saltanatına son verdi.
- Telepinu, fermanı yayınladı ve verasette sabit kurallar koyarak bir kralın ölümünden sonra kimin yeni kral olacağını belirledi, ayrıca Panko adını verdiği meclisi kurarak fermanın uygulanmasını denetledi.
- 12:16Orta Krallık Dönemi
- Telepinu'dan sonra gelen krallar yine suikastlara, entrikalara ve tahta yönelik gasplara maruz kaldı, böylece eski krallık dönemi sona erdi.
- MÖ 1500-1400 yılları arasındaki Orta Krallık döneminde, Hurilerin nüfus çoğunluğunu oluşturduğu Mitanni Krallığı bölgede egemen güç oldu.
- Mısır'ın başındaki Firavun III. Thutmosis, Güney Suriye ve Filistin bölgesini egemenliği altına aldı, ancak ölümünden sonra buradan ayrılmak zorunda kaldı ve Mitanniler tekrar Suriye'nin büyük bir bölümünü kontrol altına aldılar.
- 13:32Hitit İmparatorluğu'nun Başlangıcı
- Tuthaliye, Muvattali'yi tahttan indirerek MÖ 14. yüzyılın başlarında tahta geçti ve Hititlerin yeni krallık döneminin başlangıcı olarak kabul edildi.
- Tuthaliye tahta geçtikten sonraki 1-2 yıl içinde Halep'i ele geçirdi ve Mitannilerin üstesinden geldi, böylece Güneydoğu'ya uzanan ticaret yolu tekrar Hititlerin kontrolündeydi.
- Tuthaliye daha sonra batıya yönelerek Arzava ve Seyhan Nehri ülkesine akınlar düzenledi, ancak istediği başarıyı elde edemedi ve zamanla tüm komşu ülkelerin saldırılarına uğradı.
- 14:28Şuppiluliuma Dönemi
- MÖ 1380 civarında tahta geçen Şuppiluliuma, doğuda İchua ülkesini ve Hurileri kendine bağlayarak Mitanni'ye karşı büyük bir güç elde etti.
- Şuppiluliuma, Babil Kralı'nın kızıyla evlenerek Babil ile ittifak kurdu ve Suriye bölgesinde Halep'i ve Karkamış'ı ele geçirerek bu iki şehre oğullarını vali olarak atadı.
- Mitannilerin saldırısına karşı Şuppiluliuma, Mitanni Krallığı'nın başkentine saldırdı ve ele geçirdi, böylece Mitannilerin gücü büyük ölçüde kırıldı ve Asur tehdidine karşı tampon devlet olarak Hititlere bağlandı.
- 15:23Mısır İttifakı ve Şuppiluliuma'nın Sonrası
- Mısır Firavunu Tutankhamun'un ölümü sonrası dul kalan eşi, Mısır Kraliyet soyunun tükenmesi sebebiyle Şuppiluliuma'ya mektup yazarak oğullarından biriyle evlenmek istedi.
- Şuppiluliuma teklifi kabul ederek oğluyla birlikte Mısır'a yola koyuldu, ancak yolda oğlunun suikasta uğraması sonucu Mısır ittifakı gerçekleşmedi.
- MÖ 1322'de Şuppiluliuma'nın ölümüne kadar Anadolu'daki topraklarını korumaya ve genişletmeye devam ederek Hitit Krallığını Hitit İmparatorluğu'na çevirmeyi başardı.
- 16:01Murşili ve Mutavalli Dönemleri
- Şuppiluliuma'nın ölümünün ardından tahta önce büyük oğlu geçti, kısa sürede ölümü üzerine MÖ 1321'de küçük oğlu Murşili tahta çıktı.
- Murşili'nin tahta geçtiği dönemde güneyde ve doğuda sınırlar güven içindeydi, bu sebeple yönünü kuzeybatıya çevirdi ve Arzava ile olan sınırlarını garanti altına aldı.
- MÖ 1295'te Hitit tahtında Murşili'nin oğlu Mutavalli oturuyordu, Mısır'ın eski gücüne kavuştuğunu fark ederek başkentini Hattuşa'dan Karaman'a yakın bir yere taşımıştı.
- 17:16Kadeş Savaşı
- Mutavalli, batıdaki sınırlarından emin olmak için hızlı bir batı seferi düzenleyerek Arzava ile olan sınırlarını garanti altına aldı ve ordusunun büyük bir bölümünü Suriye bölgesinde toplayabildi.
- MÖ 1274'te Mutavalli ile Mısır'ın başındaki II. Ramses arasında ünlü Kadeş Savaşı gerçekleşti.
- Savaşta Hitit ordusu 37.000 piyade ve 3.500 savaş arabasından oluşurken, Mısır'da 20.000 piyade ve 2.500 savaş arabası vardı, Ramses önceki bilgilere inanarak Hitit ordusunun yakınlarda olduğunu bilmeden saldırıya uğradı.
- 18:12Hitit İmparatorluğu'nun Çöküşü
- Ramses, Hitit ordusunun yaklaşmadığını düşünerek ordusunu dört bölük halinde farklı bölgelere göndermiş, ancak Hititler iki bölüğü alt ederek kampını yağmalamış ve Ramses hayatını kurtarmak için geri çekilmiş.
- Bu savaş sonucu Hititler Amurru ve Kadeş'i ele geçirmiş, Mısır ile kesin sınırları belirlemiş, ancak Asurlular bu fırsatı kullanarak Mitanni'yi işgal etmiş.
- Hititlerin Babil ve Mısır ile yaptığı ittifaklar bile Asurlulara karşı Mezopotamya'daki güçlerini kaybetmelerine yetmedi, bu nedenle Bakır madenlerini kaybeden Hititler Kıbrıs'ı fethetmiş.
- 19:18Hitit İmparatorluğu'nun Yıkılışı
- Hititlerin çöküşü, kıtlık nedeniyle Mısırdan tahıl ithal etmek zorunda kalması, doğudaki Asur baskısı, kuzeyde Kaşkalar tehlikesi ve güneydeki sınır sorunları nedeniyle gerçekleşti.
- Beklenmedik bir şekilde MÖ 1200'lü yıllarda kim olduklarını bilinmeyen bir kavim, Ege kıyılarından Anadolu'ya çıkarak önce Arzava ve Şeha nehri ülkesini işgal etti.
- İşgalci kavim, Anadolu halklarıyla birleşerek Hititlerin üzerine yürüdü, Akdeniz sahilleri, Kilikya ve Kıbrıs'ı ele geçirerek Hitit halkının büyük çoğunluğunu Suriye'nin güney topraklarına sürdü.
- 20:29Hitit Ordusu ve Askeri Donanımı
- Hititleri başarıya götüren en önemli unsurlardan biri iyi bir orduya ve askeri donanıma sahip olmalarıydı, ortalama 30 bin kişilik ordusu piyadelerden ve savaş arabalarından oluşuyordu.
- Savaş arabaları MÖ 2000'li yıllarda geliştirildiği düşünülen, ahşap kasadan ve deriyle kaplanmış, iki tekerlekli ve atlarla çekilen bir askeri donanımdı.
- Piyadelerin ana silahları arazi koşullarına göre değişiyordu; açık alanda uzun mızraklar, tepelik arazilerde palalar, ayrıca kama, hançer, balta, yay ve ok kullanıyorlardı.
- 23:20Hitit Toplumu ve Kent Yapısı
- Hitit toplumu genellikle tarımın yapıldığı küçük köylerde yaşıyordu, her köyün kendine ait bir tarım alanı vardı ve yönetim heyetini yaşlılar oluşturuyordu.
- Hitit toplumunda kölelik vardı, eski krallık döneminde kölelerin sahibinin emrine bağlı oldukları halde, imparatorluk döneminde kölelere bazı haklar tanınmıştı.
- Hititler kentlerde ve kasabalarda planlamaya önem gösteriyorlardı, sokaklar düz olacak şekilde inşa ediliyor, teraslama sistemi uygulanıyor ve temiz su-atık su sistemleri özenle inşa ediliyordu.
- 26:34Hitit Kentler ve Günlük Yaşam
- Hititlerde günlük yaşamın büyük bir kısmı tarıma dayanıyordu, buğday, arpa, bezelye, fasulye, soğan, incir, zeytin, üzüm, elma ve armut yetiştiriliyordu.
- Sığır, domuz, keçi, koyun, at, eşek ve köpek yetiştiriliyordu, günlük yiyecekler arasında ekmek, çörek, süt, peynir, lapa, et ve sebze haşlamaları yer alıyordu.
- Hititlerde hekim, inşaatçı, marangoz, kuyumcu, bakırcı, çömlekçi, fırıncı, kunduracı, dokumacı, terzi, balıkçı, aşçı, bekçi ve meyhaneci gibi çeşitli meslekler vardı.
- 28:04Hitit Sanatı
- Hitit sanatının en önemli örneklerinden biri rölyeflerdir; doğal kaya yüzlerine oyulmuş bu eserler kent girişlerinde sıklıkla görülebilir.
- Hattuşa antik kentindeki aslanlı kapı ve sfenkssili kapı, Fraktin kaya kabartması gibi rölyefler Hitit sanatının en iyi örnekleridir.
- Yazılıkaya, Hattuşa'nın kuzeydoğusunda bulunan Hitit açık hava tapınağında, on iki yeraltı tanrısının kabartması ve girişte Şarruma ile Kral IV. Tuthaliya kabartması bulunmaktadır.
- 28:52Hitit Sanatının Diğer Örnekleri
- Hititlerin bir başka sanatsal ürünü ritonlar (hayvan figürlü içki kapları)dır; özellikle boğa başlı ritonlar sıklıkla kullanılmıştır.
- Bulunan en ünlü ritonlar, kırmızı renklerle boyanmış, bir metre boyundaki boğa biçimli iki büyük kaptır.
- Hitit heykelcilikte taştan yapılmış kral heykelleri ve bronzdan yapılmış tanrı heykelcikleri bulunmaktadır; Kral Şuppililiuma'ya ait heykel en ünlülerindendir.
- 29:38Hitit Güneş Kursu
- Hitit güneş kursu, güneş figürünü simgeleyen dairesel bir biçimdir ve sıcaklık, yaşam enerjisi ve içtenliği çağrıştırır.
- Bazı güneş kurslarında ses çıkarması için sallanan parçalar, barışı ve koruyucu tanrıyı simgeleyen geyik figürü, üremeyi simgeleyen kuş ve ağaç figürleri bulunabilir.
- Genellikle tunçtan yapılan güneş kursları, ahşap asaların ucuna takılarak dini törenlerde kullanılmıştır; Hitit sembolü haline gelmesine rağmen aslında Anadolu'nun en eski uygarlığı olan Hattilere aittir.
- 30:34Hitit Mitolojisi
- Hitit mitolojisi, Anadolu halklarından ve Mezopotamya mitolojilerinden etkilenerek çok tanrılı inançların en fazla tanrıya sahip olanıdır.
- Hitit pantheonunda toplamda bin tanrı ya da tanrıçanın olduğu belirtilirken, yazılı metinlerde şimdiye kadar sadece altıyüzün üzerinde tanrının ismi ortaya çıkarılabildi.
- Hitit mitolojisi, Mezopotamya (Sümer ve Babil) mitolojisi, Hattilerin mitolojisi ve Hurilerin mitolojisinden etkilenmiştir.
- 31:47Hitit Mitolojisinin Ana Tanrıları
- Hititlerin baş tanrısı ve fırtına tanrısı Teşup (Tarhun), Sümerlerin İskur, Babillerin Ramman, Akadların Dat, Fenikelilerin Baal, Hurilerin Teşup ve Hattilerin Taru tanrısıdır.
- Teşup, kozmik düzeni sağlayan, krallığın yasal düzenini ve insanları koruyan tanrıdır; kral ise onun yeryüzündeki temsilcisi ve hizmetkarıdır.
- Tanrıça Hepat, Teşup'un eşidir ve ana tanrıça olarak bilinir; bereketin, anneliğin ve aile bağlarının koruyucusudur.
- 33:19Diğer Önemli Hitit Tanrıları
- Tanrı Şarruma, Teşup ile Hepat'ın oğludur; dağların kralı olarak anılan ve savaşla ilişkilendirilen bir tanrıdır.
- Anu, Sümerlerin en büyük yedi tanrısının en büyüğü ve tanrıların babasıdır; Hitit mitolojisinde de baş tanrı Teşup'un babası olarak karşımıza çıkar.
- Tanrı Kumarbi, tahıl tanrısı olarak bilinir ve huri asıllı bir tanrıdır; dişil olmamasına rağmen birçok tanrıyı doğuran bir kumar olarak anılır.
- 34:35Hitit Mitolojisinin Diğer Tanrıları
- Tanrı Aa (Sümerlerin bilgelik tanrısı Enki), bereketi temsil eden bir tanrıdır ve tanrıların insanları yok etmek için bir tufan gönderme kararı aldıklarında tüm tanrılara karşı çıkmıştır.
- Güneş, Hititlerde üçe ayrılır: Arinna'nın güneş tanrıçası, gökyüzünün güneş tanrısı ve yeryüzünün güneş tanrıçası.
- Ay tanrısı Kaşkuy (parlayan yıldız anlamına gelir) her sene için düzenlenen bayramı vardır ve onun adına ayinler düzenlenir.
- 35:46Telepinu Efsanesi
- Telepinu, baş tanrı Teşup'un ilk çocuğu olup tarımla ilişkilendirilmiştir; tohum ekilmesi, sulama yapılması ve ürün yetiştirilmesi onun sayesinde gerçekleşir.
- Bir gün Telepinu hiddetlenir ve ortadan kaybolur; yanında bolluk ve bereketi götürerek tanrıları, insanları ve hayvanları açlıkla tehdit eder.
- 36:12Illuyanka Efsanesi
- Hititlerin en önemli efsanelerinden biri, Hatti kökenli olan Illuyanka efsanesidir.
- Efsaneye göre dev yılan Illuyanka, fırtına tanrısı Teşup ile mücadeleye girer ve galip gelir.
- Tanrıça Inar, Illuyanka'yı sarhoş ederek Hupashia adlı adam onu bir urganla bağlar ve Teşup gelerek Illuyanka'yı öldürür.
- 36:54İkinci Illuyanka Efsanesi
- Farklı bir tablette yer alan efsaneye göre Illuyanka, Teşup'u yenip gözünü ve kalbini alır.
- Teşup fakir bir kızla evlenir ve oğlu Illuyanka'nın kızıyla evlenir.
- Teşup, oğlundan Illuyanka'dan göz ve kalbini geri getirmesini ister, oğul bunu yapar ancak savaşta Illuyanka'nın yanında yer alır ve hem Illuyanka hem de oğul Teşup tarafından öldürülür.
- 37:40Telepinu Efsanesi
- Anadolu kökenli Telepinu efsanesi, baharı müjdeleyen önemli bir Hitit efsanesidir.
- Efsaneye göre Telepinu kızgınlaşıp iyi olan her şeyi alıp ormana gider, ardından bolluk ve bereket Hitit diyarını terk eder.
- Telepinu'yu bulmak için güneş tanrısı, kartal ve fırtına tanrısı Teşup aramaya koyulur, ancak Telepinu'yü bulan bir arı olur ve Telepinu yurduna geri döner.
- 39:41Kumarbi Efsanesi
- Kumarbi efsanesi, Hititler döneminde Yunan mitolojisini etkileyen önemli bir efsanedir.
- Efsaneye göre gökyüzündeki tanrılar tahtında önce Alalu, sonra Anu, son olarak Kumarbi oturur.
- Kumarbi, Anu'nun erkeklik organını yuter ve Anu ona fırtına tanrısı, Aranza nehri ve Taşmiu gibi dehşet tanrılarını yük olarak verir.
- 41:34Teşup'un Tanrıların Başına Geçmesi
- Kumarbi, Urkiş kentine giderek bir nehrin başında bulunan bir kaya ile birlikte olur ve Ullikummi adında bir oğul doğurur.
- Ullikummi onbeş gün içinde büyür ve heybetli bir hal alır, Teşup onunla savaşmak zorunda kalır.
- Teşup, Ullikummi'yı yenemeyince kardeşi Taşmiu, Tanrı Ea'dan yardım ister ve Ullikummi'nin ayaklarını keser, böylece Teşup onu yenerek gökyüzünün tahtını ele geçirir.