Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Anadolu Arkeolojisi" adlı programın bir bölümü olan bu video, bir arkeolog veya tarih uzmanının Efes Antik Kenti ve Belevi Anıtı hakkında bilgi verdiği bir gezi belgeselidir.
- Video, Efes'in tarihsel gelişimini kronolojik olarak anlatarak başlıyor ve MÖ 4. yüzyıldan günümüze kadar olan süreci ele alıyor. Efes'in farklı dönemlerdeki yerleşimlerinin (Arkaik Efes, Koressos, Androklos'un kurduğu kent, Smirna) gelişimi, Helenistik dönem, Roma egemenliği ve kentin mimari özellikleri (hamamlar, agora, tiyatro, Celsus Kütüphanesi) detaylı şekilde açıklanıyor.
- Belevi Anıtı'nın yapısı ve önemi de videoda vurgulanan önemli bir konu. Efes'in hipodamik planı, kutsal cadde, mermer cadde ve Kuretler Caddesi gibi önemli yapılar tanıtılırken, kentin Roma İmparatorluğu'nun Asya eyaletine başkentlik yapmış önemli bir kent olduğu belirtiliyor. Video, bir serinin ilk bölümü olup, önümüzdeki bölümlerde tiyatro ve Celsus Kitaplığı gibi yapılarla devam edeceği belirtiliyor.
- 00:35Efes Antik Kenti'nin Tarihi ve Arkeolojik Araştırmaları
- 2015 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine alınan İzmir Selçuk'ta konumlanan Efes Antik Kenti, 150 yıldan bu yana devam eden kazılar sayesinde Türkiye'nin en çok ziyaret edilen ören yerleri arasında 2019 kayıtlarına göre 1.850.000 kişiyle Pamukkale Hiyeropolis'in ardından ikinci sırada yer almaktadır.
- Efes harabelerinin 17. ve 19. yüzyıllar arasında gezi notlarında yer almasından itibaren Londra'daki Britanya Müzesi tarafından arkeolojik araştırmalara başlanmış, Mimar John Turtle Wood görevlendirilmiş ve 1863-1874 yılları arasında Artemis'in bulunmasına yönelik kazıları yürütmüştür.
- Avusturya Arkeoloji Enstitüsü başkanlığında 1895 yılında başlatılan çalışmalar 2010 yılından bu yana Sabina Lat Steter başkanlığında sürmektedir ve araştırma bütçesi Avusturya Cumhuriyeti ile Avusturya Bilimler Akademisi'nin imkanları, bilimsel araştırmaların geliştirilmesi fonları ve özel sponsorların bağışlarından sağlanmaktadır.
- 03:01Belevi Anıtı
- Efes'in 14 kilometre kuzeydoğusunda, İzmir-Aydın karayolu üzerinde yaklaşık 11 metre yüksekliği ile dikkat çeken Belevi Anıtı, İskender'in halefleri arasında geçen taht kavgalarından Afyon yakınlarında gerçekleşen İpsos Savaşı'ndan sonra Batı Anadolu, Trakya ve Makedonya'nın hakimi olarak çıkan ve yönetiminin Batı Anadolu'daki merkezini Efes olarak belirleyen Luis Mouse için inşa edildiği kabul edilmektedir.
- Antik kaynaklara göre Trakya'da öldüğü bilinen Luis Mouse'un buraya hiç gömülemediği ve yapının MÖ 246 yılında ölen Seleukos Kralı II. Antiochos Theos'un anıt mezarı olarak kullanılmış olduğu düşünülmektedir.
- Belevi Anıtı, büyük bir kaya kütlesinin oyulmasıyla elde edilmiş ve mezar odası da bir kaya kütlesinin içine açılan bir odaya yapılmıştır; bu anlayış Frigya'da ana tanrıçanın kaya tapınağı olarak görülürken, Helenistik dönemde de devam etmiştir.
- 05:31Belevi Anıtı'nın Yapısı
- Bu görkemli yapının planlamasında dünyanın yedi harikasından biri kabul edilen Halikarnassos'taki Mausolos'un anıt mezarından etkilenildiği kabul edilmektedir; yapının kaidesi 29x29 metrelik bir kare olarak planlanmıştır.
- Yapının çatı olmaksızın yüksekliği 23 metreye ulaşmaktadır; çatı süslemesini köşelere koyulmuş gerçek büyüklükte at heykelleri ve uzun kenarlara koyulmuş hers, aslan ve grifonları oluşturmaktaydı.
- Çekirdek yapının içine güneyde dışarıdan belli olmayan bir mezar odası yapılmıştır; mezar odasının sağ duvarında günümüzde Selçuk Müzesi'nde korunan anıtsal lahdin kapağına başında taç taşıyan uzanan bir erkek heykeli yerleştirilmiştir.
- 07:32Efes Antik Kenti'nin Surları ve Tarihi
- Louis Mouse, MÖ 3. yüzyılda yeni Efes'i kurmak için Panayır Dağı ile Bülbül Dağı arasındaki korunaklı vadiyi seçtiği zaman buradan yaptırdığı surlarla kentin bu yakasını tamamen koruma altına almıştır.
- Helenistik dönemin itinalı sur işçiliğini burada çok net olarak izlemek mümkün; 2000 sene önce yeni kurulan Efes'e gelmiş olsaydım limana yanaşacaktım teknem ve o tekneden inip caddeden kente girecektim, ancak bugün liman yok, 6-7 kilometre kadar içeride kalmış.
- Bölgenin tarihi, MÖ 2000. yüzyılda Hititlerin imparator olduğu Tunç Çağı'nda, Ege sahillerinde ve Akdeniz sahillerinde Luvi halklarının oturduğu dönemdir; MÖ 1200'lerde kuzeydeki en önemli merkezlerden olan Troya yıkılıyor, Hattuşa yıkılıyor ve Anadolu'ya büyük bir göç dalgası geliyor.
- 11:12Efes'in Kuruluşu
- Bugünkü Kıta Yunanistan'ın güneyinden, Peloponnes ya da Mora yarımadası'ndan, Miken bölgesinden gelen İyonlar bu kıyılara yerleşiyorlar; İyon uygarlığı (Yunan uygarlığı) büyük ölçüde Ege'de ve adalarda gelişiyor.
- İyonlar Luvice konuşmuyorlar, İyonca konuşuyorlar; buradan da bunların dışarıdan gelen bir halk olduğunu anlıyoruz ve ilk kentlerini Arzava ülkesinin başkenti Abhazya olan bölgede kuruyorlar.
- Efes'in destanı vardır; Atina'nın efsanevi kurucusu Androklos, kahine danışarak kehanetin kendisine bir balık ve bir yaban domuzu yeni kuracağı kentin yerini göstereceğini öğreniyor; balık sepetten zıplıyor, yaban domuzu kaçıyor ve Androklos yaban domuzunu öldürdüğü yerde kentini kuruyor.
- 14:23Efes'in Tarihi Kökenleri
- Milattan önce dördüncü yüzyılda burada Smürna adıyla bir köy yerleşimi kurulduğu antik kaynaklardan biliniyor.
- Arkaik Efesos, Androklos'un kurduğu Koressos ve Simirna adlı üç ayrı kent bu bölgede varlığını sürdürmüştür.
- Lisimakhos, Efesos'un limanının işlememesi nedeniyle yeni bir kent kurmuş ve bu kente karısının ismi Arsena'dan Arsena adını vermiştir.
- 15:31Efes'in Gelişimi
- MÖ 1. yüzyılda Augustus'la beraber bugün gezilen Efesos antik kenti 130 yıldır kazılan ve bugün gezilen kent olmuştur.
- Arkaik Efes ile ilgili Artemis tapınağı dışında fazla bilgi yoktur, diğer yerleşimlerin akıbetleri hakkında bilgi yoktur.
- Efesos, MÖ 1. yüzyıldan itibaren MS 7-8. yüzyıla kadar önemli bir kent olarak varlığını sürdürmüştür.
- 16:23Efes'in Kent Yapısı
- Efesos'un tüm cadde ve sokakları birbirini dik kesecek biçimde yerleştirilmiş, kent karelere bölünmüştür.
- Liman girişi ve ana caddeler üzerine konumlandırılmış dükkanlarla evlerdeki ısıtma sistemli banyo odalarına rağmen beş adet devasa hamam kompleksinin varlığı kentteki günlük hareketliliğin en belirgin temsilcileridir.
- Kentin hareketliliğinin temel kaynağı, liman üzerinden işleyen ticaret ve ticaretle zenginleşmiş Efes'in cazibesine kapılan antik çağ turistleridir.
- 17:07Gümnazyon Hamam Kompleksi
- Efesos'taki sayısız hamam yapılarından biri olan Gümnazyon hamam kompleksi, önünde bir palaestrası olan bir spor alanıdır.
- Gümnazyonlarda antik dünyadaki insanlar ısınmadan spor yapmanın zararlı olduğunu biliyorlardı, üstlerine zeytinyağı sürüyorlardı.
- Spor aktivitesinden sonra striglis adı verilen L şeklinde bir aletle üstlerinden zeytinyağı ve deniz kumu çıkarılıp hamama geçiliyordu.
- 19:49Agora ve Kent Merkezi
- Tiyatronun güneyinde 110x110 ölçülerinde, dört tarafı revaklar ve dükkanlarla çevrili agora, kentteki ticari hareketliliğin merkeziydi.
- Bu geniş alanın ortasında güneş ve su saatlerinin yanı sıra yüzlerce heykel kaidesi açığa çıkarılmıştır.
- Kaiden okunan yazıtlar, bu heykellerin Efes'in hareketli, zengin sosyal hayatının temsilcisi olan aristokratlar, hatipler, sporcular ve bilginlere ait olduğunu göstermiştir.
- 21:18Helenistik Dönem
- Büyük İskender'in Mısır dahil Hindistan'a kadar yayılan Asya seferinden sonra fethedilen topraklarda Hellenizm olarak anılan bir kültürlenme süreci yaşanmıştır.
- Efes kentinde yönetim Büyük İskender'in ardıllarından Kral Lucy Mause'un egemenliğine geçmiş, kentin adı kısa bir sürede olsa Lucy Mause'un eşi Arsinoe olarak anılmıştır.
- Lucy Mause'un Efes'te ticari olarak işlevsel bir kent kurma girişiminde bulunarak komşu kentlerin halklarını Efes'te oturmaya zorladığı bilinse de, arkeolojik araştırmalar sonucunda erken Hellenistik döneme işaret eden fazlaca yapı kalıntısıyla karşılaşılmamıştır.
- 22:32Kent Planlaması ve Kutsal Cadde
- Hipodamik planla inşa edilmiş kentin planlamasında kutsal cadde esas alınmıştır.
- Kutsal cadde kuzeydoğudaki Efes Artemis tapınağı, Magnesia Kapısı ve tiyatro ile bağlantılı mermer cadde olarak bilinen güzergahla batıdaki büyük limandan başlayarak Bülbül Dağ etekleri boyunca görünen yapılara uzanan iki ana hat üzerinde genişlemiştir.
- Mermer cadde, Celsus Kütüphanesinden sonra Kuretler Caddesi olarak yamaç yukarı devam eder ve yolun kutsallığına bir atıf olan Kuretler ismine, Olimposlu tanrıların babası Zeus'un doğumuna ilişkin öykülerde rastlanır.
- 23:56Roma Dönemi ve Kazı Çalışmaları
- Antik kaynaklara göre Efes, Hellenistik dönemde Seleukos Krallığı tarafından yönetilmiş, ardından MÖ 190 yılında Bergama Krallığı'na bağlanmıştır.
- MÖ 133 yılından itibaren Roma egemenliği tanınmıştır ve Roma İmparatorluğu'nun Asya eyaletine başkentlik yapmış Efes antik kentinde karşılaşılan yapılar dönemin zengin mimari geleneğinin temsilcileridir.
- Efes yaklaşık 130 yıldır kazısı süren bir kent olup, eski dönemde dekoviller kullanılmış, ancak bu hızlı kazı yöntemi bilimsellikten uzak olmaktadır.