Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Haydarpaşa Garı'nın tarihini ve mimari özelliklerini anlatan bir belgesel formatındadır. Doç. Dr. Yonca Erkan ve Doğan Avcıoğlu gibi uzmanların görüşleri yer almaktadır.
- Video, Haydarpaşa Garı'nın 1908'deki kuruluşundan başlayarak, II. Abdülhamid'in demiryolu projesine verdiği önem, binanın mimari özellikleri ve tarihsel gelişimini anlatmaktadır. Ayrıca Atatürk'ün garın Kurtuluş Savaşı'ndaki rolü, garın Osmanlı, Cumhuriyet ve Demokrat Parti dönemlerindeki önemi ve uluslararası anıtlar konseyi tarafından korunması gereken endüstriyel demiryolu mirası listesinde yer aldığı bilgisi de paylaşılmaktadır.
- Videoda garın 1917, 1979 ve 2010 yıllarındaki yangınları, onarımları, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde çağdaşlaşma hamlesinin bir sembolü ve Osmanlı-Alman ittifakının simgesi olduğu vurgulanmaktadır. Galip Usta adlı bir karakterin Haydarpaşa Garı'ndaki düşünceleri ve yaşamı da videoda yer almaktadır.
- 00:22Haydarpaşa Garı'nın Tarihi
- Haydarpaşa Garı, 20. yüzyılın başına uzanan tarihi bir yapıdır ve Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı'nı başlattığı sözler, cepheye giden askerlerin kalp atışları gibi önemli anları tanıklık etmiştir.
- Demiryolları düşüncesinin tarihimize girişi 1830'larda Batı'da kullanılmaya başladığı tarihle başlar ve ilk hattın 1856'da İngilizler tarafından İzmir-Aydın arasında yapılmasına kadar devam eder.
- Sultan II. Abdülhamid'in büyük rüyası, teknik danışmanı Alman demiryolu mühendisi Wilhelm von Precell ile aynıdır ve Boğaziçi'ni Basra Körfezine bağlayacak bir demiryolu projesinin imtiyazları 1899 tarihinde Almanlara verilir.
- 02:15Haydarpaşa Garı'nın İnşaatı
- Anadolu Bağdat Şirketi işe ilk olarak Haydarpaşa Limanı'nın dalgakıran inşası ile başlar ve Sultan'ın tahta çıkışının 25. yıldönümünü simgeleyen bir sütun yapılır.
- Dalgakıran'ın açıldığı 1 Eylül 1900 günü Haydarpaşa vapur iskelesinden istasyona kadar bayrak ve yeşilliklerle donatılır, dualar okunur ve kurbanlar kesilir.
- Sultan, demiryolu projesinin başlangıcına görkemli bir yapı isteğini dile getirir: "Ucu Haydarpaşa'da, bunca kilometre demiryolu yaptım memlekete, koca binalarıyla liman yaptım, yine de belli değil. Bana oraların denize kavuştuğu yere öyle bir bina yapın ki, ümmetim baktığında buradan bindin mi hiç inmeden Mekke'ye kadar gidilir desin."
- 04:36Garı İnşaatı ve Mimari Özellikleri
- Alman mimarların hazırladığı proje kabul görünce her biri 21 metre uzunluğunda 1100 ahşap kazık buharlı şahmerdan ile denize çakılarak Haydarpaşa Garı'nın temelleri atılır.
- Sultan'ın büyük mirasının inşaatında Almanların yanı sıra İtalyan taş ustaları da ter dökerler; cephe kaplamasında Lefke taşı, binanın içinde ise Herekeden getirilen açık pembe taşlar kullanılır.
- Gar binasının çatısı ahşap olup, Alman mimarisinde çok kullanılan dik çatı şeklindedir ve üzeri arduaz kaplıdır; güney cephesinin çatı hizasında barok düzenli alındığında gar saati yer alır.
- 06:25Garı'nın Mimari Detayları
- Haydarpaşa Garı Alman Yeni Rönesans üslubunda olup, batı cephesi kısa, doğu cephesi uzun uğur harfi şeklindedir; U planının ortasında geniş koridorların iki tarafında yüksek tavanlı odalar sıralanır.
- Odaların tavanları tek tek kalem işi nakışlarla süslüdür ve amblemde kanattan kartal kanatları demiryolunun uçtuğunu, ortadaki tekerlek ise demiryolu tekerleğini ifade etmekte, ay yıldızı o dönemki Osmanlı Devleti'ni simgelemektedir.
- Karşıda görülen tablo siyah beyaz karakalem çalışması bir tablo olup, Atatürk'ün selvi yok etmesi ve Lozan'ı inşa etmesini simgeliyor ve karakalem çalışması olarak en büyük ebattaki tablo olarak söyleniyor.
- 08:06Garı'nın Tamamlanması ve Önemi
- Abdülhamit'in her şeyden önce stratejik ve askeri bakımdan gerekli gördüğü demiryolu, zaman içinde bu misyonunu beraberinde Anadolu'da ekonomik bir uyanış ile birlikte en iyi şekilde yerine getirir.
- Mayıs 1906'da başlanan gar, 19 Ağustos 1908'de İstanbul-Bağdat Demiryolu'nun başlangıç istasyonu olarak tamamlanır ve 4 Kasım 1909 yılında törenle hizmete açılır.
- II. Abdülhamit Haydarpaşa Garı'nın yapılmasına bu kadar önem vermesine rağmen kaderin bir cilvesi olsa gerek o sırada İkinci Meşrutiyetin ilanı ile tahttan indirilmiştir.
- 08:51Garı'nın Tarihi Önemi
- Hem Haydarpaşa Garı hem de Sirkeci Garı II. Abdülhamid'in isteği üzerine yapılır; Anadolu'dan İstanbul'a gelenler Haydarpaşa Garı ile batıya, Avrupa'dan İstanbul'a ulaşanlar ise Sirkeci Garı ile doğuya geldiklerini kullanılan mimariden anlarlar.
- Her iki gar binası İstanbul gibi doğu ve batı sentezinin bir simgesi olarak abideleşir ve 1908 yılında hizmete girmesiyle birlikte 20. yüzyıla tanıklık eder.
- Gar, 1917 yılında I. Dünya Savaşı sırasında Türk birliklerine asker ve cephane sevkiyatının yapıldığı merkez görevini gören, 6 Eylül 1917 günü sabotaj sonucu çıkan yangında büyük hasar görür.
- 10:29Garı'nın Yangınları ve Korunması
- 15 Kasım 1979 tarihinde İstanbul gece büyük bir patlamayla sarsılır; Haydarpaşa Garı açıklarında Indepetenta adlı tanker bir gemiyle çarpışır ve yanmaya başlar.
- 28 Kasım 2010 tarihinde izolasyon çalışması sırasında yangın çıkar ve tarihi binanın çatısı tamamen yanar; 104 yıllık binanın içinden geçen tarihi dinleyince onu nasıl sarıp sarmalayıp korusak diye içinden geçiriyor insan.
- 1976 yılında başlayan geniş çaplı onarım 1983 yılında sona erer; 1997 yılında garın pencereleri PVC yapılmaya çalışılır ancak son anda kurtularak kültür varlığı arasına girer.
- 11:42Garı'nın Kültürel Önemi
- Dönemin en büyük demiryolu projesinin bir parçası olarak hayat duran Haydarpaşa, sıradan bir gaf binası olarak düşünülmemelidir; Osmanlı İmparatorluğu'nun son demlerinde çağdaşlaşma hamlesinin bir sembolü, 19. yüzyılın sonunda filizlenen Osmanlı-Alman ittifakının simgesidir.
- Doç. Dr. Yonca Erkan, Haydarpaşa Garı'nın sadece Türkiye açısından değil, dünya için önem taşıyan bir geçmişi temsil ettiğini ifade eder; 20. yüzyıl başında yeniden şekillenen dünyada, Avrupa ülkelerinin Asya'nın doğal kaynaklarına ve özellikle Hindistan'a ulaşma arzuları sonucu politik çekişmeler yaşanıyordu.
- Gar İstanbul'un iki numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 21.8.1997 tarih 4542 sayılı kararı ile bir grup korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillidir; Haydarpaşa Gar ve yakın çevresi İstanbul 5. numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu'nun 26.4.2006 tarih 85 sayılı kararı ile kentsel ve tarihi sit olarak tescillidir.
- 13:59Haydarpaşa Garı'nın Tarihi Önemi
- Haydarpaşa Garı, Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi İKEMOS'un korunması gerekli endüstriyel demiryolu mirası listesindedir.
- Atatürk, Adana'dan İstanbul'a döndüğünde Haydarpaşa Garı'ndan gördüğü manzara hafızasından hiç silinmez olmuştur.
- Atatürk, 13 Kasım 1918'de Haydarpaşa'da İtilaf Devletlerinin donanmasına bakarak Kurtuluş Savaşı'nı manen başlatan sözleri yaveri Cevat Abbas'a aktarır.
- 15:06Haydarpaşa Garı'nın Cumhuriyet Dönemi
- 4 Ekim 1923'te İstanbul'un işgal güçlerinin terk ettiği gün Haydarpaşa'da kurban kesilir.
- Cumhuriyet'in ilanından sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi, Haydarpaşa Garı Umum Müdürlüğü'ne Atatürk'ün yakın silah arkadaşı ve hiç erkin'i tayin eder.
- Atatürk başta olmak üzere yerli ve yabancı birçok devlet büyüğü Ankara-Istanbul hattını sürekli kullanırlar.
- 15:44Haydarpaşa Garı'nın Sosyal Önemi
- Haydarpaşa'da sadece devlet adamlarının değil, halkların da batıdan doğuya, doğudan batıya geçişlerinin izleri vardır.
- 1915'te İstanbul'da İttihat ve Terakki hükümetinin aldığı kararla tutuklanan Ermeni aydınlar, Haydarpaşa'dan Anadolu'ya doğru yola çıkarılırlar.
- 1942 yılında konan ve bir kere ile uygulanan varlık vergisinin yüzlerce mağduru ödemesi gerektiği bildirilen vergi borcunu ödeyemeyince Soğuk bir Şubat günü Haydarpaşa'dan Aşkali'ye doğru yola çıkarlar.
- 17:05Demiryollarının Tarihi
- Osmanlı başlatır, Cumhuriyet coşturur, Demokrat Parti durdurur çünkü demiryolları komünizmin işidir.
- Cumhuriyetin kurulduğu tarihten Demokrat Parti'nin iktidara geldiği 1950 yılına kadar demiryolları adeta altın çağını yaşar.
- Yoksulluğa rağmen 3.764 kilometre demiryolu inşa edilir, ancak Demokrat Parti karayollarına yönelince demiryolu yatırımları aksamıştır.
- 18:29Haydarpaşa Garı'nın Sosyal Hayatı
- Haydarpaşa Garı'nda 1941 baharında saat 15'te merdivenlerin üstünde güneş, yorgunluk ve telaş vardır.
- Galip Usta, merdivenlerde durup tuhaf şeyler düşünmekle meşhurdur ve 52 yaşında işsizdir.
- Haydarpaşa karında bahar, sepetler ve heybelerle gelir, merdivenlerden inip çıkıp dururlar.