Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, İbrahim Çelik tarafından sunulan fizik dersinin beşinci bölümüdür. İbrahim Çelik, fizik öğretmeni olarak Doppler olayı ve elektromanyetik dalgalar konusunu anlatmaktadır.
- Ders, Doppler olayının tanımı ve günlük hayattaki uygulamalarıyla başlayıp, elektromanyetik dalgaların özellikleri ve tarihsel gelişimine geçiş yapıyor. Elektromanyetik spektrum üzerinde görünür ışık, morötesi, gama ışınları, kızılötesi, mikrodalga ve radyo dalga gibi farklı dalga türleri detaylı şekilde ele alınıyor. Video, ÖSYM sınavlarında çıkabilecek soru tiplerine değiniyor ve 2014-2018 yılları arasında AYT ve LYS sınavlarından alınan sorular çözülerek konunun pekiştirilmesi amaçlanıyor.
- Dersin sonunda öğretmen, elektromanyetik dalgalarla ilgili 24 soruluk bir test hazırladığını belirtmektedir. Ayrıca, evrenin genişlemesi, polis hız radarları, ultrason cihazları ve meteoroloji radarlarında Doppler etkisinin kullanımı gibi pratik uygulamalar da videoda yer almaktadır.
- 00:08Dersin Tanıtımı
- Fizik öğretmeni İbrahim Çelik, dalga mekaniği ünitesinin beşinci dersinde Doppler olayı ve elektromanyetik dalgaların özelliklerini anlatacak.
- Dersin PDF'si videonun açıklama kısmında bulunabilir.
- Elektromanyetik dalgalar konusu 2018'de iki soru çıkmış olup, atomda, fotoelektrik olayda ve bağımsız olarak karşılaşılacak önemli bir konudur.
- 01:38Doppler Olayı
- Doppler olayı, bir dalga kaynağının hareketi sonucunda gözlemlenen bir etkidir.
- Kaynak hareket ederken, kaynakın arkasındaki gözlemci dalga boyunu küçük, frekansı büyük ölçerken, kaynakın önündeki gözlemci dalga boyunu büyük, frekansı küçük ölçer.
- Doppler etkisi sadece su dalgalarında değil, sesli ve ışıkta da gözlemlenir ve ilk gözlemleyen kişi 1842 yılında Christian Doppler'dır.
- 03:42Doppler Etkisinin Uygulamaları
- Evrenin genişlediğini gösteren Big Bang teorisinin en önemli delillerinden biri, uzak galaksilerden gelen ışığın frekansının kırmızıya kaymasıdır.
- Polislerin kullandığı hız radarları, uçak radarlarında ve tıpta kullanılan ultrason cihazları Doppler etkisiyle çalışır.
- Meteorolojide kullanılan radarlar, büyük bulutların hareketlerini Doppler etkisiyle yaklaşıp uzaklaştığını gösterir.
- 07:09Elektromanyetik Dalgalar
- Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için ortama ihtiyaç duymayan dalgalardır.
- Faraday, manyetik alan değişimlerinin elektrik alan değişimlerine sebep olduğunu ilk keşfeden kişidir.
- Maxwell, elektrik alan ve manyetik alanların birbirine devamlı indükleyerek elektromanyetik dalga oluştuğunu söyleyen ilk kişidir ve ışığın bir elektromanyetik dalga olduğunu teorik olarak öngörmüştür.
- 09:37Elektromanyetik Dalgaların Oluşumu
- Elektromanyetik dalgalar, yüklü parçacıkların ivmeli hareket ettirilmesiyle elektrik alan ve manyetik alanda oluşur.
- Durgun yükler ve kararlı akımlar elektromanyetik dalga üretmezler.
- Elektromanyetik dalga ilerlerken elektrik alan ve manyetik alan birbirine dik ilerleme doğrultuda bulunur ve birbirine bağımlı bir ilişki içinde ilerler.
- 11:37Elektromanyetik Dalganın Özellikleri
- Elektromanyetik dalgalar yüklü cisimlerin ivmeli hareketi ile oluşur ve elektrik ve manyetik alanlar aynı fazda ve birbirine diktir.
- Elektromanyetik dalgalar enerji taşır, ışık hızıyla (c=3×10^8 m/s) yayılır ve boşlukta yayılabilirler.
- Elektromanyetik dalgalar yüksüzdür, elektrik ve manyetik alanda sapmazlar, fotonlardan meydana gelmişlerdir ve enine dalgalardır.
- 13:39Elektromanyetik Dalganın Enerji ve Spektrumu
- Elektromanyetik dalganın taşıdığı enerji frekanslarına bağlıdır ve E=h×c/λ formülüyle hesaplanır.
- İnsan gözünün algıladığı ışık bir çeşit elektromanyetik dalgadır, ancak insan gözü ışığın mevcut spektrumdaki ışığın sadece binde yedisini görür.
- Elektromanyetik spektrumda sol tarafa doğru dalgaboyu büyürken sağ tarafa doğru küçülür, sağ tarafa doğru frekans büyürken sol tarafa doğru küçülür.
- 15:44Elektromanyetik Spektrumun Bölümleri
- Görünür bölgenin hemen sağında yüksek frekanslı, düşük dalga boylu morötesi, X-ışınları ve gama ışınları bulunur.
- Sol tarafta kırmızı ötesi, mikrodalga ve radyo dalga spektrum çizgileri yer alır.
- Radyo ve mikrodalgalar dalga boyu en büyük, frekansı en küçük olan elektromanyetik dalgalarken, gama ışınları atom çekirdeği boyutlarında (10^-10-10^-14 metre) dalga boylarına sahiptir.
- 17:17Elektromanyetik Dalga Türlerinin Elde Edilişi
- Radyo ve mikrodalgalar iletkenlerin içinde hareket eden elektronlardan meydana gelir.
- Kızılötesi ışınlar sıcak cisimlerden yayılır, görünür ışık çok sıcak cisimlerden yayılır.
- Morötesi ışınlar genelde kaynağı güneştir, elektrik ark ve gaz boşalmalarından meydana gelir, X-ışınları ise hızlandırılmış elektronların bir hedefe çarptırılarak durdurulması ile elde edilir.
- 17:50Elektromanyetik Dalgaların Spektrumu
- Radyo dalgaları spektrumda en düşük enerjiye ve en yüksek dalga boyuna sahip olan dalgalardır, iletkenlerde ivmeli hareket eden yükler tarafından oluşturulur.
- Radyo dalgalarının dalga boyu genellikle 3 metre ile 1 kilometre arasındadır, bazen 30 kilometre bile olabilir ve radyo yayınları, TV yayınları ve kozmik konuşması gibi alanlarda kullanılır.
- Mikrodalgalar dalga boyu 3 metreden küçük olan dalgalardır ve mikrodalga fırınları, telsiz sistemleri ve hız ölçen radarlar gibi alanlarda kullanılır.
- 19:40Kızılötesi ve Görünür Işık
- Kızılötesi dalgalar sıcak cisimlerden yayılan, gözle görülmeyen dalgalardır ve dalga boyu 1 milimetreden küçük, 7×10^-7 metre arasındadır.
- Kızılötesi dalgalar termal kameralar, gece görüş sistemleri, TV kumandaları, fizik tedavisi ve fotoğrafçılıkta kullanılır.
- Görünür ışık insan gözünün gördüğü 4×10^-7 metre ile 7×10^-7 metre arasında olan dalgalardır ve genelde çok sıcak cisimlerden çıkan ışınlardır.
- 20:32Morötesi ve X-ışınları
- Morötesi dalgalar elektrik arklarından, gazlardaki elektrik boşalmalarından ve en büyük kaynağı olan güneşten üretilir, dalga boyu 4×10^-7 metre ile 6×10^-10 metre arasındadır.
- Morötesi ışınlar cilt kanserlerine neden olabilir ancak D vitamini vücutta kullanılabilir hale gelmesi için önemlidir ve tıpta sterilizasyon için kullanılır.
- X-ışınları elektronların yüksek enerji metal hedefleri çarptırılması ile oluşturulur, röntgen ve tomografi cihazlarında kullanılır, havaalanlarında ve AVM'lerde çanta kontrolü için kullanılır.
- 23:03Gama Işınları ve Elektromanyetik Dalgaların Özellikleri
- Gama ışınları radyoaktif elementlerin bozulmasıyla açığa çıkan çok yüksek enerjili ışımalardır, dalga boyları çekirdek boyutundadır ve canlı dokulara zarar verir.
- X-ışınları ve gama ışınları uzayda kara delikler, nötron yıldızları ve kuasarlar gibi nesnelerden de kaynaklanır.
- Elektromanyetik dalgalar boşlukta da yayılabilir, tüm elektromanyetik dalgalar boşlukta aynı hızla yayılır ve ışığın taşıdığı enerji frekansla doğru orantılıdır.
- 28:13X-ışınları ve Gama ışınları
- Gama ışınlarının dalga boyu atomun çekirdeği mertebesinde olup, atomlar arası boşluğu incelerken X-ışınları kullanılır çünkü dalga boyu bu iş için daha uygun.
- X-ışınları ve gama ışınlarının hızı eşittir, ancak gama ışınları daha çok çekirdekli etkileşmeye gider.
- 29:00X-ışınları üretimi
- X-ışınları tüpünde hızlandırılan elektronların bir metale çarptırılması sonucu oluşur.
- X-ışınlarının dalga boyu, paralel levhalarda elektronlara verilen gerilim ve hedefle çarpan elektron sayısına bağlıdır.
- Hedefle çarpan elektron sayısı X-ışınları şiddetini artırır çünkü her elektron bir tane X-ışını üretir.
- 30:02Elektromanyetik dalgalar
- Elektromanyetik dalgaların dalga boyu formülü c = λ × f'dir.
- Mikrodalga fırın çalışırken 2 × 10⁹ Hz frekansı elektromanyetik dalgalar oluşturur ve bu dalgaların dalga boyu 15 cm'dir.
- 31:15X-ışın tüpü
- X-ışın tüpünde V₂ potansiyeli ile hızlandıran elektronlar paralel levhalardan doğru hızlanır ve kazandıkları enerji q × V₂ olur.
- X-ışın tüpünde X-ışın frekansı (enerjisi) V₂ potansiyeli ve çarpma anlık elektronun enerjisine bağlıdır.
- X-ışın tüpünde kullanılan levhanın yüzey alanına bağlı değildir, önemli olan gelen elektron enerjisidir.
- 32:12Radyometre
- Radyometre, havası alınmış cam fanus içerisinde sürtünmesiz bir iğne üzerine bir yüzü siyah, diğer yüzü parlatılmış yapraklarla oluşur.
- Güneş ışığına maruz bırakılan radyometrenin yaprakları kısa sürede hızla dönmeye başlar.
- Bu olay ışığın momentumuyla ilgilidir; siyah yüzeye çarpan fotonlar tutulurken, parlatılmış yüzeye çarpan fotonlar geri seker ve daha fazla momentum değişimi olduğu için beyaz yüzey daha çok itilir.
- 33:52Işık ve ortam değişimi
- Işık havadan cama geçtiğinde hızı kesinlikle azalır.
- Hız değiştiğinde dalga boyu da değişir, frekans ise kesinlikle değişmez çünkü frekans kaynağa bağlıdır.
- Frekans kaynağa bağlı olduğundan, hız artarsa dalga boyu artar, hız azalırsa dalga boyu azalır.