Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Resmi Tarihe Hoş Geldiniz" serisinin bu bölümü, Göktürk Devleti'nin tarihini ve kültürünü anlatan eğitici bir içeriktir.
- Video, Göktürklerin kimlikleri ve kökenleriyle başlayıp, Bumin Kağan'dan 745 yılında Uygurlar tarafından yıkılışına kadar devletin yükseliş ve düşüşünü kronolojik olarak anlatmaktadır. İlk bölümde Göktürk Devleti'nin idari yapısı, askeri taktikleri ve başkenti Ötüken hakkında bilgiler verilirken, ikinci bölümde Göktürk abidelerinin içeriği, Bilge Kaan abidesi, İspara Han'ın Çin İmparatoru'na gönderdiği mektup ve Göktürk Kanundan Bizans elçisine verilen cevap gibi önemli yazıtlar ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca Göktürklerin sanat ve edebiyatı, Orhun Abideleri, Göktürk alfabesi ve Kürşat adlı Türk prensinin Çin sarayında gerçekleştirdiği efsanevi suikast girişimi gibi Türk milletinin bağımsızlık mücadelesini etkileyen olaylar da detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- 00:01Göktürklerin Tarihi ve Kimliği
- Orta Asya'daki Türk kavimleri arasında en bilineni Göktürklerdir ve Hun İmparatorluğu dönemindeki göçebe hayatın etkisiyle Türk kültürünü geliştiremeyen Türk ulusları, Göktürklerle yerleşik hayata geçmiş ve Orta Asya'daki Türk medeniyeti ve kültürünün temellerini atmışlardır.
- Göktürkler, kendi milletleri olan Türk kimliğini devlet adında kullanan ilk Türk devleti olarak karşımıza çıkar, ancak kendilerini "Göktürkler" olarak tanımlamazlardı.
- Bu devlet, Orhun kitabelerinde belirtilen "ökük" ve "Türk" ibaresinden türetilerek "Göktürk" halini almıştır.
- 01:23Göktürklerin Kuruluşu ve İlk Hükümdarları
- Hunlar döneminde bozkırlarda göçebe olarak kurulan Göktürkler, Hun İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla Asya bozkırlarında yaşayan Aşina kabilesine dayanır.
- Göktürklerin ilk hükümdarı olan Bumin Kağan, 540 yılında kabilenin yönetimine geçerek Aşina kabilesinin başı yani hane oldu.
- Bumin Kağan'ın ölümünden sonra yerine oğlu Konu Kağan geçti, ancak iktidarı kısa sürdü ve bir yıl sonra Mukan Kağan devletin başına geçti.
- 02:41Göktürk Devletinin Gelişimi
- Mukan, Moğol soylu Titanları yenerek Doğu Göktürk Devleti'nin sınırlarını Büyük Okyanusa kadar genişletti.
- Tapu Kağan, Budizm'i kabul eden ve Çin'i baskı altında tutan yönleriyle giderek devlette yükselmeye başladı.
- Doğu Göktürk Kağanlığı, Şipi Kağan 619'da ölümüne kadar hakimiyetlerini korumayı başardı, ancak İlik Kağan'ın esaretten ölmesiyle bir Göktürk Kağanlığı tamamen yıkılmış oldu.
- 04:56Göktürk Devletinin Yeniden Kuruluşu
- 681 yılında Aşena ailesinden Kutluk Kağan, Çin'in kuzeyine yerleşmiş Türk boylarını yeniden toparlamayı başardı.
- Kutluk Kağan, Çin Kitan ve Dokuz Oğuzlar Uygurlarla yapılan savaşlar sonucu Ötüken Ormanında Göktürk Kağanlığı yeniden güçlendi ve devleti yeniden düzenledi.
- Kutluk Kağan'ın yerine kardeşi Kapgan Kağan devletin başına geçti ve Tonyukuk'un da bulunduğu Kita Tatbi, Basma Lara, Çiftlere, Azlara, Bayırkulara, Türgişlere, On Oklara, Kırgız ve Dokuz Oğuzlara yapılan seferlerle Göktürk Kağanlığı'nın sınırları Okyanustan Maveraünnehir'deki Demirkapı'ya kadar ulaştı.
- 06:09Göktürk Devletinin Çöküşü
- Bilge Kağan'ın danışmanı Tonyukuk'u ve küçük kardeşi Kül Tigin'i kaybetmesinden sonra zehirlenerek öldürülmesi üzerine yerine geçen Tengri Kaan çocuk yaştaydı ve onun kağanlığına karşı gelen Ozmış da ülkeyi toparlayacak güçte değildi.
- Uygurlar 745'te Ötüken'e girerek Göktürk Kağanlığı'na son verdiler.
- Göktürk devlet idaresinin en soylu, tecrübeli Türk boylarının elinde kalmasına dikkat etmişlerdir.
- 07:16Göktürk Devleti'nin Yönetimi ve Ordusu
- Türk töresine uyan devletin başı Kaan ünvanlı hükümdardır ve Kaan'da bilgelik, erdemlilik ve alplik aranırdı.
- Göktürk ordusu yükselme döneminde Asya'nın en güçlü askeri kuvvetiydi, ordunun üçte ikisi süvari, bir de piyadeydi.
- Göktürklerin bayrak ve tuğların tepesinde altından yapılmış kurt başlı heykel bulunurdu, tuğla davul da bağımsızlık sembolleriydi.
- 09:18Göktürk Devleti'nin Başkenti ve Kültür
- Göktürklerin başkenti Ötükendir, burası Orhun Irmağı ile Serengi Irmağı'nın tarım kolu arasında ormanlar içinde bitki örtüsü ve suyu bol bir şehirdir.
- Göktürklerde karar, seçim, insan ve hayvan sayımı için ziyafetli devlet meclisi sayesinde Kengeş meclisi toplanırdı.
- Orta Asya'da yapılan araştırma ve kazılarda Göktürkçe yazılı eserler bulunmuştur, ilk Türk abidelerinde yazılara 6. yüzyılda rastlanmıştır.
- 10:30Orhun Abideleri ve Göktürk Alfabesi
- Orhun abidelerinin yazıldığı Göktürk alfabesi otuzsekiz harflidir, Türklerin milli alfabesi olan bu yazı sisteminde dört sesli, dokuz birleşik, yirmibeş de sessiz harf bulunmaktadır.
- Kelimeler birbirinden iki nokta ile ayrılır.
- Türklerin İslam dinini kabulünden önce yazılan Orhun abideleri içerik olarak Türk tarihi ve kültürü bakımından önemlidir.
- 11:17Göktürk Abidelerinin İçeriği
- Göktürk abidelerinde Türklerin yabancıların siyasetine alet olduğu zamanlarda bozulduğu, bilgili olmayan kadronun işbaşına getirildiği zaman idare sisteminin iyi çalışmadığı ve yabancı kültürün Türk birliğini zedelediği anlatılmaktadır.
- Türk milletinin en zor şartlarda bile kuvvetli şahsiyetle çıkıp ülkeyi kurtarıp devleti yeniden kurup güçlendirdiği abilerde devlet tecrübesi yanında Türk milletinin bağımsızlık fikrine de yer verilmiştir.
- Bu yazıtların yazılması, kanunların millete hesap vermesidir.
- 12:01Bilge Kaan Abidesi ve Göktürklerin Bağımsızlık Anlayışı
- Bilge Kaan abidesinde Türk Oğuz beylerine hitaben, gök çökmedikçe ve yer delinmedikçe ilini töreninin kim bozabileceği sorulmaktadır.
- Bilge Kaan, Türk milleti için gece uyumadığını, gündüz oturmadığını ve kültigin ve iki şad ile ölesiye çalıştığını belirtmektedir.
- Göktürklerin bağımsızlık anlayışı, dil, adet ve kanunlarını değiştirmemeleriyle ifade edilmektedir; İspara Han'ın Çin İmparatorluğu'na gönderdiği yazıda dilini değiştiremeyeceğini, halkına Çin giysileri giydiremeyeceğini ve adetlerini değiştiremeyeceğini belirtmektedir.
- 13:09Göktürklerin Bizans'a Karşı Tutumu
- Göktürk Kanundan Bizans elçisine verilen cevapta, Bizanslıların on dilde konuşup herkesi aldattığı ve Türk elçilerini Kafkaslar üzerinden Bizans'a götürdükleri belirtilmektedir.
- Göktürkler, Roma İmparatorluğu'na hücum etmeyi düşünmediklerini ancak Dinyeper Nehri'nin nerede bulunduğunu ve Tuna'nın nereye aktığını iyi bildiklerini ifade etmektedir.
- 13:55Kürşat'ın Çin İmparatorluğu'na Karşı İhtilali
- Doğu Göktürkler, elinin ölmesiyle siyasi düzeni dağıldıktan sonra bulundukları bölgeye dağıldılar ve Türk hakanlarının soyundan gelen prensler genellikle Çin'de görevlendirilerek asimile ediliyorlardı.
- Türk Hakanı Yehu'nun oğlu Kürşat, Çin Sarayı'nda muhafız olarak görev yaparken Çin İmparatoruna karşı bir ihtilal düşünmüştür.
- Kürşat ve otuzdokuz arkadaşı, Çin İmparatorunu öldürmek için plan yapmış ancak gece kopan fırtına nedeniyle plan bozulmuştur.
- 14:43Kürşat'ın Efsanevi Mücadelesi
- Kürşat ve otuzdokuz arkadaşı, Çin Sarayı'nı basarak yalnızca kırk kişiyle Çin ordusuyla savaştılar.
- Çin tarihi kaynaklarında Kürşat ve otuzdokuz yiğidinin yüzlerce askeri öldürdüğü kaydedilmiştir.
- Kürşat bu suikast girişiminde başarılı olamasa da Türk milletinin yenilmez ruhunu ve esir edilemez karakterini bir kez daha bütün dünyaya göstermiş, bu mücadelesi diğer Türk boylarını ateşleyerek dirençlerini ve davalarını daha da kuvvetlendirmiştir.