Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, İzmir ilinin Selçuk ilçesindeki Efes şehrinin tarihsel gelişimini anlatan bir belgesel formatındadır. Androklos, Kroisos, Mitridatis, Sulla, Augustus, Konstantin gibi tarihi şahsiyetlerin Efes'in tarihindeki rolleri ele alınmaktadır.
- Video, Efes'in MÖ 10. yüzyılda Attik ve İyonyalı Yunan kolonistler tarafından kurulmasından başlayarak, Antik Dünya'nın yedi harikasından biri olan Artemis Tapınağı, Celsus Kütüphanesi ve tiyatro gibi önemli yapıları, Pers savaşları, İskender'in ziyareti, Roma İmparatorluğu'na geçişi ve sonrasında Selçuklu, Doğu Roma, Haçlı ve Menteşeoğulları dönemlerindeki durumunu kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Videoda ayrıca Efes'in ticaret merkezi olarak önemini kaybetmesi, Gotlar tarafından yıkılması, Konstantin döneminde yeniden inşası ve zamanla küçük bir köye dönüşmesi süreci de detaylı şekilde aktarılmaktadır. Efes'in arkeolojik kazıları ve günümüzdeki durumu da belgeselde yer almaktadır.
- 00:12Efes'in Tarihi ve Önemi
- Efes, Türkiye'nin İzmir ilinin Selçuk ilçesindeki İyonya kıyısında antik bir şehirdir.
- Milattan önce 10. yüzyılda Eski Arzava başkentinin bulunduğu yerde Attika ve İonia'lı Yunan kolonistler tarafından inşa edilmiştir.
- Klasik Yunan döneminde İyonya Birliği'ne üye on iki şehirden biriydi ve yakındaki Artemis tapınağı ile ünlüydü.
- 01:06Efes'in Yıkılışı ve Günümüzdeki Durumu
- Şehir 263 yılında Gotlar tarafından yıkıldı ve daha sonra yeniden inşa edilmesine rağmen, limanın küçük Menderes Nehri tarafından dolmasıyla ticaret merkezi olarak önemi azalmıştır.
- 614 yılında bir depremle kısmen yıkılmıştır.
- Bugün Efes harabeleri Adnan Menderes Havalimanı'ndan ve Kuşadası'ndan ulaşılabilen uluslararası ve yerel bir turistik cazibe merkezidir ve 2015 yılında UNESCO Dünya Mirası alanı olarak belirlenmiştir.
- 01:49Efes'in Arkeolojik Kanıtları
- Arvalya ve Çukuriçi höyüklerinde yapılan kazılardan elde edilen kanıtlara göre insanlar Neolitik Çağda Efes'i çevreleyen bölgede yaşamaya başlamışlardır.
- Son yıllarda yapılan kazılarda Ayasuluk tepesinde Erken Tunç Çağına ait yerleşimler ortaya çıkarılmıştır.
- 1954 yılında Sen John bazilikasının kalıntılarının yakınında, içinde seramik kaplar bulunan Miken dönemine ait bir mezarlık keşfedildi.
- 03:01Efes'in Kuruluşu
- Efes, milattan önce 10. yüzyılda Antik Efes'in merkezinden üç kilometre uzaklıkta bir tepe üzerinde Attika İyon kolonisi olarak kurulmuştur.
- Şehrin efsanevi kurucusu, babası Kral Codros'un ölümünden sonra ülkesini terk etmek zorunda kalan Androklos adında bir Atina prensiydi.
- Androklos, şehrin yerli Karyalı ve Lelek sakinlerinin çoğunu sürdü ve halkını geri kalanlarla birleştirdi.
- 04:09Efes'in Mitolojik Temeli
- Fausanias, Strabo ve Herodot gibi Yunan tarihçileri ve şair Kalinos, kentin mitolojik temelini Amazonların kraliçesi Efos'a devretti.
- Yunan tanrıçası Artemis ve Büyük Anadolu tanrıçası Kibele birlikte Efesli Artemis olarak tanımlanmıştır.
- Artemis ile özdeşleştirilen çok göğüslü Efes hanımı Fausanias'a göre dünyanın yedi harikasından biri ve antik dünyanın en büyük binası olan Artemis Tapınağı'nda saygıyla anılırdı.
- 05:10Efes'in Tarihsel Dönemleri
- Milattan önce 650 yılı civarında Efes, Artemis Tapınağı da dahil olmak üzere şehri yerle bir eden Kimmerler tarafından saldırıya uğradı.
- Milattan önce 560 yılı civarında Efes, sert bir hükümdar olmasına rağmen sakinlerine saygılı davranan ve Artemis Tapınağı'nın yeniden inşasına ana katkıda bulunan Kral Kroisos'un altındaki Lidyalılar tarafından fethedildi.
- Kroisos, Efes çevresindeki farklı yerleşim yerlerinin nüfusunu Artemis Tapınağı çevresinde toplayarak kenti genişletmiştir.
- 07:24Efes'in Yunan-Pers Savaşları
- Efes gelişmeye devam etti, ancak İkinci Kambises ve Darius döneminde vergiler yükseldiğinde, Efesliler Yunan-Pers savaşlarını kışkırtan bir olay olan Efes Savaşı'nda Pers yönetimine karşı İyon isyanına katıldılar.
- Milattan önce 479 yılında İyonyalılar Atina ile birlikte Persleri Küçük Asya kıyılarından sürmeyi başardılar.
- Teleponez Savaşı sırasında Efes önce Atina ile müttefik oldu, ancak daha sonraki bir aşamada Deklan Savaşı ve İyon Savaşı olarak adlandırılan Perslerin de desteğini alan Sparta'nın yanında yer aldı.
- 08:30Efes'in Sosyal Hayatı ve Artemis Tapınağı
- Bu savaşlar Efes'te günlük yaşamı çok fazla etkilemedi.
- Efesliler sosyal ilişkilerinde şaşırtıcı derecede moderndi, yabancıların bütünleşmesine izin verdiler ve eğitime değer verildi.
- Milattan önce 356 yılında Artemis Tapınağı efsaneye göre Herostratus adlı bir deri tarafından yakıldı ve Efes sakinleri hemen tapınağa restore etmeye başladılar.
- 09:18Büyük İskender Dönemi
- Büyük İskender milattan önce 334 yılında Granikos Savaşı'nda Pers kuvvetlerini yendiğinde Küçük Asya'daki Yunan şehirleri kurtarıldı.
- İskender, Artemis Tapınağı'nın henüz bitmediğini görünce onu finanse etmeyi ve adının önüne yazdırılmasını teklif etti, ancak Efes sakinleri buna karşı çıktılar.
- İskender'in ölümünden sonra, milattan önce 290 yılında Efes, İskender'in generallerinden Limak'ın yönetimine girdi.
- 10:13Efes'in Yeni Yerleşimi
- Kayser Nehri eski limanı doldururken ortaya çıkan bataklıklar sıtmaya ve şehir sakinleri arasında birçok ölüme neden oldu.
- Limakus son çare olarak eski şehri kanalizasyonları tıkayarak sular altında bıraktığında, halkı Artemis Tapınağı'nın çevresindeki antik yerleşim yerinden iki kilometre uzaklıktaki günümüzdeki yere taşınmaya zorladı.
- Yeni yerleşim resmi olarak Kralın ikinci karısı Mısırlı İkinci Arsino Dan sonra Arsino olarak adlandırıldı.
- 11:03Selefkos İmparatorluğu Dönemi
- Efes, Agatokles'in haince öldürülmesinden sonra isyan etti ve bu durum Suriye ve Mezopotamya'nın Helenistik Kralı Birinci Selefkos Nikatora milattan önce 281 yılında Copedyum Savaşı'nda sonraki bir Akus'u ortadan kaldırma ve öldürme fırsatı verdi.
- Akus'un ölümünden sonra kasaba yeniden Efes adını aldı ve böylece Efes, Selefkos İmparatorluğu'nun bir parçası oldu.
- Kral İkinci Antiokus Teos ve Mısırlı karısının öldürülmesinden sonra Firavun III. Putolemi Selefkos İmparatorluğu'nu işgal etti ve Mısır filosu Küçük Asya kıyılarını yerle bir etti.
- 12:02Roma Dönemi
- Efes, milattan önce 263-197 yılları arasında Mısır egemenliğine girdi.
- Selefkos Kralı Büyük Antiokus, Küçük Asya'daki Yunan şehirlerini geri almaya çalıştı ve milattan önce 196 yılında Efes'i geri aldı.
- Bir dizi savaştan sonra milattan önce 190 yılında Magnesia Savaşı'nda Şipio Asyaticus tarafından yenilgiye uğratıldı ve Apamaya Anlaşmasının bir sonucu olarak Efes, Bergama Kralı İkincimenisin egemenliğine girdi.
- 12:50Roma İmparatorluğu Dönemi
- Efes, Bergama Krallığı'nın bir parçası olarak III. Yumenes'in isyanının bastırılmasından sonra milattan önce 129 yılında Roma Cumhuriyeti'nin toprağı oldu.
- Şehir Roma etkisini hemen hissetti, vergiler önemli ölçüde arttı ve şehrin hazineleri sistematik olarak yağmalandı.
- Milattan önce 88 yılında Efes, Pontus Kralı Mitridatis'in generali Arkelyusu Asya'yı fethettiğinde karşıladı ve Mitridatis eyaletteki her Roma vatandaşının öldürülmesini emretti.
- 13:48Efes'in Mitridatis Dönemi
- Efesliler, Mitridatis'in generali Zenop'un kötü davrandığını görünce ordusuna girmeyi reddettiler.
- Zenobius, Mitridatis'in karısı ve Efes'in nazırı Moni'nin babası Filoomeni'nin ziyaret etmesi için şehre davet edildi, ancak halk onu hapse attı ve öldürdü.
- Mitridatis intikam aldı ve korkunç cezalar verdi, ancak Yunan şehirlerine özgürlük ve bazı haklar verildi.
- 14:31Roma Dönemi
- Birinci Mitridatis Savaşı'nda Roma konsülü Lüksüz Kornelyus Sulla tarafından yenilgiye uğratılmasıyla Efes MÖ 86 yılında Roma egemenliğine geri döndü.
- Sulla, Asya şehirlerini uzun süre ağır borç altında bırakan beş yıllık geri vergilerle birlikte büyük bir tazminat ödedi.
- MÖ 57 yılında Mısır kralı Ptolemi Alates Efes'e geldi ve Roma Senatosu onu tahtına geri getiremediğinde zamanını Artemis tapınağının kutsal alanında geçirdi.
- 15:32Augustus Dönemi ve Efes'in Önemi
- MÖ 27 yılında Augustus imparator olduğunda en önemli değişiklik Efes'i Bergama yerine Prokonsül Asya'nın başkenti yapmasıydı.
- Efes daha sonra bir refah çağına girerek hem valinin merkezi hem de önemli bir ticaret merkezi haline geldi.
- Strabon'a göre önem ve büyüklük bakımından yalnızca Roma'dan sonra ikinci sıradaydı.
- 16:02Gotlar ve Konstantin Dönemi
- Şehir ve tapınak 263 yılında Gotlar tarafından yıkıldı, bu durum şehrin ihtişamının gerilemesine işaret ediyordu.
- İmparator Büyük Konstantin şehrin çoğunu yeniden inşa etti ve yeni hamamlar yaptırdı.
- Efes, beşinci ve altıncı yüzyıllarda Konstantinopolis'ten sonra Doğu Roma İmparatorluğu'nun Asya'daki en önemli şehri olarak kaldı.
- 16:50Efes'in Düşüşü
- 614 yılında meydana gelen depremde şehir kısmen yıkılmıştır.
- Limanın nehir tarafından yavaşça doldurulması nedeniyle kentin bir ticaret merkezi olarak önemi azaldı.
- Limanının kaybedilmesi, Efes'in ticaret için önemli olan Ege Denizi'ne erişimini kaybetmesine neden oldu.
- 17:39Araplar ve Selçuklu Dönemi
- Araplar tarafından ilk olarak 654 ve 655 yıllarında Halife Birinci Muaviye tarafından ve daha sonra 700 ve 716 yıllarında yağmalanması düşüşü daha da hızlandırdı.
- Selçuklu Türkleri 1090 yılında Efes'i fethettiğinde küçük bir köydü.
- Doğu Romalılar 1097 yılında kontrolü yeniden ele geçirdiler ve şehrin adını Haos Theologos olarak değiştirdiler.
- 18:17Haçlı Seferleri ve Son Dönem
- Bölgeden geçen Haçlılar, büyük bir limana sahip hareketli bir şehir bekledikleri yerde Aya Solo adında sadece küçük bir köy olduğuna şaşırdılar.
- İkinci Haçlı Seferi'nin Haçlıları 1147 yılının Aralık ayında şehrin hemen dışında Selçuklularla savaştı.
- 24 Ekim 1304 tarihinde Menteşeoğulları Beyliği'nin bir Türk komutanı olan Sasa Bey'e teslim olan kasaba, kısa süre sonra Aydınoğulları Beyliğine bırakıldı.