Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türk Tarih Kurumu Kongresi'nde bildiri sunmuş bir uzman tarafından sunulan eğitim içeriğidir. Konuşmacı, Filistin tarihi ve Yahudi devleti kurma sürecini kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Video, Filistin coğrafyasının tarihsel gelişiminden başlayarak, Filistler'in 12. yüzyılda yerleşmesi, Yahudilerin 11. yüzyılda Mısır'dan çıkışı ve Osmanlı İmparatorluğu'nun 1517-1917 yılları arasında Filistin'i yönetmesi sürecini ele almaktadır. Ardından Osmanlı döneminde Yahudi göçleri, Balfour Deklarasyonu, İngiliz manda yönetimi ve 1948'de İsrail devletinin kuruluşu anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Osmanlı döneminde Filistin'in demografik yapısı, Yahudi nüfusunun 1914'te 21.259'dan 1946'ya gelindiğinde nüfusun %33'ünü oluşturmaya ulaşması, Birinci Dünya Savaşı sırasında Yahudilerin İngiltere'ye destek verdiği ve Cemal Paşa'nın Yahudi tehciri politikası gibi önemli tarihsel olaylar da detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Filistin'in Tarihi ve Coğrafi Özellikleri
- Hamas'ın saldırısı sonucu İsrail ile Filistin arasında felaket boyutunda hadiseler yaşanıyor.
- Filistin adı, milattan önce 12. yüzyılda oraya yerleşen Filistler adlı deniz kavminden gelmektedir.
- Filistin, Mısır ve Suriye ile sınırlanan Akdeniz'de, Şeria'ya kadar uzanan ve Lüt Gölü'nü içine alan bir coğrafyadır.
- 01:50Yahudilerin Filistin'e Gelmesi ve İlk Devletleri
- Yahudilerin Filistin'e gelmesi milattan önce 11. yüzyılda Hz. Musa önderliğinde Mısır'dan çıkıp yerleşmeleriyle gerçekleşmiştir.
- Hz. Davud zamanında güçlü bir devlet haline gelen Yahudiler, en görkemli zamanlarını Hz. Süleyman zamanında yaşamışlardır.
- Hz. Süleyman'dan sonra devlet ikiye bölünmüş, Yahuda ve İsrail şeklinde iki devlet haline gelmiştir.
- 02:48Filistin'in İstilaları ve Sürgünler
- Asurlular ve Babilliler bölgeyi istila ederek Yahudileri Filistin'den sürmeye başlamışlardır.
- Bu dönemde ilk Yahudi diasporası (sürgün Yahudiler) ortaya çıkmıştır.
- Roma hakimiyeti döneminde bölgede Hıristiyanlık ortaya çıkmış ve Hz. İsa'nın tebliğ ettiği din burada yayılmıştır.
- 04:02Filistin'in Farklı Hakimiyetleri
- Büyük İskender'in hakimiyet döneminde Helenleşme süreci yaşanmış, ancak bu süreç şehirlerle sınırlı kalmıştır.
- Persler, Sasaniler ve Bizanslar da bölgede hakimiyet kurmuşlardır.
- Müslümanlar Hz. Ömer zamanında Suriye, Filistin ve Mısır'ın fethi sırasında bölgeye hakim olmuşlardır.
- 05:28Filistin'in Müslümanlar İçin Önemi
- Filistin, Yahudiler için ana yurdu olarak kabul edilen önemli bir bölgedir.
- Hıristiyanlar için de kutsal mabetler bulunan bir yerdir.
- Müslümanlar için Mescid-i Aksa, ilk kıble ve Peygamber Efendimizin miraca çıkarken cereyan ettiği yerlerden biridir.
- 06:12İslam Dönemindeki Yönetim
- Emeviler döneminde bölgede Araplaşma faaliyeti yaşanmış ve Arap nüfusla tehcir edilmiştir.
- İslam döneminde millet sistemi benimsenmiş, Musevi ve Hıristiyanların hayat tarzlarına müdahale edilmemiştir.
- Abbasiler, Taif Mülk Devletleri, Tolunoğulları, İsidiler ve Fatımiler de bölgede hakimiyet kurmuşlardır.
- 07:31Haçlı Seferleri ve Sonrası
- 11. yüzyılda Hıristiyan Avrupa'nın hedefi Kudüs'ü Müslümanlardan geri almak olmuştur.
- İlk Haçlı seferi 1096'da başlamış, 1099'da Haçlılar Kudüs'e ulaşmış ve Latin Krallığı tesis etmişlerdir.
- Selahattin Eyyubi 1187 yılında Kudüs'ü yeniden Müslüman toprağı haline getirmiştir.
- 09:19Osmanlı Hakimiyeti
- Osmanlı hakimiyeti Yavuz Sultan Selim'in Mercidabık zaferini kazanmasıyla başlamıştır.
- 1517'de Ridaniye zaferini kazanıp Mısır'a hakim olan Osmanlılar, Filistin'i tamamen egemenliğine almıştır.
- Osmanlı hakimiyeti 1516-1517'den 1917-1918 aralığına kadar, yani 400 yıl süreyle devam etmiştir.
- 10:16Osmanlı Döneminde Filistin'in Yönetimi
- Osmanlı döneminde bölgeye Filistin denilmiyordu, Kudüs başta olmak üzere üç-dört sancağı Suriye'ye bağlı olarak yönetiliyordu.
- Filistin adının kullanılması 19. yüzyıla ait bir kavramdır ve önce İngilizler tarafından kullanılmış, daha sonra Batılılar tarafından yaygınlaştırılmıştır.
- Osmanlı döneminde 19. yüzyıla kadar Filistin ifadesi bu coğrafya için kullanılmamıştır.
- 11:11Demografik Yapı ve Nüfus Sayımları
- Osmanlı Devleti'nin sisteminde tahrirlerde ve nüfus sayımlarında cemaat indeksi bir tasnif söz konusudur; Müslümanlar sadece Müslüman olarak yazılırken, gayrimüslimler bağlı oldukları kiliseye veya havraya göre ayrılır.
- Bölgede hakim olan kitle Rum Patrikhanesi'ni teşkil eden Ortodoks Hristiyanlar olup, Müslümanlardan sonra en büyük grubu oluşturuyorlardı.
- 1887'de yapılan sayımlarda Filistin merkeze bağlı bir Kudüs sancağına dönüştürülmüş, bir yıl sonra Beyrut Vilayetini kurulunca bir kısmı Beyrut'a bağlanmıştı.
- 13:39Nüfus Değişimleri
- Osmanlı Devleti'nde düzenli olmasa da belli aralıklarla nüfus sayımları yapılmış, bunlar genel itibariyle sadece erkeklerin sayıldığı sayımlardır.
- 1880'de Filistin coğrafyasında nüfusun %87'sini Müslümanlar teşkil ederken, 1890'da bu oran %85'e düşmüş, 1914'te bile %83'ü Müslümanlardan meydana geliyordu.
- Kaçak Yahudiler sayımlara dahil edilmeyenler bile dikkate alındığında Müslümanların oranı %77'ye ulaşmış, yüzyılın sonlarında tamamen Müslüman nüfus lehinedir.
- 15:35Yahudilerin Nüfus Artışı
- Kudüs Mutasarrıflığında 1881-1882'de Müslümanlar büyük çoğunluk, Hristiyanlar %7,11, Yahudilerin oranı %3,45 iken, 1895-1896 sayımında Yahudilerin oranı %4,51'e çıkmıştır.
- Göçler dolayısıyla kısmi artışlar (%1-2'lik) söz konusu olmasına rağmen, Yahudiler bölgede çok ciddi bir artış sağlamamışlardır.
- 1798'de Napolyon'un Mısır seferi esnasında bir Yahudi devleti kurmayı planladığı ifade edilmektedir, ancak bu söylemin samimi olmadığı ve politika söylemi olduğu belirtilmektedir.
- 19:16Göçlerin Sebepleri
- Göçlerin birinci sebebi Yahudilerin Rusya ve Avrupa'da 19. yüzyılda ciddi baskıya maruz kalmasıdır.
- 1492'de İspanya'nın kurulmasıyla Casilliye ve Arago'nun birleşmesinden sonra Müslümanlar Endülüs'ü terk ederken aynı zamanda Museviler de terk ettiler.
- 19:49Osmanlı Devleti ve Yahudiler
- Osmanlı Devleti döneminde Yahudiler, yok edilme tehlikesiyle karşı karşıya kaldıkları için Osmanlı sınırlarını açtılar ve Selanik, İstanbul, İzmir ve Beyrut gibi şehirlere yerleştiler.
- Osmanlı'nın diğer topluluklara hoşgörülü davranması ve asimile politikası izlememesi, baskı altında olan Yahudiler için Osmanlı topraklarını cazip hale getirdi.
- Siyonist faaliyetler, Arz-ı Mev'ud'ta (vaat edilen topraklarda) Kudüs merkezli bir Yahudi devleti kurma hedefiyle ortaya çıktı.
- 21:09Osmanlı Devleti'nin Yahudi Göçlerine Yaklaşımı
- Osmanlı Devleti, Yahudi göçlerini önlemeye çalışmıştır çünkü zamanla Yahudi nüfusunun artması ve demografinin değişmesi, bir Yahudi devleti kurma sürecinin başlamasına yol açabilirdi.
- Abdülhamit ve İttihat Terakki, Yahudi göçlerini engellemeye çalışmış, ancak Filistin'e doğrudan devlet kurma talebi yerine, göçlere izin verilmesi yönünde taleplerde bulunmuşlardır.
- Osmanlı yönetimi, Yahudilerin ekonomik güçlerini kullanarak borçların ödenmesinde veya yeni yatırımlar yapılmasında aracılık yapabileceklerini biliyordu.
- 23:33Osmanlı Devleti'nin Yahudi Göçlerine İzin Verme Politikası
- Abdülhamit, Filistin'e Yahudi göçüne karşı çıkarken, Osmanlı tebaası olmak şartıyla Filistin haricinde Yahudilerin diğer bölgelere gelip yerleşmelerine izin vermiştir.
- Osmanlı Devleti, Yahudilerin göçüne izin verirken, Osmanlı tabiiyetine geçmeleri şartını koymuştur.
- Genel olarak Yahudiler daha çok Mezopotamya'ya (Fırat-Dicle arasında) yerleşmeye çalışılmış, Filistin'e yerleşmeyi olabildiğince engellemeye çalışılmıştır.
- 24:52Yahudilerin Arazi Sahipliği
- 1858 Arazi Kanunnamesi, devlet mülkiyetindeki toprakları üreticilere verirken, yabancı devlet vatandaşlarına da arazi satın alma imkanı tanımıştır.
- 1880'lerde yapılan bir düzenleme ile Yahudilerin toprak satın almalarının önüne geçilmiş, ancak Yahudiler İngiliz vatandaşları aracı olarak kullanarak toprak satın almaya devam etmişlerdir.
- Osmanlı tabiiyetinde olan Yahudiler de bölgede toprak satın alabilmiş, böylece Yahudiler giderek daha geniş bir alana sahip olmuşlardır.
- 27:37Dünya Savaşı Dönemi ve Yahudi Göçleri
- Abdülhamit ve İttihat Terakki, bölgeye Yahudi görüşlerini engellemek için her türlü yola başvurmuşlardır.
- İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra Osmanlı dünyasında gazete patlaması yaşanmış ve Filistin'e gerçekleşen Yahudi göçleri gündem konularından biri olmuştur.
- Mez-i Mebusan'da da Filistin'e gerçekleşen Yahudi göçleri gündem konularından biri olmuştur, ancak bölge yahudileşme sürecine girmiştir.
- 29:09Birinci Dünya Savaşı ve Yahudiler
- Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla Yahudiler İngiltere'nin yanında yer aldılar, ancak Almanya'da da ciddi bir Yahudi nüfusu vardı.
- Çanakkale Savaşı'nda Yahudilerin oluşturduğu bir katır birliği İngilizlere sembolik bir destek olarak destek verdi.
- Osmanlı Devleti Filistin'deki gelişmelerden haberdar olup, Cemal Paşa (4. Ordu Komutanı ve Suriye Valisi) 1916'da Şerif Hüseyin'in ayaklanması sürecini takip ediyordu.
- 30:35Cemal Paşa'nın Yahudi Tehciri Politikası
- Cemal Paşa, bölgedeki Yahudilerin bir kısmını tehcir etmeye karar verdi çünkü göçler devam ediyor ve Filistin'i yurt edinmeye çalışan bir iskan politikası izleniyordu.
- Savaşla birlikte Yahudilerin Mısır'daki İngiliz birliklerine haber götürdükleri ve Osmanlı hakkında bilgi ilettikleri ortaya çıktı.
- Cemal Paşa, Osmanlı vatandaşı olmayan Yahudilerin bölgeyi terk etmesini kararlaştırdı ve bu amaçla bir politika izledi.
- 32:32Yahudi Tehcirinin Sonuçları
- Cemal Paşa'nın baskısıyla yaklaşık 13-14 bin Yahudi Filistin'i terk etti ve dünyanın değişik ülkelerine göç etmek durumunda kaldılar.
- Osmanlı vatandaşı olan Yahudiler de sürgüne gönderildi, özellikle casuslukla uğraşan veya zararlı faaliyetler tespit edilen Yahudiler.
- Bu gelişmeler sırasında Şerif Hüseyin ayaklandı ve Mekke'yi Taif'i ele geçirdi, kendisini Arap ülkelerinin kralı ilan etti.
- 34:27İngilizlerin Rolü ve Balfour Deklarasyonu
- İngilizler, Şerif Hüseyin'e bölge vermek yerine Filistin'de uluslararası bir yönetim kurulacağını belirten Cycles Pico Antlaşması'nda yer aldı.
- 9 Aralık 1917'de Osmanlı kuvvetleri Kudüs'ü terk etti ve İngiliz komutanı Alemi Şeye girdi.
- 2 Kasım 1917'de İngiliz Dışişleri Bakanı Balfour, Rothschilds liderine mektup göndererek Filistin'in Yahudi ırkı için bir milli vatan olarak düzenlenmesinin lehinde olduğunu ve bu amacın gerçekleşmesi için her çabayı sarf edeceğini belirtti.
- 37:43İngiliz Manda Yönetimi ve Demografik Değişim
- Sevr Antlaşması'nda İngiltere'nin Filistin'e sahip olduğu belirtildi ve bölgede İngiliz manda yönetimi kuruldu.
- Osmanlı Devleti'nin engellemeye çalıştığı Yahudi göçü, İngiliz manda yönetimi esnasında bölgede ciddi bir demografik değişikliğe neden oldu.
- İngiliz manda yönetimi esnasında bölgede Arapların ciddi bir fonksiyonu olmadı.
- 38:59Yahudilerin Filistin'deki Artışı
- Araplar ve Yahudiler arasında çatışmalar yaşanmaya başlamış, ancak Yahudiler ve Araplar kendi arasında bölünmüş vaziyetteydi.
- Yahudiler örgütlenmeye ve bölgedeki iskan politikasını devam ettirmeye çalıştılar ve başarılı oldular.
- 1946'ya gelindiğinde, Osmanlı yönetiminin üzerinden 25-26 yıl geçmiş ve bölgenin 1.942.349 nüfusunun %33'ü (yaklaşık 600-700 bin kişi) Yahudilerden oluşmaktaydı.
- 39:49Yahudilerin Demografik Etkisi
- Osmanlı döneminde göçler ve arazi satın almaları olsa da, bunlar bölgenin demografisini değiştirecek boyutta değildi.
- Yahudilerin bölgedeki oranı %10'u aşmazken, 1946'ya gelindiğinde %33'e çıkmış durumdaydı.
- Bu durum, Yahudilerin bölgede büyük bir fırsat elde ettiğini gösteriyor.
- 40:41İsrail'in Kuruluşu ve Sonrası
- 1948'de İngiltere, İkinci Dünya Savaşı sonrası Filistin'deki manda yönetimini bitirdi ve İsrail devleti ilan edildi.
- İlk tanıyan devletler İngiltere ve Amerika olmuştur.
- 1948'de ilk çatışma yaşanmış, 1967 ve 1973 savaşları da yaşanmış, kaybedenler hep Filistinliler olmuştur.
- Günümüzde Hamas'ın sivil halkı tehlikeye atacak şekilde yaptığı saldırılar ve dünya İsrail'i desteklemesi Filistin dramına gözlerini kapıyor.