Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan elektrik mühendisliği alanında kapsamlı bir eğitim dersidir. Ders sırasında Abdullah adında bir kayıt görevlisi de bulunmaktadır.
- Video, elektrik sistemlerinde kullanılan temel donanımları ve sistemleri detaylı olarak ele almaktadır. İçerik, elektrik motorları, transformatörler (trafo), devre kesicileri, şalterler, sigortalar ve aydınlatma sistemleri hakkında teknik bilgiler sunmaktadır. Her bir konu için donanımların yapısı, çalışma prensipleri, bağlantı şekilleri ve pratik uygulamalar detaylı olarak açıklanmaktadır.
- Ders, elektrik motorlarının temel bileşenleri ve çalışma prensipleriyle başlayıp, transformatörlerin türleri ve bağlantı şekillerine geçmektedir. Ardından devre kesicileri, şalterlerin termik ve manyetik ayarları, sigortaların çalışma prensipleri ve akım-zaman eğrileri anlatılmaktadır. Son bölümde ise sokak aydınlatma sistemleri, sodyum buharı lambaları ve aydınlatma panoları gibi konular ele alınmaktadır.
- 00:16Elektrik Motorlarının Temel Bileşenleri
- Elektrik sektöründe kullanılan motorlar üç fazlı ve tek fazlı olmak üzere ikiye ayrılır.
- Üç fazlı motorlarda hareketli kısma rotor, rotora bağlı ve döndüreceği şeye bağlantısını sağlayan kısma şaft, sabit kısma ise stator denir.
- Motorlarda sargılar bulunur ve senkron hızı hesaplamak için 120 x f / p formülü kullanılır (f: frekans, p: kutup sayısı).
- 01:40Kutup Sayısı ve Motor Hızları
- Sanayide en fazla kullanılan motorlar genellikle dört kutuplu ve iki kutuplu motorlardır.
- Günlük hayatta görülen çoğu motor sanayi ortamında 1500 rpm veya 3000 rpm'den biraz daha düşük hızlarda döner.
- Motorun itme gücü üretmesi için senkron hızla arasında bir fark oluşması (kayma) gereklidir.
- 03:45Tek Fazlı Motorlar
- Tek fazlı motorlarda kondansatör devresi bulunur ve bu devre 90 derecelik faz farkı oluşturarak motora bir yön verir.
- Tek fazlı sargı ile el ile bir yöne çevrilip güç verildiğinde, motor bu yönde dönmeye devam eder.
- Yıldız ve üçgen bağlantı şekilleri, motorlarda farklı gerilim ve akım değerleri sağlar.
- 05:49Yıldız-Üçgen Bağlantı ve Kullanımı
- Yıldız bağlantıda faz-nötr gerilim uygulanırken, üçgen bağlantıda faz-faz gerilim uygulanır.
- Motorların demeraj akımları, nominal akımların 7-8 katı kadardır ve yaklaşık 1 saniye kadar sürer.
- Yıldız-üçgen yol verme, demeraj akımlarını azaltmak ve şebeke geriliminin çökmesini engellemek için kullanılır.
- 06:55Terminal Bağlantıları ve Kutup Sayısı
- Motorların klemens kutusunda U1, V1, W1, U2, V2, W2 gibi terminal noktaları bulunur.
- Yıldız bağlantıda sargıların iki uçları birbirine bağlanırken, üçgen bağlantıda karşılıklı uçlar kısa devre yapılır.
- Kutup sayısını artırdıkça motor daha smooth çalışır, ancak oluk sayısı da artar.
- 12:07Jeneratör Çalışma Prensibi
- Jeneratörde (veya motor olarak da adlandırılabilir) rotorda sargıdan oluşan mıknatıs, artı ve eksi kutuplar oluşturur.
- Rotör döndüğünde, sargılardan geçerken gerilim maksimum ve minimum değerlerini verir; örneğin mavi faz 150 derecede minimum, 330 derecede maksimum değer verir.
- Senkron jeneratörün çalışma mantığı, dönüş hızı ve kutup sayısı ayarlanarak istenilen frekans elde edilmesidir.
- 14:03Transformatörlerin Çalışma Prensibi
- Transformatör (trafo olarak da bilinir) akım transformatörü ve gerilim transformatörü olarak iki ana kategoriye ayrılır.
- Akım transformatöründe primer devreye seri olarak girip, sekonder devredeki akımı küçültür; gerilim transformatöründe ise primer gerilimi sekonder gerilime çevirir.
- Transformatörlerde primer ve sekonder gerilimlerin oranı, akımların tersi olur ve bu oran çevrim oranıdır.
- 15:01Transformatörlerde Akım ve Gerilim İlişkisi
- Gerilim transformatöründe yük akım çektiğinde sargılarda akım geçer ve bu akım nedeniyle nüvenin içinde flax (elektriksel akım) oluşur.
- Oluşan flaxa karşı, tam tersi yönünde bir flax oluşması gerekir ki bu durumu dengelesin; bu duruma "back EMF" (ters besleme) denir.
- Gerilim transformatöründe güç sekonder taraf, akım transformatöründe ise güç primer taraftan gelir.
- 21:08Transformatörlerin Çeşitleri ve Özellikleri
- Transformatörler güç trafoları ve ölçüm trafoları olarak ikiye ayrılır; güç trafoları genellikle yüksek gerilimli olup sargıları kalındır.
- Ölçüm trafoları gerilim transformatörü ve akım transformatörü olarak ikiye ayrılır; gerilim transformatörleri klasik ve kapasitif olmak üzere iki tip vardır.
- Akım transformatörleri bar tipi (para tipi) ve sargı tipi olarak ikiye ayrılır.
- 22:45Transformatörlerin Fiziksel Yapıları
- Güç trafolarında bulunan geçit izolatörlerine "bushing" denir ve yüksek gerilim tarafı genellikle daha büyük izolatörlerle donatılır.
- Genleşme depolu trafo, içindeki yağ ısındığında genleşmesini sağlayan bir depoya sahiptir; bu depoda silika jel bulunur ve hava alışverişi yaparak yağı korur.
- Hermetik tip yağlı trafoda, genleşme ve büzülme kazan tarafından sağlanır; kuru tip trafolarda ise herhangi bir yağ bulunmaz.
- 25:32Trafo Kademe Ayarı
- Trafoların primer sargıları üçgen, sekonderi muhtemelen yıldız şeklinde olup, giriş gerilimleri buradan yapılır.
- Kademe komitatörü (teb), trafonun farklı kademelerde çevrim oranını değiştirmesine olanak sağlar.
- Türkiye'de 36 kV gerilim grubu 33 kV olarak kabul edilir ve trafolar genellikle 4. kademeyle gelir.
- 27:17Kademe Ayarının Önemi
- Mesafe arttıkça yüksek gerilimdeki gerilim düşer, bu nedenle trafonun kademe ayarı önemlidir.
- Trafonun kademe ayarı, çıkış gerilimini 400 V civarında tutmak için kullanılır.
- Müşterilerin uzak mesafelerde olması durumunda, kademe ayarı değiştirilerek çıkış gerilimi 395 V gibi daha yüksek seviyelere getirilebilir.
- 31:23Trafo Parçaları ve Bağlantıları
- Geçit izolatörü (bushing), canlı fazın trafo gövdesine değmeden içerideki sargıya ulaşmasını sağlayan, dışı izole, içi iletken malzemelerden oluşan bir parçadır.
- Dağıtım şebekesinde 100 kVA veya 160 kVA üzerindeki trafolar genellikle primer üçgen, sekonder yıldız bağlantıda olur.
- 160 kVA'nın altındaki trafolar yıldız-zikzak bağlantıda olup, bu bağlantı fazla arası yükü dengelemek için kullanılır.
- 33:16Bağlantı Seçiminin Nedenleri
- 154/34 kV trafoları yıldız-yıldız bağlantıda olup, primer tarafı doğrudan topraklanır, sekonder tarafı 20 OB üzerinden topraklanır.
- 380/34 kV trafoları yıldız-üçgen bağlantıda olabilir ve bu bağlantılar harmoniklerden kurtulmak ve arz akımlarını limitlemek için seçilir.
- Yıldız-yıldız bağlantıda harmonikler direkt geçerken, yıldız-üçgen veya üçgen-yıldız bağlantılarında harmoniklerin primer tarafı etkilemesi engellenir.
- 35:55Gerilim Trafoları
- Dağıtım şebekesinde kullanılan iki tip gerilim trafosu vardır: çift boynuzlu (paspas gerilim trafosu) ve tek kutuplu (faz toprak gerilim trafosu).
- Eski rölelerde paspas gerilim trafoları kullanılırken, yeni modemlerde her bir fazın toprak arası gerilimini ölçmek için faz toprak gerilim trafoları tercih edilir.
- Faz toprak gerilim trafolarının sekonder çıkışları etiketlerinde "34,5 kV/34,5 kV, 100 V/100 V" şeklinde yazılır ve bu bölü kök üç gerilim çevrimlerini gösterir.
- 38:30Kondansatör Gerilim Trafoları
- Kondansatör gerilim trafoları yüksek olup yaş tarafında kullanılmaktadır.
- İlk olarak kondansatörle gerilim bölünür, sonra trafoya bağlanır.
- Örneğin 400 kilowatt gerilimi, trafoda 40 kilowatt düşürülebilir, ardından 40 kilowatt'tan 110 volta düşürülebilir.
- 39:11Akım Trafoları
- Akım trafoları iki türdür: sargı tipi ve bara tipi.
- Bara tipi akım trafoları (toroidal) içinden kablo geçirilir ve sadece sekonder sargısı vardır.
- Sargı tipi akım trafolarında hem primer hem sekonder sargısı bulunur ve kısa devre anında sargılar birbirini itip çekerek mekanik strese maruz kalır.
- 40:44Akım Trafolarının Özellikleri
- Akım trafolarında "dynamic" dayanım akımı, termal dayanımın 2,5 katıdır.
- Kısa devre anında trafolar mekanik strese maruz kalır ve bu parametreye dikkat edilmelidir.
- Kısa devre r oranının %10'un üzerinde olması genellikle yeterlidir, ancak uzun iletim hatlarında hesap yapılması gerekir.
- 41:23Trafoların Bağlantı Şemaları
- Trafoların üzerinde "100/5", "200/5" veya "5/5" gibi notasyonlar bulunur.
- Bu notasyonlar, primer sargının farklı bağlantı şekilleriyle farklı oranlarda kullanılabilmesini gösterir.
- Primer sargı seri bağlandığında (100/5) ve paralel bağlandığında (200/5) farklı akım oranları elde edilir.
- 44:10Kesiciler ve Özellikleri
- Minyatür kesiciler olarak adlandırılan bu cihazlar, genellikle "sigorta" olarak anılır ancak doğru ismi minyatür kesicilerdir.
- Yüksek gerilim (154-380 kV) sistemlerde kullanılan kesiciler çift tüplü yapıda olabilir ve iki taraftan açılıp kapanabilir.
- Orta gerilimde kullanılan kesiciler genellikle tek lale kontak üzerine ileri geri hareketle açılıp kapanır ve vakumlu, SF6 gazı, yağlı veya havalı olabilir.
- 46:41Kesicilerin Çalışma Prensibi
- Kesicilerde yüksek gerilim ve yük altında açma için bir yay mekanizması kurulur ve açma/kapama komutu bobinlerle tetiklenir.
- Kesiciler genellikle 60 milisaniye civarında açılır, ancak röle gecikmesi ve yardımcı kontaktör zamanlaması nedeniyle 120-150 milisaniye gibi değerler de düşünülebilir.
- Koruma koordinasyonu yaparken, kesiciler arasında gecikme süreleri (0,20-0,50 saniye) belirlenerek arıza durumunda hangi kesicinin açılacağı belirlenir.
- 49:06Alçak Gerilimde Kullanılan Devre Kesicileri
- Alçak gerilimde kullanılan devre kesicilerine termik manyetik şalter denir ve termik ve manyetik ayarları vardır.
- Termik ayarı genellikle nominal akımın %81 ile %100 arasında ayarlanabilir ve ayarlanan değerin %10 fazlasını 2 dakika açık kalabilir, %30 fazlasını ise 5 saniye içinde kapatır.
- Manyetik ayar genellikle 2 ile 10 katı arası değerlerde ayarlanır ve manyetik açmaya anlık açma, termik açmaya gecikmeli açma denir.
- 52:13Şalter Ayarları ve İşlevleri
- Şalterlerin termik ayarı 1 olarak gelirken, manyetik ayarı 10'a kadar ayarlanabilir ve genellikle maksimum değerle gelir.
- Şalter ayarları, kablo taşınım kapasitesine ve katalog bilgilerine göre ayarlanmalıdır; örneğin 400 amperlik şalter 360 amper taşımaya ayarlanabilir.
- Manyetik ayarın maksimumda bırakılması durumunda, kısa devre akımları (örneğin 2 kilo amper) termik mekanizma sayesinde açılabilir, ancak bu sürece zaman alır ve yüksek akım kontakları eritebilir.
- 54:06Şalter Ayarlarının Önemi
- Manyetik ayarın düşük ayarlanması gerekir çünkü motorların demaraj akımları (örneğin 2 kilo amper) şalterin nominal akımının çok üzerinde olabilir.
- Dağıtım şebekelerinde, manyetik ayarı deneme yanılma yöntemiyle ayarlamak gerekir; şalter açmadığı noktaya kadar ayarlanmalıdır.
- Şalter ayarlamaları, tornavida ile 1-9 aralığında ayarlanabilir ve bu ayarlar çok önemlidir.
- 59:52Sigortalar ve Özellikleri
- Sigortalar içindeki tel attığında devreyi açar ve hem alçak hem yüksek gerilimde kullanılır.
- ENAŞ bıçaklı sigortalar (AG sigortalar) nominal akım değerleri ve kısa devre kesme kapasiteleri (örneğin 120 kA) gibi özelliklere sahiptir.
- Sigortaların akım-zaman eğrileri vardır; örneğin 16 amperlik sigorta 100 amper geçtiğinde 0,20 saniyede, 10 amperlik sigorta 100 amper geçtiğinde 15 milisaniyede açılır.
- 1:03:59Sigorta Seçimi
- Sigortalarda genelde 1,5-1,6 katından önce açmazlar, bu nedenle akım taşıma kapasitesi 360 amper olan bir sigorta için 250-260 amperlik sigorta kullanılmalıdır.
- Sigortalarda akım-zaman eğrileri vardır ve bu eğriler sigorta seçiminde önemlidir.
- 1:04:59Sigortaların Çalışma Prensibi
- Koruyacağımız malzemenin akım-zaman eğrisi vardır ve sigortanın bu eğriden önce açması gerekir.
- Sigortanın doğru seçimi önemlidir; örneğin 63 amperlik sigorta tam koruma sağlarken, 80 amperlik sigorta 250 amperden sonra cihazın yanmasına neden olabilir.
- Akım-zaman eğrileri, sigortanın doğru çalışmasını sağlar.
- 1:06:15Sokak Aydınlatma Armatürleri
- Sokakta kullanılan aydınlatma armatürleri ampul, balast, kondansatör ve ateşleyici olmak üzere dört ana bileşenden oluşur.
- Ampuller içinde sodyum buharı (deşarj gazlı lamba) bulunur ve 220 volt gerilimle çalışamaz, ateşleyici bu gerilimi yükseltir.
- Ampul ısınır ve gazın direnci azaldıkça akım artar, bu durumu kontrol etmek için balast kullanılır.
- 1:08:53Armatürün Çalışma Prensibi
- Balast, ampulün üzerindeki gerilimi yükselterek atlamasını ve çalışmasını sağlar.
- Balast, devreye seri olarak bağlandığında belli bir akımda sabit kalmasını sağlayarak ampulü daha fazla ısıtmadan korur.
- Mekanik balast endüktif olduğu için kondansatör kullanılarak kompanse edilir.
- 1:09:33Günümüzdeki Ateşleyiciler
- Günümüzdeki ateşleyiciler ilk başta bir dakika veya beş dakika gerilim yükseltir, sonrasında gerilimi 220 volt'a döndürür.
- Bu yöntem ekonomik olduğu için tercih edilir, ancak enerji kesintisi olduğunda ateşleyici resetlenmez ve armatür yanmaz.
- Aydınlatma panolarında her bir panonun girişinde sigortalı yük ayırıcı bulunur ve sayac ile ölçüm yapılır.
- 1:10:55Kontaktör ve Astronomik Zamanlayıcı
- Kontaktör, besleme uçlarına gerilim verildiğinde kısa devre yaparak anahtarlama sağlar.
- Kontaktör, üç faz ve nötr parasına bağlanarak aydınlatma sistemini kontrol eder.
- Astronomik zamanlayıcı, güneş doğuşu ve batışı bilgilerine göre aydınlatmayı otomatik olarak kontrol eder.
- 1:13:02Faz Bağlantıları
- Üç fazlı sistemde (kırmızı, mavi, yeşil) direkler tek tek fazlarla bağlanır.
- Bu bağlantı şekli, arıza durumunda aydınlatmanın nispeten devamlılığını sağlar.
- Tüm fazlar aynı anda bağlanırsa, arıza durumunda karanlık alanlar oluşur ve bu göze batar.