Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin öğrencilere Türk tarihi dersi verdiği eğitim içeriğidir. Öğretmen, tahtada notlar alarak ve kavram haritaları oluşturarak konuları anlatmaktadır.
- Video, Göktürklerin tarihsel gelişimini kronolojik olarak ele alarak başlıyor ve ardından Uygurlar'a geçiyor. Göktürklerin birinci ve ikinci dönemleri, önemli hükümdarları ve devletin özellikleri detaylı şekilde anlatılırken, Uygurlar'ın coğrafi konumu, kurucuları, yerleşik yaşamı, mimari eserleri, yazılı hukuk sistemi ve kültürel özellikleri inceleniyor.
- Ders, ÖSYM ve KPSS sınavlarına hazırlık amacıyla önemli tarihsel bilgileri ve soru çözümlerini içermektedir. Göktürklerin ilk para, ilk vezirlik, ilk yazılı eserler gibi önemli özellikleri ile Uygurların ilk kağıt matbaası, minyatür sanatı, ilk yazılı hukuk ve ilk çiçek aşısı gibi kültürel gelişmeleri kavram haritaları üzerinden açıklanmaktadır.
- 00:06Göktürklerin Genel Bilgileri
- İlk Türk devletlerinde ÖSYM soruları genellikle Göktürkler, Uygurlar ve kültür medeniyetten sorulur.
- Göktürkler, Orta Asya'da en geniş sınırlara ulaşan Türk topluluğudur.
- Göktürkler iki dönemde kurulmuştur: Birinci Göktürkler ve İkinci Göktürkler (Kutluk Devleti).
- 00:55Göktürklerin Coğrafi Konumu
- Göktürklerin merkezi Talas, Turfan, Karakurum, Karabağ Sabun ve Ötüken'dir.
- Göktürklerin Avrupa ile bir alakası yoktur, tamamen Asya'da kurulmuştur.
- Batı Göktürkleri İstemi Yabgu tarafından yönetilmiştir ve İpek Yolu için Akkunlarla mücadele etmiştir.
- 02:29Göktürklerin Kuruluşu
- Göktürkler, Türk adıyla kurulan ilk devlettir.
- Aşina boyu Avarlar'a bağlıydı ve Bumin Kağan, Avar Hakan'ın kızına aşık olunca Avarları yıkarak Göktürkleri kurmuştur.
- 552 yılında Avarları yıkarak kurulan Türk topluluğu Göktürklerdir.
- 04:45Göktürklerin İkili Sistemi
- Göktürklerde doğu-batı ikili sistemi vardır.
- Bumin Kağan devletin kurucusudur, doğu yönetecek ünvanı İl Kağan, batı yönetecek ünvanı İstemi Yabgu'dur.
- Bumin Kağan ölünce devletin başına Kolo Kağan geçmiş, Avarlara tamamen son vermiştir.
- 06:07Göktürklerin En Parlak Dönemi
- Mukan Kağan, Titanları ve Kırgızları hakimiyet altına alarak Türk birliğini ilk sağlayan Göktürk'tür.
- Birinci Göktürkler döneminde Bumin Kağan, Kolo Kağan ve Mukan Kağan dönemlerinde görev alan, batıda aktif politika yiyen yönetici İstemi Yabgu'dur.
- Göktürkler, Orta Asya'dan Bizans'a (Doğu Roma) resmi heyet gönderen ilk Türk devletidir.
- 08:30Göktürklerin Çin Esaretine Girmesi
- Tapo Kağan zamanında Budizm'e merak salınca devlet ikiye ayrılmıştır.
- Tardu, yazdığı mektupta kendisini "yedi ırkın hükümdarı" olarak tanıtmıştır.
- 630'da doğu, 629'da batı ikiye ayrıldıktan sonra Çin esaretine girmişlerdir ve bu dönem "hüzün yılları" olarak anılmıştır.
- 09:59Göktürklerin Bağımsızlık Mücadelesi
- Kürşat, 639 yılında Çin sarayını basan vatan evladıdır.
- Kutluk Kağan, Çin'e karşı bağımsızlık ateşini yakacak yakınca Çin zindanlarında çürüyen bir vatan evladıdır.
- Kutluk Kağan ve kardeşi Manevi anlamda Tonyukuk, Çin esaretine son verip İkinci Göktürkleri (Kutluk Devleti) kurmuşlardır.
- 12:19İkinci Göktürkler
- Kutluk Kağan, Çin'e karşı 46 sefer yapmış ve devleti derleyip toparladığı için "İleris" unvanı verilmiştir.
- Tonyukuk, Kutluk Kağan'ın manevi kardeşi olup "Apa Tarkan" sıfatıyla görev almış ve Türklerin Bismark'ı olarak bilinir.
- Tonyukuk, Kutluk Kağan, Kapgan Kağan ve Bilge Kağan zamanlarında görev yapmış, kitabeler dikmiş ve Türklerin Bismark'ı olarak anılmıştır.
- 14:17Göktürklerin Hükümdarları
- Kapgan Kağan, Türk birliğini sağlamış ve Çin'e karşı başarı kazanmıştır.
- İnel Kağan, halk tarafından indirilen ilk Göktürk hükümdarıdır ve halk istemediği için tahttan indirilmiştir.
- Bilge Kağan ve Kültegin kardeşler, Çin'e karşı üstünlük kazanmış, Şantan Savaşı'nda Çin'i yenmiş ve Uygur Türklerini yenmiştir.
- 16:46Göktürklerin Yıkılışı
- Bilge Kağan'ın ölümüyle devlet ansızın Karluk, Basmil ve Uygurlar tarafından saldırıya maruz kalmış ve yıkılmıştır.
- Göktürkler ikiye ayrılmamış, dış saldırı sonucu yıkılmıştır.
- Yazıyı kullanan ilk Türk devleti İkinci Göktürklerdir.
- 18:23Göktürklerin Önemli Özellikleri
- Göktürkler, Orta Asya'da en geniş sınırları olan devletlerden biridir.
- Göktürkler, ilk para, ilk vezirlik ve ilk yazılı eserler olan Göktürk kitabelerini kullanmıştır.
- Göktürklerin destanları (Bozkurt Destanı, Ergenekon Destanı) ve oniki hayvanlı takvimi vardır.
- 20:43Uygurlar
- Uygurlar, Göktürkleri işledikten sonra ele alınacak Türk topluluğudur.
- Uygurlar, Orta Asya'da kurulmuş ve merkezleri Ötüken'den sonra Karabağ'a taşınmıştır.
- Uygurlar, Göktürkler yıkılınca kurulmuş ve kurucusu belirtilmiştir.
- 21:45Uygurların Tarihi ve Din Değişikliği
- Uygurların en parlak dönemini Moyen Çor yönetmiştir ve bu dönemde Türk birliğini sağlamışlardır.
- 751 yılında gerçekleşen Talas Savaşı'nda Uygurların başında Moyen Çor bulunmaktaydı.
- Uygurlarda ilk büyük din değişikliği Bögü Kağan döneminde gerçekleşmiş, Tibet seferi dönüşünde Mani ve Buda papazları getirilerek Maniheizm resmi din olmuştur.
- 23:40Uygurların Bölünmesi ve Günümüzdeki Durumu
- Baga Tarkan zamanında Türgişler güç kaybetmiş, Kırgız saldırıları sonucu ikiye ayrılmışlardır.
- Uygurlar Turfan Uygurları ve Kan Su Kan Sudikleri olarak ikiye ayrılmışlardır.
- Günümüzde Çin'de yaşayan, zamanla İslam'ı kabul eden ve Çin zulmüne maruz kalan Uygur Türkleri bulunmaktadır.
- 24:56Uygurların Sosyal ve Siyasi Yapısı
- Uygur kelimesi Arap kaynaklarında "dokuz oğuz" olarak adlandırılır ve "akraba", "şahin" gibi ünvanları vardır.
- Uygurlarda şehirlere "balık" adı verilir ve askeri yetkisi olan boy beylerine "tutuk" denir.
- Uygurlar ilk büyük din değişikliği olan Mani dinini benimsemişlerdir.
- 26:34Mani Dini ve Uygurların Yaşam Tarzı
- Mani dini et yeme yasaklamış, ot yeme ve tarım yapmayı teşvik etmiştir.
- Mani dini tapınakta dua etmeyi gerektirmiş, bu da yerleşik yaşamın göstergesidir.
- Mani dini avcılığa ve savaşçılık özelliğine olan talebi azaltmıştır.
- 28:36Uygurların Ekonomik ve Sosyal Gelişmeleri
- Uygurlar yerleşik yaşama geçince özel mülkiyet anlayışı gelişmiş ve ticaret canlanmıştır.
- Uygurlar ilk yazılı hukuk anlayışını benimsemişlerdir.
- Uygurlarda trump'a ticaret sözleşmesi, bankacılık, senet uygulaması, tapu ve konut vergisi gibi ekonomik yapılar gelişmiştir.
- 32:49Uygurların Mimari ve Teknolojik Gelişmeleri
- Uygurlarda ilk mimari eserler saray ve tapınaklar olarak görülmektedir.
- Uygurlarda ilk kez kağıt matbaa ve hareketli harf sistemi geliştirilmiştir.
- Kağıt matbaa sayesinde kitap basımı ve kütüphane gibi kurumlar ortaya çıkmıştır.
- 34:37Uygurların Sanat ve Mimari Özellikleri
- Kağıt para, sözleşmeler, tezip (yaldızlama sanatı), kitap, kütüphane ve ciltleme gibi alanlar kağıt matbaaya bağlıdır.
- Uygurlarda resim sanatı gelişmiştir; kitapta resim görünce minyatür, duvarda kabarmış alçıya yapılan resim görünce fresco denir.
- Fresco yerleşik yaşamı gösterir çünkü göçebe yaşamda duvar yoktur, bu nedenle Uygurlardan önce fresco yoktur.
- 36:46Uygurların Medeniyet Özellikleri
- Uygurlarda resim sanatının gelişmesinde Mani dini etkili olmuştur çünkü Mani'nin ruhani lideri ressamdır.
- Uygurlarda ilk yerleşik yaşam görülür, avcılık ve savaşçılık önemini kaybeder.
- Özel mülkiyet, ticaretin canlanması, ilk yazılı hukuk, bankacılık, çek-senet uygulaması, sözleşme, konut vergisi ve imga akıcı vergi toplama Uygurlarda görülür.
- 38:00Uygurların Mimari ve Yazılı Eserleri
- Uygurlarda ilk mimari eserler saray ve tapınak olarak görülür, en ünlü tapınakları Haç Tapınağıdır.
- Uygurların hükümdar ünvanları arasında "Ay Tengri" (Mani dilinde ay önemli bir objedir) bulunmaktadır.
- Uygurlar önce Göktürk alfabesi, sonra Sot alfabesi kullanmış, sonra Sot ve Uygur'u geliştirip kendi alfabelerini bulmuşlardır.
- 40:20Uygurların Kültür ve Eğitim Özellikleri
- Uygurların destanları vardır: Türeyiş Destanı, Göç Destanı, Bozkurtla Ergenekon, Göktürkler.
- Uygurların yazılı eserleri arasında Altın Yaruk, Sin Uşi yazıtları, Karabalsagun yazıtları, Moyen, Çor, Taryat, Sekiz Ekmek gibi yazıtlar bulunmaktadır.
- İlk kez çiçek aşısı, örgün eğitim, orta oyunu (tiyatro), vakıf sistemine benzer yapı, diz çökmüş adam heykelleri ve mimaride Türk üçgeni Uygurlarda görülür.
- 43:49Uygurlar ve Göktürkler
- Uygurlarla Göktürklerin ortak özellikleri arasında yazıyı kullanmaları, yazılı eser bırakmaları ve din arayışı vardır.
- Uygurlar da din arayışında bulunmuş, Bilge Kağan din arayışında bulunmuş, Tapo Kağan Budizm'e merak salmıştır.
- Mimari sadece Uygurlarda vardır, Göktürklerde mimari yoktur.