Buradasın

Göktürk İmparatorluğu'nun Yükselişi ve Düşüşü

youtube.com/watch?v=HwTx8lRkdgI

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

Bu video, Türk uygarlığının kökenini ve Göktürk İmparatorluğu'nun tarihsel gelişimini anlatan kapsamlı bir tarihsel belgeseldir. Bumin Kağan, İstem, İstemihan, Taspar, Tong Yabgu gibi önemli tarihi şahsiyetlerin yanı sıra Çin, Bizans, Sasanid ve diğer coğrafi bölgelerdeki imparatorlukların liderleri de videoda yer almaktadır.
Video, Türklerin Asya'nın göbeğinden Anadolu'ya kadar uzanan göçlerini kronolojik olarak anlatarak başlar ve Göktürk İmparatorluğu'nun kuruluşundan düşüşüne kadar olan süreci detaylı şekilde ele alır. Göktürklerin İpek Yolu üzerindeki stratejik konumu, Persler, Çinliler ve Bizans İmparatorluğu ile olan diplomatik ve askeri ilişkileri, iç siyasi çalkantılar ve sonunda Çinliler ve Araplar tarafından yıkılması anlatılmaktadır.
Videoda ayrıca Tengriçilik inancının özellikleri, eski Türklerin göçebe yaşam tarzı, hayvancılık ve ticaret faaliyetleri, Türk mitolojisinin diğer kültürlerle olan benzerlikleri ve Türk kadınlarının toplumsal konumları gibi kültürel detaylar da sunulmaktadır. Göktürk İmparatorluğu'nun düşüşünden sonra Aşina ailesinin Altay'da saklanması ve yaklaşık 30 yıl sonra Tong Yabgu'nun yönetimiyle Türklerin yeniden güçlenmesi de videoda ele alınan konular arasındadır.

00:07Yurt, Vatan ve Ulus Kavramları: Yurt, vatan ve ulus kavramları bazı ülkelerde unutulmuş kalıntılar gibi görünürken, Türkiye'de siyaset ve toplumda her yerde bulunur.
Türklerin kökenleri bin yıldır yaşadığı Anadolu'da değil, Asya'nın göbeğindeki Altay bölgesinde başlamıştır.
Aşina kabile, Çin ordularının işgalinden kaçan ve evlerini yeniden inşa etmek zorunda kalan insanlardan oluşuyordu.
01:13Göktürk İmparatorluğu'nun Yükselişi: Siyasi eğitimli ve askeri deneyimli iki kardeş, Aşina Huma ve dönemin Çinli yöneticilerine karşı ayaklandılar ve kabilelerinin bağımsızlığını sağladılar.
Kısa sürede Türkçesi konuşan diğer tüm kabilelerin zincirlerini kırdılar ve Aşina liderliğinde bir imparatorluk yarattılar.
Göktürk İmparatorluğu, bin yıl sonra Osmanlı'dan bile daha büyük hale geldi ve kendilerine Türk adını verdiler.
02:39Türk Kültürünün Özellikleri: Türkler Anadolu'da bin yıldan fazla yaşadılar ve Türkiye coğrafi ve kültürel çeşitliliği ile bilinir, Doğu ile Batı arasında bir köprü oluşturur.
Türk kültürünün özel etkisi göz ardı edilemez; dünya Türkleri milli gururları ve savaşma iradeleri için tanınır.
Türkler hiçbir zaman bir yerde çok uzun süre yaşamadılar; binlerce yıl boyunca birçok Türk dilini konuşan insanlar olarak sınıflandırıldılar.
04:20Altay Bölgesi ve Türk Kökeni: Altay Dağları, birçok nehir ve vadiye sahip yeşil manzaralı bir bölge olarak bilinir ve Çince'de Tişan olarak adlandırılır.
Yüksek dağlar, kuzeydeki Sibirya'nın, güneydeki Doğu Türkistan'ın kurak ovalarına kadar uzanır ve Türkiye'nin başkenti Ankara'ya dörtbin kilometrenin üzerinde mesafede yer alır.
Türkler çok ırklı kökenlidir, ancak dil, gelenek ve din tarafından şekillendiren kimlikleri tam olarak Türkçüdür.
06:11Asena Efsanesi: Asena efsanesi, 439'da Çin hanedanlarının Hun ailelerini kovmaya başlamasıyla başlayan bir hikayedir.
Kaçmayı başaran on yaşındaki bir çocuk, dişi kurtla birlikte Altay Dağlarına kaçtı ve kurt on erkek çocuk doğurdu.
Bu çocuklar büyüyüp güçlü adamlar oldular ve çevre köylere karıştı, her birinin de çocuğu vardı ve böylece 700 kişilik geniş bir aile ortaya çıktı.
08:08Kurt Sembolü ve Türk Uygarlığı: Asena söylendiği gibi bozkurt değil, mavi bir kurttu; gök tengri ile olan bağlantısı nedeniyle sonsuz gökyüzünün hükümdarı tanrı gibi davranarak çocuğu ölümden kurtarmak için Asena'yı dünyaya getirmişti.
Aşina erkekleri savaş sanatını öğrendiler ve babalarının düşmanlarından intikam aldılar.
Kurt, Türkler için kozmolovide özellikle önemli bir rol üstlendi ve tüm Türk halkların gerçek milli hayvanı oldu.
10:28Eski Türklerin Yaşam Tarzı: Türklerin cücenlerin masalları ve daha sonra vasalları olmuştu, Hunların tarihten kaybolduğu 439'da Altay'da Asya kronolojilerinde ortaya çıkmıştır.
Çinli alimlerin Türklerin Xiongnu'nun (eski Hunlar) soyundan geldiği iddiasının kökenidir.
Eski Türkler evcil ve hayvancılık yaşam tarzını sürdürüyor, yurtlarda (sökülüp yeniden inşa edilebilen çadırlarda) yaşadıkları için göçebe bir hayat sürmekteydiler.
11:21Türklerin Sosyal ve Ekonomik Hayatı: Türkler kışın soğuktan kaçmak için güneye, yazın ise kuzeye taşınarak göçebe bir hayat sürdüler.
Hayvancılık, tarım ve antik ipek yolu boyunca ticaret yaparak geçimlerini sağladılar.
Avcılık ailenin her üyesi için gerekliydi, erkek ve kız çocuklara küçük yaşlardan itibaren ata binme ve avlama öğretildi.
12:00Tengriçilik ve Türk Mitolojisi: Türklerin gelenekleri töre terimi altında özetlenmiştir ve doğa ile bağlantılı bir yaşam sürdüler.
Tengriçilik, sonsuz mavi gökyüzünün her şeye gücü yeten hükümdarı Tengri'ye olan inancı kapsar ve Tengri kişiselleştirilmemiş bir varlıktır.
Tengriçilik'te, ahlaki iyi bir hayat yaşayanlar öbür dünyada iyi muamele görürken, kötü davrananlar yeraltı dünyasının birçok seviyesinden geçmek zorundadır.
12:55Tengriçilik'in Özellikleri: Tengriçilik'te Erlik Han (gök tanrı) dışında, doğmamış tüm çocukların koruyucusu olan Umay gibi birçok ilahi varlık vardır.
Ruhları dinlenmeyen insanlar yeniden doğar ve düzgün bir yaşam sürmeleri için ikinci bir şans verilir.
Doğa ve insan arasında denge sağlayan sözde yer surları vardır ve ağaçlar, dağlar, nehirler ve göller doğa ile bağlantılıdır.
13:27Tengriçilik'in Günümüze Kadar Kalıntıları: Tengriçilik Türkiye'den Kazakistan'a, Sibirya'daki Yakutlar ve Kırım'daki Tatarlar arasında Türk dili konuşulan ülkelerde günümüze kadar geldi.
Tengriçilik'te doğum ve cenaze kuralları, dilek ağaçları, yedi ve kırk gibi kutsal sayılar ve şaman davulu gibi gelenekler vardır.
Türkler şamanist değildi, şamanlar hem hasta şifacıları hem de Tengri ve diğer tanrılarla temas kurarak hükümdarlara tavsiyelerde bulunurlardı.
14:13Tengriçilik'in Felsefi Temelleri: Tengriçilik uyumlu bir kuvvetler dengesidir ve insanlar doğa ile uyum içinde yaşamalıdır.
Tengriçilik senkronize bir dindir, takipçileri diğer dinlerin yönlerini kabul ettiler ve inançlarına dahil ettiler.
Türk mitolojisinde Tengri'nin ruhunu taşıyan Kayra gibi tanrılar veya tanrı benzeri varlıklar vardır.
14:55Türk Mitolojisi'nin Anahtar Figürleri: Kayra'nın oğlu Alas, yeraltı dünyasındaki sojourunlarından sonra insanların ruhlarını arındırabilen ateş tanrısıdır.
Ülgen, Tengri'nin yardımcısı olarak hareket etti, iyi refah ve yiyecek ve su fazlasını savundu ve Türk halkının koruyucusu rolünü üstlendi.
İsid, Umay gibi bereket tanrıçasıydı ve tüm yeni doğanları altın kitabında listelemekten sorumluydu.
15:31Türk Toplumunda Eşitlik ve Değerler: Cesaret, alçakgönüllülük ve adalet gibi değerler Türklerin yanı sıra Moğollar ve Hunlar tarafından da büyük saygıyla karşılanmıştır.
Türk toplumunda kadın ile erkek arasındaki eşitlik mutlak kabul edildi, kadınlar diplomat, ordu generalleri ve valiler olarak görev yaptılar.
Çinli alimler Türklerin dürüstlülüğünü hayranlıkla karşılamış, ancak azıcı niteliklerini sıradışı bulmuşlardır.
16:15Tengriçilik'in Öğretileri ve Ahiret İnançları: Tengriçilikte en önemli öğretisi, hatalardan ders almak, geçmişi geride bırakmak ve kendisi ve ailesi için daha iyi bir gelecek yaratmaktır.
Ağaçlar, yaşam ağacı gibi, Türk mitolojisinde kurt veya at boyunca kutsal varlıklardır.
Ölüm sonrası yeraltı dünyasına gitmesi gereken biri, cezaları tebliğ edildikten sonra öbür dünyaya yükselmelerine ve ahiret ölümden sonraki üçüncü kata yerleşmelerine izin verilir.
17:13Tengriçilik'in Kozmolojisi: Cennet ve yeraltı dünyasını dünyamıza bağlayan ve bu boyutlar arasında yükselme ve inişe izin veren yaşam ağacı fikri vardır.
Türkler kozmolojilerinde Avrupa'nın İskandinav ülkelerinde var olan bir kavramı paylaştılar ve Tengri, Sümer tanrısı Dingir ve Hint-Avrupa mitolojisinin gökyüzü tanrısı Doys ile benzerlikler taşıyor.
Tengriçilik dogmatik değildir, iyi bir hayat süren ancak Tengri'ye dua etmeyen biri ölümden sonra ödüllendirilecektir.
18:10Aşina Kabilesi ve Türk İmparatorluğu'nun Kuruluşu: Altay Dağları'na yaklaşık yüz yıl sonra Aşina adı yeniden ortaya çıktı ve aile çevredeki nüfusla güçlerini birleştirmişti.
Cücenler o zamanlar bozkırın dokunulmaz hükümdarlarıydı, Mançurya'dan Kazakistan'a uzanan bir bölgeye hükmettiler.
545 yılında Bumin Kağan Aşina kabilesinin liderliğini devraldı ve Çin topraklarına baskın düzenledi.
19:40Bumin Kağan'ın İmparatorluğu: Bumin Kağan, Vi gibi zaten Cücenler yönetiminden bıkmış olan Vi ile gizli bir ittifak kurdu.
Bumin Kağan, Tiele arasında Cücenlerin yönetimini tehdit eden bir isyana yardım etti ve Anagu'ya karşı kendi isyanını başlattı.
552'de Moğolistan'da büyük bir savaşta Anagu'nun kuvvetlerini yendi, Anagu intihar etti ve Bumin Kağan Türklerin ilk büyük imparatorluğunu kurdu.
21:24Göktürk İmparatorluğu'nun Kuruluşu: Prenses Changle imparatoriçe oldu ve Aşina ailesi Asya bozkır'ın yeni egemen hanedanı haline geldi.
Bumin, altı yıl içinde diğer Türk kabilelerinin altıyüz yıldır başaramadığı bir devlet kurmayı başardı.
Tarihte ilk kez Türklerin yaşadığı ve yönettiği, daha önce herhangi bir bozkır imparatorluğundan daha büyük bir devlet ortaya çıktı.
21:49Türk Teriminin Benimsenmesi: Aşina Türk adının türetildiği "Trük" veya "Törek" olarak anılır ve muhtemelen sadece kendi kabilelerine atıfta bulunmuştu.
Tiele Federasyonu'nun etnik gruplarının çoğu Türk'tü ve Avrasya'nın diğer kabileleri ve krallıkları da aynı dili (Eski Türkçe) konuşuyordu.
Bumin'in ailesi tüm bozkır üzerindeki nüfuzlarını genişlettiğinde, etnik kökenleri farklı olanlar da "Türk" terimini benimsediler.
22:22Bumin'in Siyasi Hareketleri: Bumin tarihteki ilk Türk hükümdarı değildi, ancak Türklerin kan olarak adlandırılmak isteyen ilk hükümdardı.
Bumin, kardeşinin İstem ile birlikte Aşina ailesini şöhretli ve güçlü hale getirdi.
İlk büyük hedefleri Orta Asya, Çin veya Avrupa değil, Kore'deydi.
22:55Göktürk İmparatorluğu'nun Kuzeydoğu Asya'daki Kontrolü: Aşina, Türk asaletinin destekçisi ve Çekicideki büyük bir savaşçı kastıyla Kazakistan'daki Alaköl gölü'nden Gobi Çölü'ne ve Tarım Havzası'na kadar tüm Cücenler bölgesini kontrol etti.
Kuzeyde özerk kabileler talep etti, güneyde ise Hun kökenli iki imparatorlukla karşı karşıya kaldılar.
Batı Vi ile iyi bir ilişki sürdürdüler, Kuzeyci ise Türklerle düşmandı.
23:32Koreliler ve Göktürkler Arasındaki İlk Temas: Koreliler Pasifik'e kadar olan kıyıdaki en dış yerleşim yerlerini doldurmuş ve yüzyıllar boyunca bağımsız bir varoluşa öncülük etmişlerdi.
Korelilerin yerleşim alanı birkaç imparatorluğa ayrılmış, kuzey kısmı Goguryon'un hakimiyetine aitti.
551 yılının Eylül ayında Goguryon sınırında Türk savaşçılardan oluşan bir ordu ortaya çıktı ve Goguryon'un büyük bir şehrine saldırdı.
24:44Türk-Kore İlişkileri: Türkler ve Koreliler arasındaki ilk temas düşmancaydı, ancak bu olay daha sonra Türk-Kore dostluğu için önemli bir an olarak ortaya çıktı.
Düşmanlar daha sonra arkadaş olacaklardı ve bu dostluk bin yıldan fazla sürdü.
Bumin, etkileyici bir orduya ve önemli bir bölgeye sahip bir imparatorluğun yöneticisiydi ve siyasi hiyerarşinin en yüksek yerinde kendisi vardı.
25:22Göktürk İmparatorluğu'nun Siyasi Yapısı: Türk İmparatorluğu dışarıdan bir istila üzerine değil, bir iç devrim üzerine kuruldu.
Aşina kabilesi şimdi imparatorluğun şartlarını ve Teginlerini, prenslerini ve generallerini sağlıyordu.
Beg unvanı eski Türkler arasında da mevcuttu ve daha sonra beyin onursal unvanına dönüştü.
26:10Göktürk İmparatorluğu'nun Adı ve Kutsallık: Devleti bugün bizim için Göktürkler İmparatorluğu olarak biliniyor.
Gök mavi rengi ve gökyüzü anlamına gelir, gökyüzünün doğu yönü de mavi ile sembolize edildi.
Göksel, liderlerin Tengri tarafından yönetilmek üzere seçildiği için, Kağan'a kutsal bir varlık, Tengri tarafından kutsanmış bir hükümdar gibi davranıldı.
27:08Bumin'in Ölümü ve İmparatorluğun Yönetimi: Bumin imparatorluğunu kurduktan kısa bir süre sonra gizemli koşullar altında öldü.
Ölümünden önce önemli bir karar vermişti: bir yerinde Khan'da iki hükümdar vardı.
Bumin'in büyük oğlu Kara yeni Kağan oldu, amcası İstem ise batıdaki tüm topraklara sahip çıkmaktı.
28:01İstem'in Batı Kampanyası: Göktürkler yeni toprakları fethetmek zorunda kaldılar çünkü Avrasya Bozkırı'nın bu bölgesi çok sayıda kabile ve şehir devleti ile doluydu.
İstem'in batıya doğru kampanyasını tetikleyen, Aşina'nın dışında yaşayan diğer Türk halklarını kendi kuralları altında birleştirmek isteği olabilir.
540'lı yıllardaki kötü iklim koşulları da önemli bir faktördü.
28:55Göktürklerin Batıdaki İlerlemesi: Göktürkler ordusu yaz aylarında Büyük Yedi Su Gölü'ne ulaştı ve buradan Çin'den İran'a uzanan İpek Yolu'nun ticaret yollarına ulaşmışlardı.
Çok sayıda Hun kabilesi şimdi Türkler'e katıldı ve Göktürklerin Kağanlığı, Ak-Hunlar olarak da adlandırılan Hetallitler imparatorlukunu sınırladı.
Buhara, İpek Yolu boyunca önemli bir ekonomik konuma sahip oldu ve yakında büyük bir çatışmanın merkezinde yer alacaktı.
29:47Göktürklerin Doğu Avrupa'ya Açılması: Göktürkler kuzeybatı cephesinde çok daha az direnç beklemek zorunda kaldılar.
O alan, eski tarihçilerin yazılarında ortaya çıkan Avrasya Bozkır halklarının yüzyıllardır kalıcı bir yerleşim alanıydı.
5. yüzyılda Panyumlu bilgin Priscus, Saragurlar ve Ogurların Konstantinopolis'teki Doğu Roma İmparatora vardığını ve yardım istediklerini bildirmişti.
30:49Cücenler ve Avarlar: Doğu Asya'daki Türkler batıdaki Türklerle savaşmadılar ve onları imparatorluğuna hızlıca entegre edebildiler.
İstem'in orduları doğu Avrupa'ya vardığında aslında başka bir etnik grubun izindeydiler: Türklerden güvenlik aramaya çalışan bir grup mülteciler Cücenler.
İkinci hanedanlar Kuzey Çin'e sığınırken, şövalye kasları dahil olmak üzere düşük asaletlerin çoğu Batı Asya'ya yöneldi ve muhtemelen Cücenler ile bağları olan Avarlarla karşılaştı ve kaynaştı.
31:39Göktürklerin Avarlar ve Bizans İlişkileri: Göktürklerin "Kaan" unvanı Cücenler tarafından Avrupa'da devam ettirildiği için Türkler onların peşindeydi.
Avarlar, büyük bir imparatorluğa yükselmeden önce Slav ve kısmen Germen kabileleri üzerindeki yönetimlerini pekiştirmek zorunda kaldılar ve Bizans'tan korunma sözüne ihtiyaçları vardı.
Bizans İmparatoru, Avarlarla ne yapmak istediğini Morrish'a gönderdiği bir mesajla belirtti ve Türkleri İran'a karşı harekete geçirmeyi umuyordu.
32:43Göktürklerin Doğu'daki Faaliyetleri: İstem, Kazakistan'da ve Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerinde Türk yönetimini pekiştirdikten sonra Baktria ve Sogdia'ya yöneldi.
Sasaniler ve Akhunlar birbirlerine düşmandı ve Göktürkler bölgeye geldiğinde Pers kralı da dikkatini bu yeni güce çevirdi.
Göktürk Kağanlığı'nın bayrağı altındaki Türkler askeri olarak daha sıkı organize oldu ve İstem'in emriyle hareket edebiliyorlardı.
33:50Göktürklerin Doğu Asya'daki Etkisi: Göktürklerin istilasından korkan Ci Hanedanı, Kağanlık sınırı boyunca 400 kilometrelik bir duvar örmüştü.
Göktürkler, yeni Kağan Kara İşi unvanını aldı ve Cücenler'in lideri Dengzu'ya karşı bir kampanya yürüttü.
Dengzu, İmparator Wenwuan tarafından Göktürklere karşı savaşa girmeye zorlandı ve Bozkır üzerindeki etkisini korudu.
35:21Göktürklerin Çin'deki Stratejisi: Ci İmparatoru, Cücenleri Türkler'e tekrar saldırmaya ikna etmeyi umuyordu, ancak Annuçen bu durumu fark edip Ci yönetimine karşı ayaklandı.
Wenwuan, Cücenler'in iki saldırısını püskürttü ve yaklaşık 30 bin Cücenler üyesini yakaladı, kadınlar ve çocuklar köle olarak gönderildi.
Göktürklerin jeopolitik konumları kötüleşmesine rağmen, İstem'in ölümünden sonra Bumi'nin oğlu Muhan tahta çıktı ve devlet krizi önlendi.
36:32Göktürk İmparatorluğu'nun Büyümesi: Muhan, Cücenler'in kuzeybatıdaki kalıntılarını yok ederek ve Kırgızları boyun eğdirerek aktif bir dış politika izlemeye başladı.
Türk İmparatorluğu'nun gücü kısa sürede hızla büyüdü ve İpek Yolu boyunca ticaretin kontrolü nedeniyle Göktürk Kağanlığı dünyanın dört bir yanından tüccarlar için daha çekici hale geldi.
Türkler Hindistan, Tibet ve Çin'den diplomatları ve dini hacıları ağırladılar.
37:46Çin'deki Siyasi Değişimler: Batı Wei Hanedanı çöktü ve Juventai önderliğindeki Northen Zhou Hanedanı, Wei Hanedanı'nın yerini aldı.
Juventai, Bumi'nin eski tanıdığıydı ve 20 yıldır yüksek rütbeli bir general olarak Wei'nin hizmetinde aktifti.
Zoe İmparatorluğu'nda uzun bir istikrar dönemi başladı ve İmparatorluğu rakip kuzeyci hanedanına karşı daha saldırgan bir dış politika izlemeye başladı.
39:21Göktürklerin Akhunlar ve Hunlarla Savaşları: 560 yılında Göktürkler ve Akhunlar büyük bir savaşta yedi gün yedi gece birbirleriyle savaştılar ve sekizinci gün Türkler Buhara'nın bir kalesini ele geçirerek tüm bölgeyi kontrol etti.
İstem'in savaştan kısa bir süre önce Pers Kralı Hüsrev ile gizli bir buluşması olduğu ortaya çıktı ve her ikisi de Akhunlara karşı ortak bir savaş üzerinde anlaşmıştı.
İstem, Hunlara karşı tutumunu değiştirdi ve Faganis'e hem sığınak hem de Kağanlıkta bir toprak parçası teklif etti, böylece kalan Heftalatlar İstem'in masalları oldu.
40:56Göktürklerin Ortadoğu'daki Etkisi: İlerleyen yıllarda Taşkent ve Semerkant dahil olmak üzere İpek Yolu kıyısındaki şehirlere yerleşen birçok Türk, Soğudularla yakın temas kurdu.
Göktürkler hala iktidardayken Orta Asya'da gerçek bir ekonomik patlama oldu.
Çin raporları, Kağan'ın batısındaki ağırlıklı olarak İran yerlilerinin tarım, sanayi, üretim ve ticaretinin yeni bir yükselme yaşadığını göstermektedir.
41:42Göktürklerin Savaşları: Kırgızistan'ın Taşkent bölgesinde çömlekçilik ve camlamada teknik gelişmeler yaşandı.
Göktürkler, Pers İmparatorluğu ile sınır komşusu olduktan sonra sınır tedirgin kaldı.
Göktürkler doğuda Mukhan Ci Hanedanı'na karşı savaşta Zoe Hanedanı'na katıldı ve güney cephesi Zoe Generali Daju tarafından yönetildi.
42:12Tayvan Savaşı: Kuzeyde birleşik bir Türk-Çin ordusu saldırdı ve Türk savaşçılar Young Zong liderliğindeki Çinli bir orduyla güçlerini birleştirdi.
İmparator Vang liderliğindeki Kuzeyci Zoe ve Göktürklerin saldırılarına dayanamadı, ancak Vang, Efsanevi General Huluguang'ı güneydeki Zoe saldırısını durdurması talimatını verdi.
Vang, Young Zong ve Türkleri püskürtmek için Tayyana yürüdü, ancak başlangıçta savaş alanından kaçmak istese de düşman askerlerinin gücünden etkilenmişti.
43:08Savaşın Sonuçları: Şehir daha sonra 563-564 kışında Türk ordusu tarafından kuşatılmış, ancak hiçbir zaman tam olarak kontrol altına alınamadı.
Punk, 564 baharına kadar gelgit'i tersine çevirebildi ve Zoe-Göktürk ordusunu geri çekilmeye zorladı.
Göktürkler ve Zoe İmparatorluğu'nun ilk taarruzu beklentileri karşılayamadı, ancak Daji ertesi yıl ikinci bir hücum yönetti.
43:44İkinci Taarruz ve Sonuçları: Birleşik ordusu yine Daji güçlerini yendi ve Huluguang, iki zaferden sonra prestijinin yükselişine sevinebilirken, Vank, Tayvan bölgesini başarıyla yağmalayanların çoğunun Türkler olduğu gerçeğinden endişe etti.
Türkler herhangi bir kayıp vermeden geri çekilmişlerdi ve ikinci taarruza bile katılmamışlardı.
Zoe ise savaşı kıl payı kaybetmişti ve sonunda Aşina ve Vi hanedanları Viye güç işaretleri gönderdiler.
44:17Savaşların Siyasi Etkileri: Afganistan'da ve Çin'de meydana gelen her iki savaşta sonraki yirmi yıldaki siyasi gidiş üzerinde muazzam bir etkiye sahipti.
Türkler ipek yolu'nun kontrolünü orta vadede kontrol etmeye geldiler, bu da aslında iki kıtayı kapsayan birçok küçük ticaret yolundan oluşan bir yol idi.
Uzun bir süre boyunca azılı emtia ipeği sadece Doğu Asya'da yetiştirilmişti, daha sonra Persler öncelikle yüksek kaliteli tekstil üretimi için kullanılan bu lüksye de erişim sağladılar.
44:51İpek Yolu ve Ticaret: Pek pamuk, baharat, mineral ve diğer değerli malların yanı sıra taşınır ve ticareti de yapılmıştır.
Ticaret, birçok ticaret merkezi boyunca özel bireyler olarak hareket eden tüccarlar tarafından gerçekleştirildi.
Ticaret bazen gümrük vergileri ile ilişkiliydi ve ticaret merkezleri boyunca askeri üstünlüğü olan bir devlet, belirli ülkelerden tüccarlara giriş ve ticareti reddedebilirdi.
45:17Türklerin İpek Yolu Politikası: Buhara Savaşı'ndan sonra Pers sarayı, Türklerin Pers ticaretine nasıl zarar verebileceğini düşünüyordu.
Türk yönetiminin ayırt edici bir özelliği, Türklerin yaklaşık 700 yıl sonra Moğolların aksine ipekyolu kıyısındaki şehirleri asla yağmalamaması veya yok etmemesiydi.
Bunun yerine, bu şehirleri kağanlığa dahil ettiler ve bazı durumlarda yönetimlerini devraldılar.
45:46İstemi'nin Yönetimi: İstemi, Maveran nehir üzerindeki egemenliğini Türklerin karşı halk arasında kırgınlığa yol açarak kurmayı başardığı için diplomatik açıdan bilgili ve zeki bir siyasetçi gibi görünmektedir.
İstemi, yerel halkın dinine, kültürüne veya ekonomisine asla ve asla müdahale etmedi.
Bunun yerine, vassallar, milletvekilleri, danışmanlar ve saraylılardan oluşan sistemine bireysel kişilikleri entegre etti.
46:19İstemi ve Persler Arasındaki İlişkiler: İstemi'nin büyük hırsları vardı, Göktürklerin yardımıyla ipek yolu boyunca nüfuzlarını genişletme planları yapmışlardı.
İstemi, Bizans İmparatorluğu ile ticareti artırmak istediler, ancak önce Anadolu'ya ulaşmak için Pers Kralı'ndan Fars topraklarından geçmek için izin almaları gerekiyordu.
Türkler ve Persler arasındaki şüphecilik yüksekti ve İstemi'nin gizlice Pers topraklarını işgal hazırlığında olmasından korkan Pers Kralı Hüsrev, Hazar Denizi'nin güney kıyısındaki Tabaristan sınır bölgesine yürüdü.
47:06İstemi ve Hüsrev Arasındaki Anlaşma: Hüsrev sakin kaldı ve İstemi'ye çok sayıda hediye takdim etti.
Bu süreçte Hüsrev, İstemi'nin emrine olan Faganişini Pers başkentine teslim etmeye ikna etmeyi başardı.
Anlaşma sonucunda Akhunların bir kısmı Perslerin vasal durumuna geçti ve Göktürkler, Ceyhun Nehri boyunca bir sınır çizmek için Perslerle anlaştılar.
47:38İstemi ve Hüsrev Arasındaki Barış: Anlaşmayı imzalamak için İstemi, Costrow, kızlarından birini Hüsrev'e gelin olarak miras kaldı.
Bu Türk prensesinin Pers Kralı ile olan ilişkisinden daha sonra on yıl boyunca İran hükümdarı Homes çıktı.
Barış içinde bir arada yaşam bir gün Sov ticaret loncalarının liderlerinin İstemi'den Pers sarayı'na seyahat etmesi istemesiyle sarsıldı.
48:04Sov Ticaret Loncalarının İstemi'ye Ziyareti: İstemi isteksizce kabul etti, ancak İpek Yolu üzerindeki iyi gelişmiş yollar göz önüne alındığında, İran üzerinden Anadolu'ya elçi göndermek, Ukrayna'daki bozkırları geçmekten daha kolaydı.
Sov elçileri İran başkentine vardıklarında, Postrov getirdikleri hediyeleri kabul etti ve tüm mallarını satın aldı, ancak heyetin dehşete düşmesine rağmen mallar açık sokakta ateşe verildi.
Ktesifon'a ikinci bir heyet gönderdikten sonra Hüsrev bu kez Sovuduları zehirledi bile, bu açıkça hem Sovudular hem de Türkler için açık bir tehditti.
48:59Göktürk Kağanlığı ve Bizans İmparatorluğu İttifakı: Maniyak, Göktürk Kağanlığı'nın Bizans İmparatorluğu ile siyasi bir ittifak önermek istedi ve İstemi planları kabul etti.
568'de Manyak Konstantinopolis'e gitti ve İmparator Justin tarafından olumlu karşılandı, ancak Bizanslılar 555'te kendi ipek üretme imkanlarına sahip olduklarını öğrenmişlerdi.
İmparator Justinian adına iki Sogdul imparator, Hotan ve Göktürk Kağanlığı'ndan ipek böceklerini Konstantinopolis'e kaçırmıştı.
50:07İttifakın Kuruluşu ve Türk Toplumunun Sosyal Yapısı: İstemi, Zemarchus'u Buhara'da kabul etti ve elçileri iki kez daha farklı saraylarda, ipek ve altınla süslenmiş yerlerde karşıladı.
Yeni ittifak savunmacıydı, bir müttefik saldırıya uğrarsa diğeri askeri yardım etmek zorundaydı.
Bizans elçileri Türk toplumunun sosyal yapısını kaydetti, kağanların ve beylerin çok eşlilik olağandışı olduğundan ve eski Türkler arasında hoş karşılanmadığından birkaç eş almadıklarını belirttiler.
51:49Göktürkler ve Çin İmparatorluğu İttifakı: Bizans heyeti Göktürk Kağanlığı'na giderken, Akkagas adlı bir topraktan geçti ve burada kabileleri bağımsız olarak yöneten bir kadın vardı.
Göktürklerin Doğu Asya'daki Zoe ile ittifakı, Muka'nın kızının İmparator Vu ile evlenmesiyle bağlantılıydı.
565 baharında İmparator Juven Chan liderliğindeki 120 kişilik bir heyet Göktürk topraklarına gönderildi, ancak Muhan bunu reddetti ve heyeti gözaltına aldı.
52:27Türk Prensesi İmparatoriçe Aşina: Büyük bir fırtınadan sonra Muhan evlilik teklifini geri çekmesinin ilahi bir onaylamama işareti olarak algıladı ve Juven Chan'ın heyetinin kızına Zoe sarayı'na kadar eşlik etmesine izin verdi.
Türk asıllı kızı ve prensesi Zoe'nun başkenti Çangan'a vardığında İmparator tarafından karşılandı ve İmparatoriçe Aşina adıyla taçlandırıldı.
İmparatoriçe Aşina, Çin tarih kitaplarında son derece güzel ve eylemlerinde her zaman uygun olarak tanımlanır ve sarayda etnik olarak Çinli olmasına rağmen ayrıcalıklı muamele görür.
54:13İmparatoriçe Aşina'nın Son Yılları: 578'de İmparator Juven öldü ve oğlu Juven İmparator Wen olarak tahta çıktı, İmparatoriçe Aşinayı İmparatoriçe Dul olarak onurlandırdı.
Zou Hanedanı, İmparator Koa'nın kayınpederi Young Win tarafından gasp edildi ve o da İmparator Wen olarak güçlü ve kötü şöhretli Sui Hanedanını kurdu.
İmparatoriçe Aşina 31 yaşına yeni basmıştı ve 29 Nisan'da gömüldü, mezarı 1993 yılında keşfedildi ve altın mührü, altın mührü yazısının ilk antik örneğiydi.
55:46Taspar'ın Hükümdarlığı ve Siyasi Stratejisi: Muhan Bumi'nin ikinci oğlu olan Taspar, bir dünya imparatorluğu'nun hükümdarı oldu ve Göktürk Kağanlığı yaklaşık 6 milyon kilometrekareyi kaplıyordu.
Taspar hükümdarlığının ilk yılında yeğenlerini küçük kağan olarak atadı ve Zoe ile 30 yıllık dostluktan sonra, birleşik bir Çin devleti önlemek için rakiplerini desteklemek istedi.
Zoe ile ittifakı bozmadan, Zoe üzerinde baskı kurmak için Ci soylusu Gaussoin'i desteklemekle incelikli bir yol izledi.
57:17Çin'deki Siyasi Çatışmalar: J. İmparatorluğu Türklerin ve Zoe'nun saldırıları karşısında zor zamanlar geçirdi, sadece İmparator Hoşun'un altında bir istikrar dönemi başladı.
Çin tarih kitaplarında yolsuzluğun artması ve mali savurganlık için suçlanan İmparator, ordusunun başkomutanı Huluguang'ın saray komplosu sonucu öldürüldüğünde çöküşe başladı.
577'de Ki'yi işgal eden diğer generaller saldırıyı geri püskürtemediler ve Xiaoi'nin ordusu Vinyan'a saldırdı, ancak başarısız oldu ve direniş hareketi geri çekilmek zorunda kaldı.
58:27Xiaoi'nin Göktürk Kağanlığı'na Sığınağı: Xiaoi, anavatanını temelli olarak terk etmek zorunda kaldı ve Taspar'ın sarayına vardığında onarması gereken bir ünü vardı.
Taspar, tüm Avrasya'nın en etkili adamı ve dünyanın en güçlü hükümdarıydı, Xiaoi ise Aşina Hanedanının savunduğu her şeye karşı savaşan bir aileden geliyordu.
Xiaoi, Kuzey Zhou Hanedanlığı İmparatoru'nun ölümünü Çin'e yürümek ve Zoe'yu kovmak için fırsat olarak gördü, bu ölüm ise Çi bölgesinde birkaç isyana yol açtı.
59:43Göktürk İmparatorluğu'nda Siyasi Olaylar: Göktürklü koalisyonunun rütbeli üyesi Taspar, Xiaoi ve onun Çinli askerlerinin Zoo topraklarını işgal etmesini önerdi, ancak savaşa hiçbir Türk generali göndermedi.
Xiaoi Change'e saldırdı ve başarılı oldu, ancak Shenhu isyancıların kanadına saldırdı ve Xiaoi'nin güçlerini Göktürk topraklarına çekilmeye sevk etti.
Xiaoi bir Zojan tasparı ve Ötüken ormanında vahşi bir avı içeren bir komplodan sonra yakalanır ve Taspar'ın rızasıyla teslim edilir.
1:00:53Taspar'ın Budizm'e Geçişi: Kuzeyci soylularının Göktürk Kağanlığı'na akını, Ötüken'deki iç sülhler üzerinde etki yarattı, en dikkate değer örnek kağanın Tengriçilikten Budizm'e geçmesidir.
570'lerin sonlarında, Çinli keşişin ziyaretiyle Taspar dönüştürüldü ve daha sonra bir Budist pagoda inşa etti.
Taspar'ın dönüşüm sürecinde Çin kültürüne ilgi duydu, ancak Türkler onun peşinden gitmedi; eldeki kaynaklara göre Aşina hanedanının tek bir üyesi bile Budizm'e geçmemiştir.
1:02:37Taspar'ın Vefatı ve Mirasçı Sorunu: Taspar 581 yılında vefat ettiğinde ailesine büyük bir imparatorluk bıraktı ve son otuz yılın tüm krizlerine ve çatışmalarına göğüs germişti.
Türk kağan bir despot değildi ve Türk töre, kriz zamanlarında soyluların bir sonraki kağanı seçme hakkına sahip olduğunu dikte etti.
Taspar'ın miras düzenlemesine itiraz edildi; o, Mukan'ın oğlu Töremen Apa'yı bir sonraki Kaan olarak seçmek istemişti, ancak Apa'nın Türk olmayan bir annesi vardı.
1:05:00Kağanlıkta İç Savaşlar: Delegeler Amrak'ı kabul etti ama Amrak'ın saltanatı bir yıl bile sürmedi; Apa karara isyan etti ve Amrak'ın yönetimini gayrimeşru ilan etti.
Amrak, diplomasiye güvenerek görevinden istifa etti, ancak Apa yeni kağan olarak önerildi.
Apa'nın önerilmesi soyluların hoşnutsuzluğunu açık bir isyana dönüştürdü; Apa, Amrak ve Tarduş, kağanlığın refahını tehlikeye atan dış güçler değildi.
1:06:41Çin Sui Hanedanı'nın Kuruluşu: Taspar'ın ölümünden bu yana güneyde Türkler için en büyük tehdidi oluşturan siyasi bir oluşum gelişti: Çin Sui Hanedanı.
Zoe Generali Youngwin artık Zoe İmparatorluğu'nu kontrol ediyordu ve bazı generallerin isyanlarına karşı her isyancıyı ezdi.
Young, resmen imparatorluğa yükselebilir ve Göçebe ataları olan Hunci ve Zhou hanedanlarının mirasını gömebilirdi; Çin İmparatoru olarak Khan'a boyun eğmediği için Göktürklerin beklentilerini görmezden geldi.
1:08:10Göktürk İmparatorluğu'nun Dış İlişkileri: 550'ler Göktürkler için bir uyanış dönemi, 560'lar zaferler ve 570'lerde jeopolitik gerilimler zamanı olmuştu.
580'lerde sadece kağanlıktaki güç sorunu değil, aynı zamanda dış güçlerle olan gerilimler de doruğa ulaştı.
Tarduş'un hüküm sürdüğü topraklar, babası İstem'in kendisine bıraktığı topraklara tekabül ediyordu ve Bizanslılarla sürekli temas halindeydi.
1:09:03Bizans İlişkilerinde Diplomatik Skandal: Bizans'ın bildiğimiz son diplomatik elçisi 576'daydı ve siyasi hiyerarşide Tarduş'un bir seviye altında olan Türk SD, Valentinos'un görevini kaba ve düşmanca karşıladı.
Valentinos'un görevi İran'a karşı Türk-Roma ittifakını yeniden onaylamaktı, ancak Türk-SD Valentinos'u Avarlara yataklık etmekle suçladı.
Göktürklerin imparatorluğu en batı sınırına ulaştı; Göktürkler, Utigurların prensi Ana-Gai ve Türk generali Bohan'ın birleşik kuvvetleriyle birlikte Kırım'daki şehirleri kuşattılar.
1:10:03Göktürklerin Çin Seferi: Tarduş ve Valentinos arasında ittifak devam etti, ancak Kırım'ın işgali Türkler tarafından sürdürüldü.
İspara Khan, Çin'e karşı hareket etti ve Türk ve Çin birlikleri birlikte birkaç sınır garnizonunu ele geçirdi.
Göktürkler, Çin Duvarı'nın işe yaramaması nedeniyle Kuzey Çin'in geniş bir şeridini fethettiler.
1:11:00Çin'deki Türk Seferinin Sonu: Türkler başkent Çangan'a ilerlerken, Tiele Federasyonu Tarduş'un yokluğundan yararlanarak ayaklandı.
İmparator Wen, genel bir seferberlik emri vererek Türkleri Çin'den kovdu ve Haziran 583'te Paştoo yakınlarında sürpriz bir saldırı başlattı.
Türk ordusu hazırlıksız olduğu için ağır bir darbe aldı ve İspara, Apa ve Baka Çin'den çekilmek zorunda kaldı.
1:11:45Türklerin İç Ayrılıkları: Orduda ölümcül bir hastalık yayıldı ve geri çekilirken birçok Türk savaşçı öldü.
Çinli ajanlar ordu içinde huzursuzluk çıkardı ve komutanları birbirine düşman etti.
Apa ile İspara arasında tartışma çıktı ve Apa askerleriyle batıya yola çıktı, ancak İspara onu takip edip saldırdı.
1:12:20İspara'nın Yükselişi ve Düşüşü: İspara, Apa'nın birliklerini mağlup edip batıya çekilmek zorunda kalan Apa'nın peşini bırakmadı.
İspara, Apa'nın annesini ve öz teyzesini öldürttü, bu da giderek daha fazla beyin ondan uzaklaştırmaya başladı.
İspara, Çinlilerden yardım istedi ve Çin'den askeri koruma aldı, ancak bu durum İmparator Wen'in batı Türklerine karşı oynamasını sağladı.
1:14:08Göktürk İmparatorluğu'nun Çöküşü: Eylül 585'te iç savaşın üçüncü yılında batı Türkler Ötüken'e yürüdü ve İspara Çin'e kaçtı.
İspara ve Apa 587'de aynı anda öldüler ve kağanlığın bölünmesi tamamlandı.
Tarduş, İspara'yı devralan Tulan'ı kovma şansını gördü ancak ordusunun uzun seyahatleri ve zehirli su kaynakları nedeniyle büyük kayıplara uğradı.
1:15:26Baka'nın İran Seferi: Baka, siyasi durum ve kuraklık nedeniyle İran'ı işgal etti ve Afganistan'ın Baktriya bölgesindeki şehirleri fethetti.
Göktürkler batıya doğru yürüdüler ve Taberistan'a ulaştılar, ancak Sasaniler karşı saldırıda general Bahra Çobin'i gönderdi.
Hircanian Kayası Savaşı'nda Türk ordusu yenildi ve İmparator Bahra Çobin, Baka'yı şahsen bir okla vurarak öldürdü.
1:17:03Göktürklerin Sonu ve Yeniden Yükselişi: İmparator II. Justin, İran'dan uzaklaşarak Avarlara dikkatini çevirdi, bu da jeopolitik açıdan yanlış bir karar oldu.
Göktürkler, İran ve Çin'in elindeki yenilgiler ve iç anlaşmazlıklar nedeniyle büyük bir darbe aldı.
Yaklaşık otuz yıl sonra Göktürkler dünya sahnesine iki yetenekli hükümdarın yönetimiyle geri döndü ve Tong Yabgu (Kaplan anlamına geliyor) 608-628 yılları arasında batı kağanlığındaki Türkleri birleştirdi.
1:18:37Göktürklerin Bizans İmparatorluğu ile İlişkileri: İmparator Herakles, Tong Yabgu'ya hediyeler ve Kafkasya'da ganimet vaat etti.
Tong Yabgu, İmparator'a mesajını iletmek için bin kişilik bir ordu gönderdi ve daha sonra Yeni Bölü Şad'ı savaşa gönderdi.
627'de Göktürkler Kafkas Arnavutluk'u işgal ettiler ve Hazarlar muzaffer oldu.
1:19:23Savaşlar ve İmparatorluğun Sonu: Bizanslılar Anadolu'dan katılınca Göktürkler İberya Krallığı'nda Tiflis'i kuşattı ve Herakles ile Tombia bu kampta tanıştı.
Türkler iki ay sonra geri çekildiler, ancak Tomg Yabgu cesaretlenerek Tiflis'i işgal etti ve şehri yağmaladı.
Üç yıl sonra Persler karşı saldırıya geçtiğinde, Türk General Çarpan Tarkan Ermenistan'a girdi ve on bin Persi tuzağa düşürdü, ancak Tong Yabgu kendi Yenisibi tarafından öldürüldü.
1:20:27Batı Kağanlığındaki Siyasi Kaos: Batı Kağanlığı'nda yeniden siyasi kaos patlak verdi ve On Etkili Kabile On İktidara geldi.
Türkler artık birlik içinde hareket etmiyordu ve 636'da Araplar kuzeye ilerlediğinde Türk gücü tükenmişti.
Doğu Kağanlığı'ndaki son ikinci büyük kral İlik, Sui Çinlilerinin haraç vasallarıydı.
1:20:56Çinlilerle İlişkiler ve İlik'in Yükselişi: Korelilere karşı iki yıkıcı savaştan sonra Sui İmparatorluğu iç savaşta parçalandı ve Türkler Korelilerle ittifak kurarak durumdan yararlandı.
İlik daha sonra doğrudan Çin'i işgal etti ve 621'den 626'ya kadar akrabası Töl ile kuzey Çin'in içlerine doğru ilerledi.
Taizong'un imparator olup Tang Hanedanlığını ilin etmesinden sadece 18 gün sonra, İlik'in birlikleri Tang'ın başkenti Çangan'ın önünde durdu.
1:21:31Taizong'un Müdahalesi ve Türk İmparatorluğunun Sonu: Çinliler Türk'e haraç sözü verdiler ve Türk ordusu ayrıldı, ancak ertesi yıl İlik'in sarayında anlaşmazlıklar çıktığında Taizong müdahale etti.
Taizong'un desteklediği İlik'in Türk vassalları isyan etti, kendilerini Seanto Hanlığı ilin ettiler ve bağımsız oldular.
Taizong, İlik'e büyük bir saldırı başlattı, İlik'ten düşenleri toplayıp destekledi ve birkaç yıl içinde tüm Türk topraklarını fethetti.
1:22:31Türklerin Sonu ve Mirası: Taizong tüm Erasiya Türklerine karşı on yıllık bir kampanya başlattı ve Çinliler adım adım Türk tehdidinden kurtuldu.
Taizong, Türklerin "Tengri'nin Oğlu" unvanını aldı ve Türklerin Gök İmparatoru olarak anıldı.
Türk kültürü Aşina sayesinde Avrasya'ya yayılmıştı ve ipek yolu boyunca ticareti ilerlettiler, ancak Türk olmanın en önemli yönü olan hürriyet kaybedildi.
1:23:30Türklerin Yeniden Doğuşu: 7. yüzyılın ortalarında Göktürkler artık yoktu; doğuda Çinliler ve batıda Araplar her iki kağanlığa da son darbeyi vurmuştu.
Türkler uzun süre karanlıkta yaşadılar, Aşina ailesi bir gün iz bırakmadan ortadan kaybolmuştu.
Aşina ailesi Altay'daki belirli bir mağara alanına saklanmış ve saldırmak için fırsatlarını beklemişti.

Göktürk İmparatorluğu'nun Yükselişi ve Düşüşü

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir