Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Kadir Gümüş tarafından sunulan bir Türk Dili ve Edebiyatı dersidir. Öğretmen, tahtada notlar alarak öğrencilere hitap etmektedir.
- Videoda İslam öncesi Türk edebiyatından İslam dönemine geçiş süreci ele alınmaktadır. İlk bölümde Karahanlı Devleti döneminde ortaya çıkan dört önemli eser (Kutadgu Bilig, Divanü Lügatit Türk, Divan-ı Hikmet ve Atabetül Hakayık) detaylı olarak incelenmekte, ardından destandan halk hikayesine geçiş konusu ve Dede Korkut Hikayeleri ile Köroğlu Destanı anlatılmaktadır.
- Her eser için ölçüsü, kafi şeması, içeriği ve yapısı hakkında bilgiler verilmekte, ayrıca sınavlarda bu eserlerden nasıl sorular sorulabileceği hakkında ipuçları sunulmaktadır. Video, destanların gerçek olaylardan gerçek artı olağanüstü olaylara geçişini vurgulayarak sona ermektedir.
- 00:03Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı
- Geçiş dönemi, İslam öncesi Türk edebiyatından İslam dönemi edebiyatına geçiş sürecini ifade eder.
- Bu dönemde Türkler eski adetlerinden bir kısmını korurken, İslam'ı kabul ettiler (örneğin Karahanlılar devletinin kurucusu Bilge Kül Kadir Han Müslüman oldu).
- Geçiş döneminde (11-12. yüzyıllar) hem İslam öncesi dönemin özellikleri hem de İslam döneminin özellikleri bir arada bulunmuştur.
- 01:42Geçiş Dönemi Öncesi ve Sonrası
- İslam öncesi dönemde İskit, Hun, Köktürk ve Uygur gibi topluluklar bulunurken, İslam döneminde Karahanlılar, Harzemşahlar ve Çağatay Devleti gibi büyük devletler oluşmuştur.
- İslam öncesi dönemde ağırlıklı olarak göçebe yaşam ve hayvancılık vardı, İslam döneminde yerleşik hayat daha yaygın hale gelmiş olsa da göçebe yaşam ve hayvancılık hala devam etmiştir.
- İslam öncesi dönemde gök tanrı dini, Uygurlar döneminde Budizm, Maniheizm ve Nasturilik vardı, İslam döneminde din olarak İslam kabul edilmiş olsa da bazı gök tanrı inançları devam etmiştir.
- 03:02Edebi Özellikler
- İslam öncesi dönemde Köktürk ve Uygur alfabesi kullanılırken, İslam döneminde Arap alfabesi yaygınlaşmıştır.
- İslam öncesi dönemde dörtlüklerle yazılmış ve hece ölçüsü kullanılmışken, İslam döneminde dörtlükler yanında beyitler de kullanılmış ve hece ölçüsü yanında Aruz ölçüsü de girmiştir.
- İslam öncesi dönemde halk edebiyatı vardı, İslam döneminde ise hem halk edebiyatı hem de sarayda gelişen divan edebiyatı bulunmuştur.
- 05:13Geçiş Dönemi Eserleri
- Geçiş dönemi dört muhteşem eserinden biri Yusuf Has Hacib'in yazdığı "Kutadgu Bilik"tir.
- "Kutadgu Bilik" 1069 yılında Balasagun'da yazılmaya başlanan, toplam 18 ayda tamamlanan bir eserdir ve anlamı "Mutluluk veren bilgi"dir.
- Eser siyasetname ve didaktik nitelikte olup, devlet yönetimi hakkında bilgi vermektedir.
- 07:29Kutadgu Bilik'in Edebi Özellikleri
- Kutadgu Bilik'in nazım şekli genel olarak mesnevidir (beyitler halinde yazılmış, kafiye düzeni AA, BB, CC şeklinde gider).
- Eser Aruz ölçüsüyle yazılmış olup, "fe'ulun, fe'ulun, fe'ulun fe'ul" kalıbıyla (toplam 11'li ölçüye benzer) yazılmıştır.
- Kutadgu Bilik toplam 6645 beyit ve 173 adet dörtlükten oluşmaktadır.
- 08:33Beyit ve Kafiyeler
- Beyitler iki satırlık ve kafiyeli (sonlari benzer) olup, "aa bb" şeklinde yazılır.
- Mesnevi bölümünde beyitler birbirleriyle kafiyeli olup, "yy- zzkk" şeklinde yazılır ve olay anlatır.
- Kasideler "aa xa xa" şeklinde yazılır ve başında tevhid (Allah'ın birliğini anlatma), münacaat (Allah'a yakarış) ve naat (peygamber övgüsü) içeren bir giriş bölümü vardır.
- 11:49Kutadgu Bilig Eseri
- Kutadgu Bilig, Türk edebiyatının ilk mesnevisi olup, 6645 beyitten oluşur ve arkasına 173 adet dörtlük eklenmiştir.
- Eser siyasetname niteliğindedir, devlet yönetimini anlatır ve didaktik (bilgi verici) bir eserdir.
- Eserde semboller kullanılmıştır: Kün Toglu hükümdar ve adaleti, Aytoldu vezir ve mutluluğu, Övgüdülüş akılları, Oğurmuş ise akibeti (dünya işlerinin sonu) anlatır.
- 16:34Divanü Lügati Türk
- Divanü Lügati Türk, Türk edebiyatındaki ilk sözlük ve ilk gramer kitabıdır.
- Kaşgarlı Mahmut, Türk boylarının yaşadığı yerleri gezerek Türk dilinin sözcüklerini toplamıştır.
- Eserde 7500 sözcük bulunur ve her sözcüğün kelime köküne kadar açıklaması verilmiştir, ayrıca sözcüklerin geçtiği destan, şiir ve efsane parçaları da yer almaktadır.
- 19:15Divan Lügat-ı Türk'ün Amacı ve Yapısı
- Divan Lügat-ı Türk'ün üç amacı vardır: yazılma sebebi, Abbasi halifesine Türk dilinin ve kültürünün gücünü göstermek, ve Türkçe-Arapça eşitliği mesajını vermek.
- Sözlükte 7500 sözcük bulunmakta, her sözcük Türkçedir ancak açıklamaları Arapçadır.
- Sözcüklerin geçtiği 764 dize, 289 atasözü ve 12 efsane bulunmaktadır.
- 22:20Divan Lügat-ı Türk'ün Önemi
- Divan Lügat-ı Türk ilk sözlük, ilk dilbilgisi kitabı ve ilk folklor kitabıdır.
- Eserin arkasında ilk Türk dünyası haritası bulunmaktadır.
- Atasözlerini bulmak için üç esere başvurulabilir: Orhun yazıtları, Divan Lügat-ı Türk ve Dede Korkut hikayeleri.
- 23:30Atabetü'l-Hakayık Kitabı
- Atabetü'l-Hakayık, 1200-1210 yıllarında Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılan bir öğüt ahlak kitabıdır.
- Kitap Muhammed Dad İspenşalar Bey'e sunulmuştur ve hikem üslupla yazılmıştır.
- Eser 80 dize girişi ve 484 dizeye sahip olup, bilginin değeri, cehaletin kötülüğü, cömertliğin övgüsü ve cimrilik yergisi gibi öğütler vermektedir.
- 27:56Divan-ı Hikmet
- Divan-ı Hikmet, 1200'li hece ölçüsüyle yazılmış dörtlükler halindedir ve 717 dörtlük hikmete sahiptir.
- Kitabı Hoca Ahmet Yesevi yazmıştır, Arslan Baba'nın yetiştirdiği kişilerden biridir ve Türk edebiyatının ilk mutasavvıfuudur.
- Eser yaşname özelliği gösterir, Hoca Ahmet'in 63 yaşında Peygamber Efendimiz'in ölümünden sonra yaşamayı kendine haram sayması ve çilehane yapması anlatılmaktadır.
- 31:18Türk Edebiyatı Eserleri
- Kutadgu Bildik, bir dörtlük ölçüsüne sahip ve kafiye şeması a a a b c c b şeklinde olan dini ağırlıklı bir divan hikmet eseridir.
- Atabet'ül Hakayık, on iki heceli ölçüsüne sahip ve "bilgi, bilgisizlik, cömertlik" anahtar kelimelerine sahip bir öğüt kitabıdır.
- Divan Lugat-ı Türk, geçiş dönem eserlerinden biridir ve şiirler, atasözleri, pastoral ve epik şiirler içerir.
- 32:54Eserlerin Özellikleri
- Kutadgu Bildik, aruz ölçüsüyle yazılır ve birliğe yakındığı için on bir heceli olurken, divan hikmet genel itibariyle on iki hecelidir.
- Divan Lugat-ı Türk'ün içindeki şiirler basit, pastoral ve epik şiirlerdir ve atasözleri içerir.
- Atabet'ül Hakayık'da yüz bir tane dörtlük bulunur ve "bilgi, bilgisizlik" gibi anahtar kelimelerle öğütler verilir.
- 33:47Destan ve Halk Hikayesi Arasındaki Geçiş
- Islamiyet öncesi ve Islamiyet sonrası dönemlerde dört muhteşem eser görülmüştür.
- Destanlar mutlaka nazım şeklindeyken, halk hikayeleri düzyazı ve arada şiir parçaları içermektedir.
- Halk hikayelerinde olaylar nesir şeklinde düzyazıyla, duygular ise nazım şeklinde şiirle yazılır.
- 34:51Destan ve Halk Hikayesi Karşılaştırması
- Destanlarda olağanüstü olaylar ileri düzeydedirken, halk hikayelerinde gerçek olaylarla olağanüstü olaylar iç içedir.
- Destanlarda genellikle kahramanlık varken, halk hikayelerinde aşkın yanında kahramanlık vardır.
- Dede Korkut Hikayeleri ve Köroğlu Destanı (veya Halk Hikayesi) halk hikayesine yakındır.
- 35:41Dede Korkut Hikayeleri
- Dede Korkut hikayeleri Nazım (şiir) ve Nesir (düzyazı) şeklinde yazılmış olup, bu iki bölüm iç içedir.
- Hikayeler Oğuz boylarını ve Müslüman Oğuzlarla Hristiyan Kıpçaklar arasındaki mücadeleyi anlatır.
- Hikayeler sözlü gelenekten 14. yüzyılın sonu-15. yüzyılda yazıya geçirilmiş olup, üç farklı nüshası vardır.
- 36:53Dede Korkut Hikayelerinin Nüshaları
- Dede Korkut hikayelerinin nüshaları arasında Vatikan nüshası ve Dresden nüshası bulunmaktadır.
- Vatikan nüshasında mukaddime ve altı hikaye, Dresden nüshasında ise mukaddime ve on iki hikaye bulunmaktadır.
- Milli Eğitim müfredatına göre on iki hikaye bulunmaktadır, ancak son bulunan Türkistan sahra nüshasıyla toplamda on dört hikaye mevcuttur.
- 38:44Dede Korkut Hikayelerinin Özellikleri
- Vatikan nüshası hareketli, Dresden nüshası ise hareketsizdir.
- Hikayelerde en önemli karakterler Boğaç, Salur Kazan, Bamsı Beyrek, Deli Dumrul ve Vasat'ın Tepegöz'ü öldürmesidir.
- Dede Korkut hikayeleri hem şiir hem düzyazı içeren bir yapıya sahiptir.
- 42:18Deli Dumrul Hikayesi
- Deli Dumrul kuru bir çayın üstüne köprü yaptırmış, geçenden para alıyor, geçmeyenden döve döve daha fazlasını alıyordu.
- Bir gün Azrail onu öldürmeye gelince, Deli Dumrul korkarak canını kurtarmak için annesine, babasına ve eşine canını vermesini ister.
- Eşi ağlayarak "senin yoluna canım feda olsun" diyince, Tanrı ve Azrail can almaktan vazgeçer, anasının ve babasının canını alıp gider.
- 45:12Köroğlu Hikayesi
- Köroğlu, Bolu'da yaşayan bir ozan ve Bolu Beyi vardır.
- Bolu Bey, Yusuf Seyis'ten iki tay ister ve taylar büyüyünce muhteşem at olur.
- Yusuf Seyis'in gözleri kör edilince, oğlu Şen Ali (Köroğlu) intikam ateşiyle yorulur ve körün oğlu olduğu için artık Köroğlu olarak anılır.
- 46:42Köroğlu'nun Macerası
- Yusuf Seyis'in gözleri kör edildikten sonra, Şen Ali (Köroğlu) bir dere kıyısında sihirli bir köpük içer ve şairlik, kudret ve kahramanlık gücü kazanır.
- Köroğlu, Kırat adlı atıyla birleşerek Bolu Beyi'nden intikam alır.
- Köroğlu, halkın yanındadır ve Robin Hood gibi zenginlerden alıp fakirlere verir.