Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Ortadoğu'nun önemli aktörlerinden biri olan Kürtlerin inanç çeşitliliği ve özellikle Feyli Kürtlerin tarihi ve durumu hakkında bilgi veren eğitici bir içeriktir.
- Video, Feyli Kürtlerin etnik ve mezhepsel kökenlerini, nüfuslarını ve Irak tarihindeki yaşadığı zorlukları kronolojik olarak anlatmaktadır. Osmanlı döneminden başlayarak, 1932'de Irak'ın bağımsızlığını kazanması, 1937'de İran-Irak sınır anlaşması sonrası yaşanan vatandaşlık sorunları, Baas rejimi dönemindeki sürgünler ve 2003'te Saddam Hüseyin'in devrilmesiyle Irak'a dönüşleri detaylı şekilde ele alınmaktadır. Ayrıca Feyli Kürtlerin ekonomik durumu ve günümüzdeki göç eğilimleri de videoda yer almaktadır.
- 00:17Kürtlerin İnanç Çeşitliliği ve Feyli Kürtler
- Kürtlerin yaklaşık dörtte üçü Sünni Müslüman olsa da, Kürtler Şiilikten Aleviliğe, Bahailikten Ezidiliğe, Kakailikten Yahudiliğe kadar dinsel ve mezhepsel olarak önemli bir çeşitlilik sergiliyor.
- Feyli Kürtler, İran-Irak sınırını oluşturan Zagros Dağları eteklerine dayanan, Şii mezhepsel kimlikleri ile ön plana çıkan bir Kürt topluluğu olarak kabul görüyor.
- Resmi olmamakla birlikte dünya genelinde yaklaşık 3,5 milyonluk nüfuslarıyla toplam Kürt nüfusunun %10-11'ini oluşturduğu tahmin edilen Şii Kürtlerin yaklaşık 800 bin'i Irak ve Irak Kürdistan bölgesinde yaşıyor.
- 01:33Feyli Kelimesinin Etimolojik Kökeni
- Feyli kelimesinin etimolojik kökeni hakkında net bir bilgi olmamakla birlikte literatürde iki temel görüş hakimdir.
- İlk görüşe göre, Suriyeli İslam tarihçisi Yakut el-Hemavi'ye göre, İran-Irak arasında dağlık ve kırsal alanlarda yaşayanlar, fil gibi iri olmalarından dolayı zaman içinde "faili" olarak adlandırılmışlardır.
- İkinci ve genel kabul gören görüşe göre, Rochilla adlı Kürt tarihçisi Mehdad İzadi'ye göre, Feyli kelimesinin kökeninin MÖ 247-224 yılları arasında bugünkü İran topraklarına hakim olan Part İmparatorluğu'nu yöneten ve Kürtlerin kültürel kuzeni olan Part halkından gelmektedir.
- 03:06Feyli Kürtlerin Irak Tarihindeki Yeri
- Diğer Şii Kürtler gibi 16. yüzyıldan itibaren Şii olmaya başlayan Feyli Kürtlerin Irak tarihinde yer alması, 19. yüzyılın ortalarından itibaren vatandaşlık hakkı ile ilgili yaşadıkları sorunlarla başlamıştır.
- 1920 yılından sonra Feyli Kürtlerin yaşadığı sorunlar etnik ve mezhepsel bir nitelik kazanmaya başlamıştır.
- 1932 yılında Irak'ın bağımsızlığını kazanması ve ardından İran-Irak arasında 1937 yılında imzalanan sınır anlaşması sonrası Feyli Kürtlere bu iki ülke vatandaşlıklarından birini tercih etme hakkı tanındı.
- 04:31Feyli Kürtlerin Vatandaşlık Sorunları
- Anlaşma, Feyli Kürtlerin yaşamlarını ikiye ayırdığı gibi özgürlüklerini de sınırlandırdı; Irak'ta kalanlar İran'da kalan akrabaları ile bağları koptu, yaşamları da zorlaştı.
- İran vatandaşlığını tercih edenler, yaşadıkları zorluklar karşısında 1940'ların başından itibaren Irak vatandaşlığına geçmek için girişimlerde bulundu.
- 1924 tarihli Irak vatandaşlık kanunu'nda yerli Arap veya ataları Osmanlı vatandaşı olmayanların belirli koşullar altında sonradan vatandaşlık kazanabileceğine ilişkin bir düzenleme olması, Feylilerin vatandaşlık başvurularında engel teşkil etti.
- 05:27Baas Partisi Dönemi ve Feyli Kürtler
- 1968 yılında Baas Partisi'nin Irak yönetimine darbe ile el koyması Feyli Kürtler için daha sancılı bir dönemin başlangıcı oldu.
- 1969-1988 yılları arasında Baas rejimi döneminde resmi olmamakla birlikte en az 132.500 Feyli Kürt İran'a sürgün edildi.
- 1980 yılında Irak Devrimci Komuta Konseyi tarafından alınan 666 sayılı kararla yaklaşık 300 bin Faili'nin vatandaşlığı iptal edildi.
- 06:35Feyli Kürtlerin Günümüz Durumu
- 2003 yılında Saddam yönetiminin devrilmesiyle yaklaşık 12 bin Feyli Kürt İran'dan Irak'a döndü.
- 2006 yılında yeni Irak vatandaşlık kanunu Feylilerin vatandaşlık sorunlarına resmiyette son verilerek yaklaşık 200 bin Feyli Kürt'ün vatandaşlığını iptal eden 666 sayılı karar hükümsüz kılındı.
- 2011 yılında Irak Parlamentosu ülkede Feyli Kürtlere soykırım yapıldığını resmen tanırken, 15 Ekim 2005 tarihli Irak Anayasası'nın önsözünde Baas yönetimi döneminde Feyli Kürtlere soykırım yapıldığı ifadesi yer aldı.
- 07:14Feyli Kürtlerin Ekonomik Durumu ve Göçleri
- 1948'de İsrail'in kurulmasından sonra bölgede büyüyen antisemitizm ile Irak'tan göç etmek zorunda kalan Yahudilerin işlerini Feyli Kürtler devraldı.
- Kısa zamanda önemli bir ekonomik güç elde eden Feyliler, İran'a sürgün edilmeleriyle beraber tüm ekonomik olanaklarını kaybetmelerine rağmen, ülkeye döndüklerinde ellerinde alınan mal varlıklarına rağmen yine bir şekilde ticaret hayatına atıldı.
- Günümüzde çoğunluğu Bağdat, Diala, Basra, Vasit, Kerkük, Mendeli, Süleymaniye ve Erbil'de varlıklarını sürdüren Feyli Kürtlerin büyük bir bölümü de farklı Avrupa ve İskandinav ülkelerine göç etti.
- 08:30Feyli Kürtlerin Toplumsal Durumu
- Irak Parlamentosu Baas yönetiminin Feyli Kürtlere karşı işledişi suçları soykırım olarak adlandırıp yasalarda yer vermesine rağmen sahip oldukları hakları pratikte mahrum kalarak hem mezheplerinde hem de Kürt oldukları için iki taraftan bedel ödüyor.
- Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas rejiminin işlediği Feyli Kürtlere yönelik katliamının üzerinden bu yıl 44 yıl geçerken, Feyli Kürtler Irak'ta toplumsal, siyasal ve ekonomik anlamda hala ciddi sorunlarla mücadele etmeyi sürdürüyor.