Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Akademiden Notlar adlı programın 83. bölümünde, sunucu ve Yaşar Hoca (kütüphane konularında uzman bir akademisyen) arasında geçen bir röportaj formatındadır. Ayrıca Ahmetli Mustafa ve diğer uzmanlar da programda yer almaktadır.
- Video, "geleceğe yönelik düşünme" (futures thinking) kavramını merkeze alarak, özellikle kütüphanelerin dijital dönüşümü ve Türkiye'deki planlama eksiklikleri üzerine odaklanmaktadır. Program, geleceğe yönelik düşünmenin kütüphanelere uygulanması, alan adı sunucularının önemi, Türkiye'deki özelleştirme süreçlerindeki hatalar ve üniversitelerin sıralamalarının etkileri gibi konuları ele almaktadır.
- Videoda ayrıca kütüphanelerin dijital ortama geçiş sürecinde karşılaştıkları zorluklar, telif hakkı düzenlemeleri, dijital ödünç verme sistemleri ve kurumsal kaynak satın alma modelleri gibi konular da tartışılmaktadır. Programın son bölümünde futures learning kavramı vurgulanmakta ve gelecek programlarda bu konuyla ilgili daha detaylı içerikler sunulacağı belirtilmektedir.
- 00:03Geleceğe Yönelik Düşünme Kavramı
- Akademiden notların 83. bölümünde "Geleceğe Yönelik Düşünme" başlığı altında kütüphanelerin gelecekteki durumu incelenecek.
- Geleceğe yönelik düşünme kavramı, kütüphanelerin çalışmalarını değerlendirmek için önemlidir ve önümüzdeki programlarda farklı bellek kurumları üzerinde de tartışılabilir.
- Bugün yapılan güncelleme ve dönüşüm faaliyetlerinin gelecekteki öngörüler üzerine inşa edilmesi, bu çalışmaların mantıklı olması için gereklidir.
- 02:09Geleceğe Yönelik Düşünmenin Tanımı ve Önemi
- Geleceğe yönelik düşünme (futures thinking), gelecekte neler olabileceğini sistematik olarak düşünme ve bu zorlukları aşmada daha iyi bir pozisyona getirme yaklaşımıdır.
- Bu düşünce, tek bir gelecek değil, her alanda birden fazla gelecek hayal edilebilir ve ona göre önlemler alınabilir.
- Geleceğe yönelik düşünme, mevcut sistemler üzerindeki baskıları, riskleri, fırsatları, kaynakları ve eğilimleri dikkatli bir şekilde analiz etmeyi içerir.
- 05:15Geleceğe Yönelik Düşünmenin Uygulamaları
- California Üniversitesi'nin düzenlediği bir çalıştayda bu kavram kullanılmış ve önümüzdeki hafta kütüphaneler ve arşivler açısından da kullanılabilir.
- Google Books projesi örneğiyle, yaklaşık 50 milyon kitabın elektronik ortama aktarılması durumunda kütüphanelerin varlığını ispat etme ve bütçe alabilmesi için ne yapması gerektiği sorulabilir.
- Alan adı sistemleri veya Google Mail gibi ticari sistemlere bağımlı üniversitelerin, bu sistemlerin bir hafta çalışmaması durumunda ne yapacakları gibi senaryolar da geleceğe yönelik düşünme egzersizleri olarak değerlendirilebilir.
- 10:31Alan Adı Sunucularının Önemi
- Alan adı sunucuları, sokaktaki vatandaşlardan kütüphanelerin kullanıcılarına kadar herkesi ilgilendiren bir konudur.
- Alan adı sunucularına erişilememesi, Google'un posta sunucusunu hizmet verememesinden çok daha büyük sonuçlara yol açabilir.
- Bu durum iletişim, e-posta, dosya indirme ve para bilgisi gönderme gibi tüm alanlara etki edecektir.
- 11:32Gelecekle İlgili Düşünme Egzersizleri
- 20 sene önceki "Y2K" endişesi, gelecekle ilgili düşünme egzersizi olarak yaşanmıştı.
- 1999 yılında yaşanan tartışmalar, takvim değişikliğiyle birlikte karşılaşılabilecek gelecekle ilgili daha sistematik analiz yapma imkanı sağlamıştır.
- Bu tür senaryolar, ortak akıl devreye sokarak gelecekle ilgili sorunları belirleyip nasıl kaçınılacağı konusunda çalışmalar yapma imkanı verir.
- 13:43Alan Adı Sunucularının İşlevi
- Her sunucu bir IP numarasına sahiptir ve bu numaralarla erişilebilir.
- Alan adı sunucuları, insanların akılda kalacak sitelerin isimlerini IP numaralarıyla ilişkilendirir.
- Günümüzde neredeyse herkes Google veya arama motorlarına sorgu göndererek sitelere erişir, bu nedenle alan adı sunucularının başarısız olması ciddi sorunlara yol açabilir.
- 14:39Kamu ve Şirketlerin Yaklaşımı
- Kamu, gelecekle ilgili çalışmalar konusunda şirketlere göre daha yavaş hareket etmektedir.
- Şirketler rekabet ortamında bu tür gelecekle ilgili çalışmalarını daha yoğun bir şekilde yapmaktadır.
- Şirketler yıllık konferanslarda toplulukla birlikte gelecekle ilgili senaryolar hazırlayarak çalışmalar gerçekleştirirler.
- 15:08Gelecekle İlgili Planlama Eksikliği
- Kamu kuruluşları mevcut sorunların çözümüyle uğraşmakta olup, gelecekle ilgili çalışmalarını ve öngörülerini yapamamaktadır.
- Türkiye'de ekonomi ve eğitim alanında da bu durum görülüyor; kurumlar mevcut yapıyı ayakta tutabilmekle daha fazla uğraşıyor.
- Pandemi gibi süreçlerde projeksiyonların yapılamaması acil eylem planları anlamında büyük zorluklara yol açmaktadır.
- 16:26Afet Planlamasındaki Sorunlar
- Afetlerle ilgili hiçbir çalışma yapılmıyor, sadece komik tatbikatlarda gerçekleştiriliyor.
- Kamunun gelecekle ilgili düşünme ve senaryolar üzerine çalışması gerekiyor.
- Mevcut konferans ve seminerlerde daha çok firmaların teknolojilerini tanıtması görülüyor, politika açısından yapılacak çalışmaların daha yoğun bir şekilde gündeme gelmesi gerekiyor.
- 17:35İnternet ve DNS Sistemi
- İnternet üzerinden mesajlar küçük paketlere bölünerek gönderiliyor ve diğer uçta birleştiriliyor.
- Network ağı üzerindeki herhangi bir noktanın hizmet verememesi büyük bir sorun değil, ancak tüm alan adı sunucularının işlevi yerine getirememesi büyük bir problem olabilir.
- Gelecekle ilgili kamu ve özel kuruluşların yeterince senaryo bazlı düşünme egzersizleri yapmadıkları, özellikle kamu kuruluşlarında büyük bir eksiklik olduğu belirtiliyor.
- 19:36Teknoloji ve Gelecek Öngörülerindeki Sorunlar
- 1990'larda bilgi otoyolları konusunda panik yaşanırken, teknoloji gelişmeleri farklı bir yöne gitti.
- Teknoloji gelişmeleri öngörülmemiş yönlerde ilerleyebilir, bu da ekonomiye büyük kayıplar getirebilir.
- Gelecekleri önceden tahayyül edebilen kurumlar bir adım öne çıkabilir.
- 22:22Sanayi 4.0 Hazırlıkları
- 4-5 sene önce yapılan bir ankete göre, işletme yöneticilerinin %50'si 3D yazıcılar konusunda haberdar olmadığını belirtmiş.
- Türkiye'nin toplam ihracatında düşük ve orta teknolojili malların oranı %67, yüksek teknoloji ürünlerinin oranı ise sadece %3'tür.
- Bazı ülkelerin toplam ihracatının %30'una kadar yüksek teknoloji ürünleri getirirken, Türkiye bu alanda geride kalmış durumdadır.
- 25:53Geçmişteki Planlama Deneyimleri
- Geçmişte planlama teşkilatı vardı ve en azından beş yıllık öngörülerde bulunuluyordu.
- 2000'lerin başında yayınlanan "Bin Digital" kitabında, Telekom özelleştirmeden elde edilecek gelirin tamamının eğitime ayrılmasını öneren bir düşünce vardı.
- Geleceğe yönelik öngörülerde bulunup, bunları gerçekleştirme yönünde çaba sarf eden ülkelerde eğitime yapılan yatırımların önemini görmek mümkündür.
- 28:54Türkiye'deki Özelleştirme Sürecinin Sorunları
- Türk Telekom örneği, özelleştirme sürecinde yapılan hataları gösteriyor; özelleştirilen firma aradan yaklaşık yirmi yıl sonra tekrar devlete geri döndü ve vergi verenlerin borçlarını yüklenmesine neden oldu.
- Türkiye'deki özelleştirme sürecinde başarılı örnekler olsa da, genel olarak mevcut kaynaklar kaybedildi ve bu süreçler okullarda ibret hikayesi olarak anlatılabilir.
- Telekom örneği sadece bir örnek olup, Türkiye'deki birçok kar eden kurumun benzer bir sona ulaşması üzücü bir durum.
- 31:40Geleceğe Yönelik Düşünmenin Önemi
- Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere'de rekabeti önleyici yasalar yüz küsur yıldan fazla geçmişken, Türkiye'de rekabet yasası ancak 1990'ların sonu veya 2000'lerin başında çıkarılmıştır.
- Geleceğe yönelik düşünme, kaynakların akıllıca kullanılması ve teknolojik gelişmeleri önceden görüp politika belirlemesi açısından önemlidir.
- Türkiye'de birçok hedef ve vizyon çalışması yapılsa da, bu vizyonların tutturulması ve öngörülenlerin gerçekleştirilmesi mümkün olmamaktadır.
- 36:00Vizyon ve Hedeflerin Gerçekleştirilmesi
- Üniversitelerde eğitimle ilgili vizyon çalışmalarında, her ilde bir üniversite açılması gibi hedefler belirlense de, bunun akademiye ve kaliteye faydası ile ilgili ciddi sıkıntılar yaşanmıştır.
- Gelecekle ilgili düşünmelerde sadece hedef koymak yeterli değildir, hedefin gerçekleştirilmesi ve toplumun genelinde sağlayacağı fayda da önemlidir.
- Gelecekleri düşünme egzersizlerinde beyin fırtınası gibi yöntemlerin daha açık fikirli olarak yapılması gerekmektedir.
- 38:40Üniversite Sıralamaları ve Gelecek
- Üniversite sıralamalarında kriterlerin ağırlıkları sürekli değişmektedir, örneğin bir sıralama kuruluşu kriterin ağırlığını %40'tan %45'e çıkarmıştır.
- Üniversite sıralamalarının neyi ölçtüğü ve kayan hedeflerle nasıl karşılaşılacağı konusunda yeterli tartışma yapılmamaktadır.
- Üniversitelerin sıralamaları şekillendirmesi ve daha iyi ölçme yöntemlerinin geliştirilmesi, geleceğe yönelik düşünme egzersizlerinin bir parçası olmalıdır.
- 42:56Geleceğe Yönelik Düşünme ve Kütüphaneler
- Konuşmacı, geleceğe yönelik düşünmenin sadece etiketlerle veya koordinatörlük kurarak yapılamayacağını, daha önyargısız ve geniş bir bakış açısıyla yorumlanması gerektiğini vurguluyor.
- Kütüphanelerin gelecekle ilgili düşünmede belli bir hız yakalayıp yakalamadığı konusu ele alınacak.
- Kütüphanelerde mimari, hizmetler ve yaklaşım anlamında yeni nesil kütüphane çalışmaları gerçekleştirilmiş olsa da, bunların hayata geçirilmesiyle ilgili sıkıntılar yaşanıyor.
- 45:32Dijital Dönüşüm ve Kütüphaneler
- İnternetin ortaya çıkmasından bu yana bellek kurumları (kütüphaneler, arşivler, müzeler) değişimden en fazla etkilenen kurumlar arasında yer alıyor.
- Üniversiteler Konseyi'nin bir araştırmasında, geleneksel kütüphanelerin rolleri ile dijital ortamdaki kaynak biçimleri arasındaki uyuşmazlık resmedilmişti.
- Kullanıcıların basılı koleksiyonlara olan talepleri giderek azalırken, dijital koleksiyonlara olan ihtiyaç giderek artıyor.
- 47:24Kütüphanelerdeki Dönüşüm Zorlukları
- Basılı ortamdan dijital ortama geçiş kaynaklar, hizmetler, personel ve mekan kullanımı açısından yeniden örgütlenme gerektiriyor.
- Türkiye'de Amerikan üniversite kütüphanelerinde olduğu gibi milyonlarca basılı eserin elektronik ortama aktarılması gibi bir durum pek yok.
- Elektronik kaynaklar açısından ulusal lisanslar olsa da, yayıncılar tarafından daha pahalıya erişim sağlanıyor ve bu durumda basılıdan elektroniğe geçiş konusunda sorunlar yaşanıyor.
- 49:37Dijital Dönüşüm ve Telif Hakkı
- Yayınevleri, telif hakkı yasalarına sığınarak bir kaynağın ancak bir kişi tarafından okunabilmesi mantığıyla hareket etmekte ve PDF çıktısını postayla gönderme gibi çözümler önermektedir.
- Dijital dönüşüm sadece teknolojik yenilik değil, aynı zamanda yönetmelikler ve kuralların da değiştirilmesi gerektiği anlamına gelmektedir.
- İngiltere'de telif hakları kanununda yapılan küçük bir değişiklikle, okuma hakkı olan bir kaynağın indirilmesi, gönderilmesi ve üzerinde makine öğrenimi algoritması çalıştırılması gibi haklar tanımlanmıştır.
- 51:32Geleceğe Yönelik Düşünme Senaryoları
- Geleceğe yönelik düşünme senaryoları, kütüphanelerin işlevlerinin nasıl şekil değiştirebileceğini hayal etmemizi ve ona göre önlemler almamızı gerektirmektedir.
- Şu anda yayınevleriyle büyük ticaret anlaşmalarında "ya hep ya hiç" anlayışa sahipken, bireysel kullanıcılar için farklı seçenekler sunulurken (8 saatlik okuma, PDF indirme, sınırsız kullanım), kurumsal bazda benzer modellerin sunulması gerekmektedir.
- Kütüphaneler, basılı kaynakların dijital ortama aktarılmasıyla elde ettikleri yerleri farklı amaçlarla kullanabilmektedir, örneğin "digital commons" adı verilen ortak çalışma mekanları oluşturabilmektedir.
- 57:41Dijital Dönüşümün Kütüphanelere Etkileri
- COVID-19 döneminde dijital kaynaklara ihtiyaç duyulduğu dönemlerde, kütüphanelerin ders malzemelerini kullanıcıların bulunduğu ortamlara ittirme konusunda ne kadar başarılı olduğu değerlendirilmelidir.
- Dijital dönüşüm sürecinde kütüphanelerin nerede durduğu ve bu dönüşümü daha hızlı gerçekleştirememe durumunda kurumların kolayca vazgeçilebilir hale gelebileceği vurgulanmaktadır.
- Kullanıcılar giderek dijital olarak başladıkları işleri dijital olarak bitirmek istiyorlar, bu yapılamadığında daha kolay vazgeçilebilirlik riski ortaya çıkabilmektedir.
- 59:33Kütüphanelerdeki Yeni İşlevler ve Personel Sorunu
- Geleneksel koleksiyon ve basılı koleksiyonun dijitale geçerken kütüphanelerin işlevlerinin nasıl değiştiğine dair daha ayrıntılı bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.
- Kütüphanelerde mekanlarda ve sunum şekillerinde değişiklikler olurken, personel konusunda en kötü durumda olduğumuz düşünülmektedir.
- Gelenekselleşen ve talebi azalan etkinliklerde yoğun kullanılan personelin, yeni nesil hizmetlerin geliştirilmesiyle ilgili daha fazla kullanılması gerektiği vurgulanmaktadır.
- 1:03:07Geleceğe Yönelik Düşünme Tartışması
- Konuşmacılar, hedefledikleri gibi geleceğe yönelik düşünme konusunu ele aldıklarını belirtiyor.
- Geleceğe yönelik düşünme (futures thinking) birçok farklı disiplinde kullanılacak önemli bir konu olarak vurgulanıyor.
- Konuşmacılar, geleceğe yönelik öğrenme (futures learning) konusunu detaylandırdıklarını ifade ediyor.
- 1:03:30Geleceğe Yönelik Çalışmaların Planlanması
- Geleceğe yönelik düşünme konusunda bir makale yazılması gerektiği belirtiliyor.
- Diğer çalışmaların açıklama kısmına eklenmesi planlanıyor.
- Önümüzdeki haftaya kadar bu kavramla ilgili genel bir göz atma fırsatı sunulması planlanıyor.
- 1:03:46Gelecek Programlar ve Beklentiler
- Önümüzdeki programlarda bu konularla ilgili daha detaylı çalışmalar yapılacağı belirtiliyor.
- Konuşmacılar, bu konuda farklı alanlardaki yansımaları dile getirmek istediklerini ifade ediyor.
- Konuşmacılar birbirlerine iyi hafta sonları dilekleriyle vedalaşıyor.