Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir hukuk tarihi dersinin üçüncü bölümünü içermektedir. Konuşmacı, İslam öncesi Türk hukuk tarihi kaynaklarını ve Hun, Göktürk ve Uygur devletlerinin hukuk sistemlerini anlatmaktadır.
- Video, İslam öncesi Türk hukuk tarihinin kaynaklarını (Çin kaynakları, epigrafik ve arkeolojik kaynaklar, etnografik yapıtlar) açıklayarak başlıyor. Ardından Hun Devleti, Göktürk Devleti ve Uygur Devleti'nin hukuk sistemlerini detaylı şekilde inceliyor. Her devlet için devlet yapısı, idari kurumlar, ceza hukuku, özel hukuk ve aile hukuku gibi konular ele alınıyor. Özellikle Orhun yazıtları, Kutadgu Bilig gibi önemli kaynaklar üzerinden hukuk sistemleri açıklanıyor.
- 00:10Eski Türk Hukuku Kaynakları
- Hukuk tarihi kitabının üçüncü bölümünde eski Türk hukuku konusu ele alınacak, bu bölümde İslam öncesi Türk hukuk tarihi kaynakları ve Hun, Göktürk ve Uygur devletlerinin hukuk sistemleri incelenecektir.
- İslam öncesi Türk hukuk tarihinin kaynakları sınırlıdır; Çin kaynakları yeterince güvenilir değildir, epigrafik ve arkeolojik kaynaklar ise özellikle Göktürklerden kalan Orhun yazıtları öne çıkmaktadır.
- Uygurlar döneminden itibaren epigrafik ve arkeolojik kaynaklar zenginleşmiş, yerli halktan toplanan kâğıt ve deri üzerine yazılmış belgeler hukuki bakımdan büyük önem taşımaktadır.
- 01:33Hun Devleti'nin Hukuk Sistemi
- Hun Devleti'nde kamu hukukunda hükümranlığı temsil hakkı tek bir şahısta toplanmıştır; hükümdarlar Çinliler tarafından Şanyu ve Tanhu, Türkler tarafından Kağan, Yabgu ve Kang unvanlarıyla anılmıştır.
- Hun ülkesi sağ ve sol olmak üzere iki büyük kısma ayrılmıştır; sol kolun başında bulunan Hidiv daha yüksektir ve idareleri altında bulundukları bölgede yarı bağımsız haldedirler.
- Hunlar'da devlet içinde öne çıkan kurumlardan biri askeri teşkilattır; ordu devletin doğal savunma gücü sayılmış, idari görev sahipleri aynı zamanda askerdir.
- 03:00Hunların Ceza ve Özel Hukuku
- Hunlarda kan gütme adeti yoktur, birini öldüren kimse idam edilir; yargılama ve cezalandırma hızlı bir şekilde yapılır, göçebe bir topluluk olmaları nedeniyle hapis cezası en fazla on gündür.
- Hunlar uluslararası hukuka ait ilkeleri benimsemişlerdir; anlaşmazlık durumunda barışçı yollarla çözüm bulmaya çalışılmış, elçilerin dokunulmazlığı ilkesi benimsenmiş ve savaştan kaçmanın cezası ölümdür.
- Hunlar gelişmiş bir ataerkil aile yapısına sahiptir; özel hukuk açısından en dikkat çekici nokta leviat uygulamasıdır; babaların ölümünden sonra oğulların üvey anneleriyle, büyük kardeşlerinin ölümünden sonra küçük kardeşlerin yengeleriyle evlenmeleri hukuki bir görev olarak kabul edilmiştir.
- 04:25Göktürk Devleti'nin Hukuk Sistemi
- Göktürk Devleti'nin hukukuna ait bilgi edinebileceğimiz kaynaklar Orhun yazıtları, Çin ve Bizans kaynaklarıdır; Hun Devleti gibi Göktürklerde de devletin başındaki kişi Kağan unvanıyla anılırdı.
- Kağanlık tek bir kuşak içindeki abiden kardeşe geçerdi; Kağanların görevi bozkır boylarını örgütlemekti, ayrıca yüksek rütbeli memurları atamak, halkını refaha götürmek, ülkesini büyütmek ve ordularını sevk ve idare etmek gibi görevleri de vardı.
- Göktürk Devleti'nde de sağ ve sol kol ayrımı mevcuttur; devlet ilk kurulduğu zamanda doğu ve batı olarak ikiye ayrılmıştı; idari işlerde çeşitli adlarla anılan beyler bulunmaktaydı.
- 05:16Göktürklerin Memuriyet Sistemi
- Göktürklerde en yüksek mevkide bulunanlar Şadapıtlardır; çoğunlukla hükümdar ailesinin akrabalarındandır; Tarkan Beyler ise çalışkanlıkları ve başarılarıyla yükselmiş ve halk içinden çıkmış büyük devlet memurlarıdır.
- Göktürklerde diğer memuriyet unvanları: Yabgu (devlete Kağan'dan sonra gelen en önemli kişi, yani Kağan'ın yardımcısı ve naibi), Tudun (boy beyi), Tein (veliaht), SD (prens), Br (Kağan'ın muhafızları), Alp, İsbara, Alpagu gibi ünvanlardır.
- Eski Türklerin "Köni" adını verdiği adliye teşkilatı Göktürklerde önemli gelişme göstermiştir; eski Türklerde töre adı verilen hukukun üç kaynağı vardır: halk (yosun), kurultay'ın (beylerin kararları) ve Kağan.
- 06:47Göktürklerin Ceza ve Özel Hukuku
- Göktürklerde ceza hukuku özel intikam alanından uzaklaştırılmış, cezalar devlet adına ve kamu yararları göz önünde tutularak verilmiştir; suçlar, cezası idam olan büyük suçlar ve cezası mali tazminat olan hafif suçlar şeklinde ikiye ayrılmıştır.
- Göktürklerde oğuş adıyla anılan aile toplumun çekirdeğini oluşturmaktaydı; kadın toplum içinde önemli bir statüye sahipti; Hunlar'da olduğu gibi Göktürklerde de levirat uygulaması bulunuyor ve evlilik egzogamiye'ye dayanıyordu.
- Göktürklerde köleler her zaman kaçma hakkına sahipti; ayrıca kan bağına dayanan akrabalık dışında suni bir akrabalık ilişkisi de kurulabiliyordu.
- 07:36Uygur Devleti'nin Hukuk Sistemi
- Uygur hukukunun incelenmesindeki en önemli kaynaklar Çin kaynakları, Kutadgu Bilig adlı yapıt ve Doğu Türkistan'da ele geçirilen hukuki belgelerdir; Kutadgu Bilig, Balasagunlu Yusuf tarafından Satuk Buğra Karahan adına 1069 yılında yazılmıştır.
- Uygur hükümdarları da diğer Türk hükümdarları gibi egemenlik güçlerini tanrısal bir kaynağa bağlamıştır; kendilerinden gök ve ay tarafından ay tanrı'dan kut bulmuş şeklinde söz etmişlerdir.
- Uygurlarda boy reisine Tutuk adı verilmiştir; devlet örgütünde büyük memurlar bulunmuştur: Bir Uluğ, Hacip, Sübaşçı, Kapık, Başlarer, Tipikçi Ağacı ve Yalvaçlar; ayrıca Tapukçu adı verilen ikinci sınıf memurların varlığı dikkat çekmektedir.
- 08:40Uygurların Sosyal Sınıfları ve Özel Hukuku
- Yusuf Has Hacib'in yaşadığı dönemde Uygurlar başlıca iki sosyal sınıfa ayrılmıştı: Aydınlar ve asıl halk sınıfı; aydınlar sınıfı kendi arasında Aleviler, bilginler, otacılar, yıldızcılar ve şairler olmak üzere beşe ayrılıyordu.
- Asıl halk ise geçimlerini sağladıkları alanlara göre Tarıkçılar, Sattıkçılar, İğdişçiler, Uzlar, Karabudun ve Çigaylar şeklinde altıya ayrılmıştı.
- Uygur özel hukuk belgeleri incelendiğinde her şeyden önce bu belgelerin birbirine olan benzerlikleri dikkat çekmektedir; belgelerden onların hem gerçek hem de tüzel şahısları bildikleri görülmüştür.
- 09:22Uygurların Miras ve Kira Hukuku
- Uygurların köleliği kabul ettiği ve köleleri bir çeşit mal gibi kabul ettikleri belgelerden çıkmıştır; bütün eski Türk topluluklarında olduğu gibi Uygurlarda da aileye büyük önem verilmiştir.
- Kan bağını evlilik için bir engel olarak görmüşler ve evlatlık kurumunu kabul etmişlerdir; mirasçılık ise iki şekilde gerçekleşmiştir: Kanuni mirasçılık ve vasiyetname sonucu mirasçılıktır.
- Uygurların hukuki belgeler arasında dikkat çeken bir diğer tür de kira akdidir; kira akitleri tarla kiralama ve hayvan kiralama belgeleri olmak üzere iki şekildedir; ayrıca satım akdinin en çok görüleni gayrimenkul satış.