Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan gelişim psikolojisi dersinin bir bölümüdür. Eğitimci, tahtada notlar alarak konuyu anlatmaktadır.
- Video, gelişimi etkileyen faktörleri üç ana başlık altında ele almaktadır: çevre etkisi, zaman faktörü ve kritik dönem kavramı. İlk bölümde doğum öncesi, doğum sırasındaki ve doğumdan sonraki çevre etkileri incelenmekte, ikinci bölümde tarihsel zaman etkisi örneklerle açıklanmaktadır. Son bölümde ise kritik dönem kavramı, beyin gelişimi ve doğum öncesi süreç detaylı olarak ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca tarihsel olayların (Nazi Almanyası, Filistin'deki savaş, COVID-19 salgını) insanların davranışlarını nasıl etkilediği, bölük etkisi kavramı ve kritik dönem kavramının sadece dil edinimi değil, organ gelişimi açısından da hayati öneme sahip olduğu anlatılmaktadır. Eğitimci, beynin gelişimini fabrika benzetmesiyle somutlaştırmakta ve ebeveynlerin uygun çevresel koşulları uygun zaman aralığında oluşturmasının önemini vurgulamaktadır.
- 00:07Gelişimi Etkileyen Faktörler
- Önceki derste kalıtımsal süreç incelenmiş, bu derste çevre ve zaman etkisi ele alınacak.
- Gelişimi etkileyen faktörlerin ikincisi olan çevre etkisi, gelişimsel süreçte üç aşamada etkiler.
- Çevre etkisi doğum öncesi, doğum sırasında ve doğumdan sonraki üç aşamada incelenir.
- 01:47Doğum Öncesi Çevre Etkisi
- Doğum öncesi çevre etkisi hamilelik dönemi, fetüs ve anne karnında olan bebekle ilgilidir.
- Anne beslenmesi, kullandığı ilaçlar, geçirdiği hastalıklar ve duygu durumu bebeği etkiler.
- Hamilelik döneminde üzüntü ve üzüntü hormonları plasentadan geçerek bebeklerde zeka geriliği ihtimalini artırabilir.
- 03:07Hamilelik Döneminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Hamilelik döneminde madde kullanımı, sigara ve alkol kullanımı bebeğe zarar verebilir.
- Hamilelik döneminde alkol kullanımı, bir kadeh bile olsa bebeğe büyük zarar verebilir.
- Kan uyuşmazlığı (RH faktörü) doğum öncesi çevre etkisidir ve genetik mirasla değil, araç faktörle ilgilidir.
- 04:47Doğum Sırasındaki Çevre Etkisi
- Doğum sırasındaki çevre etkisi, doğum gerçekleşirken oluşabilecek sorunları içerir.
- Ters doğum ve kordon dolanması gibi sorunlar doğum sırasında ortaya çıkabilir.
- Kordon dolanması durumunda bebeğin sadece otuz saniye oksijensiz kalması ağır zeka geriliklerine yol açabilir.
- 05:55Doğum Sırasındaki Diğer Sorunlar
- Bebeğin doğumu esnasında yanlış bir noktadan tutulması doku ezilmesine neden olabilir.
- Doğum sırasında yaşanan komplikasyonlar ilerleyen zaman diliminde aksak yürüme, kalça çıkığı gibi sorunlara yol açabilir.
- Doğumdan sonraki çevre etkisi, çocuğun beslenmesi, eğitimi, sporları ve hastalıkları gibi tüm yaşam alanlarını kapsar.
- 06:50Ailenin Parçalanması ve Çocuk Gelişimi
- Ailenin parçalanması ve boşanma, doğumdan sonraki çevre etkisidir.
- Boylamsal bir çalışma, eksi altı yaş arasındaki kız çocuklarının anne-baba boşanması sonrası yaşça kendinden büyük erkekleri tercih ettiğini göstermiştir.
- Bu durum, kız çocuğunun eksik babanın hasretini evleneceği kişiyle tamamlamaya çalışması nedeniyledir.
- 08:54Zaman Faktörü
- Gelişimi etkileyen faktörlerin üçüncüsü zaman faktörüdür.
- Zaman faktörü gelişimsel süreci tarihsel zaman etkisi ve bireysel zaman etkisi olmak üzere iki şekilde etkiler.
- Tarihsel zaman etkisi, savaşlar, salgın hastalıklar, doğal afetler, ekonomik buhranlar ve teknolojik değişimler gibi olayları içerir.
- 11:13Tarihsel Zaman Etkisi
- Tarihsel zaman etkisi, insanların yaşadığı olayların duygusal, düşünce ve davranış eğilimlerini hayat boyu etkileyen bir durumdur.
- Nazi Almanyası'nda yaşayan bir yazarın kitabında, çocukların savaş koşullarında "kurşunu dizmece" oyunu oynadıkları belirtilmiştir.
- Filistin'deki çocukların savaşın içinde yetişmesi, onların ilerleyen zaman diliminde duygularını, düşüncelerini ve davranış eğilimlerini hayat boyu etkileyecek bir tarihsel zaman etkisi oluşturacaktır.
- 12:15Salgınlar ve Doğal Afetler
- COVID-19 salgını, insanların duygularını, düşüncelerini ve davranış eğilimlerini değiştirmiştir; birbirimize sarılamamak, evden çıkamamak gibi durumlar bugünkü davranışlara yansımaya devam etmektedir.
- İnsanlar müstakil evler almaya ve tarlaları çevresine kapatarak yaşamak istemeye başlamıştır.
- Türkiye'nin yaşadığı büyük deprem felaketi, pek çok kişinin üzerinde hala devam eden ve gündelik hayatta davranışlarını etkileyen bir tarihsel zaman etkisi oluşturmuştur.
- 13:34Teknoloji ve İlişkiler
- Teknolojinin gelişimi, özellikle cep telefonlarının yaygınlaşması, ilişkilerin yaşanma şeklini değiştirmiştir.
- Eskiden buluşma ayarlarında, kız arkadaşın gelip gelmediği konusunda haber alamadığımız için beklemek zorunda kalırdık.
- Günümüzde iletişim ve teknoloji sayesinde anlık buluşmalar, WhatsApp görüşmeleri ve Instagram gibi platformlar, ilişkilerin yaşanma şeklini değiştirmiştir.
- 18:44Bölük Etkisi
- Tarihsel bir olay meydana geldiğinde, o zaman diliminde yaşamış herkesi aynı şekilde etkilemez.
- Aynı olayın farklı yaşlardaki kişileri farklı şekillerde etkilemesine "bölük etkisi" adı verilir.
- Örneğin, bir savaş olayında 10 yaşındaki bir çocuğun etkilenme şekliyle 40 yaşındaki bir kişinin etkilenme şekli aynı değildir.
- 20:14Kritik Dönem Kavramı
- Kritik dönem, bir organın gelişiminde veya bir kazanımın edinilmesinde çevre etkisine en açık zaman aralığıdır.
- Beyni bir fabrika gibi düşünmek gerekirse, beynimizin hammaddesi içinde yaşadığımız çevrede yer alan uyarıcılardır.
- Gördüğümüz, işittiğimiz, dokunduğumuz, kokladığımız ve tattığımız her türlü uyarıcı beynimiz için bir hammadde vazifesi görür.
- 22:47Beynin Fabrikaları ve Kritik Dönem
- Beyin, hammaddeyi alıp işleyerek ürün ortaya çıkarır ve bu fabrika içinde hayali odacıklar bulunur.
- Beynimizdeki fabrikalar (odacıklar) genetik bir programa göre belirli bir zaman diliminde çevreye açılır ve kapanır.
- Anadili kazanmakla görevlendirilmiş Broko bölgesi, dünyaya geldikten sonra yaklaşık 6-7 ay çevreye kapılarını açar ve 5 yaşına kadar açık kalır.
- 24:34Kritik Dönemin Önemi
- 5 yaşından sonra bu fabrikanın kapıları yavaş yavaş kapanmaya başlar ve dışarıdan gelen uyarıcıları istediği gibi alamamaya başlar.
- Kritik dönemde "ya hep ya hiç" kuralı vardır; bir şey o zaman aralığında kazanılırsa kazanılır, kazanılamazsa ilerleyen zaman diliminde ya hiç kazanılamaz ya da istenen düzeyde ortaya çıkmaz.
- 26:12Victor'un Hikayesi
- Fransa'nın dağlık bir köyünde, 11 yaşında hayvanlar tarafından büyütülmüş bir çocuk bulunmuştur.
- Bu çocuğa 5 yıl boyunca dil eğitimi verilmiş ancak 16 yaşına gelince sadece 5-6 kelime öğrenmiş ve iki kelimeyi yan yana getirip konuşma yapamamıştır.
- Bu durum, beyinde dil mekanizmasını oluşturacak sistem kapılarını çevreye kapatmış durumda olduğunu göstermektedir.
- 28:55Maymun ve Köpek Örnekleri
- Yeni doğmuş bir maymun 3 ay boyunca yalıtılmış bir odada tutulduğunda, 3 aydan sonra diğer maymunların arasına konulduğunda hayatı boyunca yalnız kalır ve iletişim kuramaz.
- Köpekler dünyaya geldikten sonraki ilk 6 aylık zaman diliminde insan görür, insan kokusu alır ve insanla temas ederse evcilleşir.
- Köpekler doğduktan sonraki ilk 6 aylık periyotta yalıtılmış bir ortamda büyütülürse, hayatının sonuna kadar insanları saldırır ve evcilleşemez.
- 32:50Kritik Dönemin Organ Gelişimi İçin Önemi
- Kritik dönem kavramı sadece kazanımlarla sınırlı değil, organ gelişimi açısından da hayati öneme sahiptir.
- Sperm hücresi ile yumurta hücresi birleşerek zigot oluşur ve bu ana rahmine düştüğümüz an olarak sıfır noktası olarak kabul edilir.
- 34:00Doğum Öncesi Süreç
- Gebeliğin ilk iki haftasında dölüt, iki hafta ile sekiz hafta arasına embriyo, sekiz haftadan doğuma kadar olan sürece ise fetüs adı verilir.
- Gebeliğin en kısa evresi dölüt, en uzun evresi ise fetüs evresidir.
- İki hafta ile sekiz hafta arasındaki embriyo evresi gebeliğin en kritik evresidir çünkü bu dönemde bedenimizi oluşturan tabakalar oluşmaya başlar.
- 35:29Gelişimin İlkeleri
- Gelişim içten dışa doğru olduğu için önce iç tabaka (iç organlar), sonra orta tabaka (dolaşım) ve en son dış tabaka (deri) oluşur.
- Gebelik mutlaka planlanması gereken bir süreçtir çünkü genellikle dört-beş haftalık bir periyot geçtikten sonra hamile olduğunun farkına varılır.
- Gebeliğin en kritik sürecinin yarısında anne hamile olduğunu bilmiyor olabilir ve bu dönemde sigara, alkol veya antibiyotik gibi zararlı alışkanlıklar devam edebilir.
- 37:27Gebeliğin Planlanması ve Kritik Dönem
- Hamilelik planlanmalıdır çünkü bu sürecin öncesinde her türlü alışkanlık bırakılmalıdır ki anne karnındaki bebek zarar görmesin.
- Türkiye, engelli doğum oranında dünyadaki sıralamada ilk sıralarda yer alıyor ve bunun en büyük sebeplerinden biri akraba evliliği ve gebeliğin planlanmamasıdır.
- Kritik dönemde yaşanan sıkıntılı durumlar çocukta organ kusuru meydana getirir ve bu kusur geriye dönüşü yoktur.
- 38:52Kritik Dönem Kavramı
- Hastanelerde hamileler ve hamilelik şüphesi olan çocukların giremeyeceği kapılar vardır çünkü içeride radyasyon bulunur.
- Kritik dönem kavramının en önemli kuralı: bir şeyin kritik dönemi, gelişiminin en hızlı olduğu zaman aralığıdır.
- Bir insanın fizyolojik açıdan gelişiminin en hızlı olduğu zaman aralığı doğum öncesidir, anne karnıdır.