Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında hazırlanmıştır.
- Video, hava basıncı ve rüzgar konularını kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk bölümde adreksiyon, atmosfer basıncı, normal hava basıncı, Torricelli deneyi, izobar eğrileri, basınç gradyanı ve rüzgar oluşumu anlatılırken, ikinci bölümde yükselici hava akımları (termik, penaratif, nem, orografik ve cephe konveksiyonu) ve türbülans kavramı açıklanmaktadır.
- Ders, basıncın ilk dersi olarak sunulmakta olup, gelecek derste yüksek basınç ve alçak basınç kavramlarına devam edileceği belirtilmektedir. Ayrıca basınç dengesizliğinin rüzgar yardımıyla nasıl giderildiği ve bu durumun yağış oluşumuna etkisi de videoda ele alınan konular arasındadır.
- Hava Hareketi ve Basınç
- Hava hareketi sakin bir şekilde merkezden çevreye yayılırsa adreksiyondur, yönü belli olduğunda ise rüzgar adını alır.
- Atmosfer çeşitli gazların karışımından oluşur ve gazların yere uyguladığı basınç hava basıncı veya atmosfer basıncı olarak adlandırılır.
- Normal boyutta bir insan üzerinde atmosfer basıncı yaklaşık 14 ton ağırlık uygulamaktadır ve yüksek dağlık alanlara çıktıkça basıncın azalması göz damarlarının çatlamasına ve burun-kulak kanamalarına neden olabilir.
- 01:06Basınç Ölçümü ve Torricelli Deneyi
- Basıncı ölçen alete barometre, basıncı birimi milibar, sürekli ölçen aletlere ise barograf adı verilir.
- Torricelli'nin 1643 yılında yaptığı deneyde, 45 derece eni, 15 derece sıcaklıkta ve deniz seviyesinde 1 santimetre çapındaki cam tüp içerisinde civanın 760 milimetre yükseldiği gözlemlenmiştir.
- Normal hava basıncı 760 milimetre, 1033 gram veya 1033 mili bara olarak ifade edilir.
- 03:21Basınç Eğrileri ve Gradyan
- Hava içerisindeki sıcaklık, yoğunluk farkları ve hava hareketlerinin sonucu olarak basınç yeryüzüne eşit bir şekilde dağılmaz.
- Aynı basınca sahip olan noktaları birleştirerek oluşturulan izobar eğrileri, havada yukarıya doğru üst üste dizilen basınç gidişlerini gösterir.
- İki nokta arasındaki basınç farkına basınç gradyan adı verilir ve hava basıncı yüksekliğe bağlı olarak azaldığı için yer şekilleri izobar haritalarında karmaşık bir durum ortaya çıkar.
- 04:58Yüksek ve Alçak Basınç Merkezleri
- Soğuyan havanın yoğunluğu artar ve yeryüzüne çökerek yüksek basınç alanı oluşturur, ısınan hava ise hafifleyip yükselerek alçak basınç alanı oluşturur.
- Yüksek basınç alanıyla alçak basınç arasında oluşan basınç dengesizliğini atmosfer rüzgar yardımıyla gidermeye çalışır.
- Yüksek basınç alanlarında havanın yoğunluğu artarken, alçak basınç alanlarında havanın yoğunluğu azalır ve bu iki alan arasında hava hareketi başlar.
- 05:57Rüzgarın Doğuşu ve Basınç Dengesizliği
- Bir bölgede hava ısıtıldığında izobarlar yukarıya doğru yükselmeye başlar, diğer tarafta ise izobarlar yerinde kalır.
- Sıcaklığın arttığı bölgede izobarlar yukarıya doğru genişlerken, diğer kısımda basınç olduğu şekilde durmakta ve üst katlarda hava sıkıştığı için komşu alanlara doğru nakledilmeye başlar.
- Isınmaya bağlı olarak bir alçak basınç oluşurken, karşı tarafta bir yüksek basınç meydana gelir ve bu basınç dengesizliği rüzgar yardımıyla giderilmeye çalışılır.
- 07:08Fırtınalar ve Basınç Alanları
- Isınan bir yörede önce basınç düşmeye başlar, düşük basınca doğru rüzgarın esmesi bir süre gecikir.
- Alçak basınç gittikçe derinleşirken rüzgar esmesi gecikiyorsa, bu fırtınanın meydana geleceğinin habercisidir.
- Meteoroloji ve klimatolojide alçak basınç alanlarına barometrik depresyon veya siklon, yüksek basınç alanlarına ise barometrik sırt veya antisiklon adı verilir.
- 08:08Hava Akımları ve Nem
- Yeryüzüne paralel olarak olan hava akımlarının hepsine adreksiyon adı verilir, yükselici karakterde ise konveksiyon, alçalıcı karakterde ise süpsidans, yatay doğrultuda ise adreksiyon adı verilir.
- Rüzgarlar siklonik alanlarda çevreden merkeze doğru eser (konverjans), antisiklon alanlarında merkezden çevreye doğru gezer (diverjans).
- Yükselen hava soğuduğu için bal nem oranı yükselir ve gökyüzü kapandığında yağış oluşma ihtimali yükselir, alçalan hava ise ısındığı için bağıl nem oranı düşer ve gökyüzü açık olduğunda yağış oluşma ihtimali zayıftır.
- 09:45Yükselici Hava Akımlarının Nedenleri
- Yükselici hava akımlarının oluşumunda yer şekilleri, cephe, nem ve zeminin aşırı ısınması gibi farklı nedenler bulunmaktadır.
- Havanın alt katlarının ısınmasıyla oluşan yükselimlere termik konveksiyon adı verilir ve ilkbahar aylarında durgun havada güneş ışınları yeryüzüne vurduğunda gerçekleşir.
- Termik konveksiyon sonucunda gökyüzünde önce kümülüsler belirir, yükselme hızlı devam ederse kimin buslara dönüşür ve sağanak yağışlara neden olur, özellikle İç Anadolu'daki ilkbahar yağışları büyük ölçüde bu şekilde oluşur.
- 10:29Girişimli Konveksiyon ve Nem Konveksiyonu
- Sıcak ve kurak yaz günlerinde fazla ısınan hava kütleleri bazı bölgelerde yükselmeye uğrarken, bazı bölgelerde hava alçalmaya uğrar; bu durumda yakın mesafelerde havada yükselici ve alçalıcı hava hareketleri görülür ve girişimli konveksiyon (penaratif konveksiyon) meydana gelir.
- Fizik bakımından nemli hava kuru havadan daha hafiftir çünkü nemli hava su buharlaşınca beraberinde enerji getirir ve bu nedenle hava içerisinde hareket fazladır.
- Havanın bünyesine nem katıldığında enerji de geldiği için havanın hacmi genişler ve dikey doğrultuda yükselmeye başlar, bu olaya nem konveksiyonu adı verilir.
- 11:49Orografik ve Cephe Konveksiyonu
- Yatay hava hareketleri yolculukları sırasında önüne bir dağ kütlesi çıktığında, örneğin kuzeyden gelen bir hava kütlesi Kuzey Anadolu Dağlarına veya Karadeniz Dağlarına çarptığında yükselmeye başlar ve dağ yamaçlarına çarpıp yükselme sonucunda orografik konveksiyon meydana gelir.
- Soğuk ve sıcak karakterli hava kütleleri karşılaştığında, sıcak hava soğuk hava üzerinde yükseldiğinde cephe konveksiyonu meydana gelir.
- 12:18Süpsidans ve Türbülans
- Süpsidansın oluşumunda farklı nedenler rol oynayabilir; havanın alttan soğuduğu alanlarda termik süpsidans, rüzgar alan dağların arka yamaçlarında hava kütlesi dağ boyunca yükseldiğinde soğuyup yoğunluğu dağın arka yamacında alçaldığında orografik süpsidans meydana gelir.
- Dikey ve yatay yönde hava hareketleri genellikle gazların dinamik özelliklerinin bir sonucu olarak düzgün bir akım durumu göstermez, içerisinde karmaşa ve türbülans bulunmaktadır.
- Türbülans, konveksiyon ve adreksiyon kavramlarından daha geniş bir kavramdır; konveksiyonda yükselip alçalma, adreksiyonda yatay yönlü hareket varken, türbülansta bu ikisinin karışımı ve farklı hava hareketleri bulunmaktadır.
- 13:35Türbülansın Nedenleri ve Özellikleri
- Türbülansın ortaya çıkmasında ısınma ve soğuma hareketlerinin yanında yeryüzüne sürtünme, ağaçlar, dağlar, tepeler ve binalar gibi engeller türbülansa neden olur.
- Üst üste ve yan yana farklı hızda ve farklı yönlerde hareket eden hava kütlelerinin sınır kısımlarında da türbülans ve dalgalanma görülmektedir.
- Konveksiyon ve türbülans hareketleri troposferin alt katlarında daha çok görülür çünkü zemine sürtünmeden dolayı daha fazla türbülans meydana gelir.