Buradasın
Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin Tarihi ve Çin'in Asimilasyon Politikaları
youtube.com/watch?v=82cr_M_bs4AYapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin kuruluşundan yıkılışına kadar olan tarihsel süreci anlatan bir belgesel formatındadır. Videoda Osman Batur, Alihan Töre, Ahmet Can Kasımi, Sabri ve Burhan Şehidi gibi önemli tarihi şahsiyetlerin rolleri ele alınmaktadır.
- Video, 1934 yılında dağılan Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin ardından 1944 yılında kurulan İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin tarihini kronolojik olarak anlatmaktadır. Çin ve Sovyetler Birliği arasındaki ilişkiler, Doğu Türkistan'daki direniş hareketleri, il ayaklanması ve cumhuriyetin kuruluşu detaylı şekilde aktarılmaktadır.
- Videoda ayrıca 1949'da Doğu Türkistan'daki siyasi gelişmeler, Çin'in Sincan'ı ele geçirme süreci ve 1951'de Osman Batur'un idamı gibi önemli olaylar da yer almaktadır. Alihan Töre'nin Sovyetler tarafından kaçırılması, Ahmet Can Kasımi'nin uçak kazasında hayatını kaybetmesi gibi olaylar da anlatılmaktadır. Bu olayların günümüzde hala Uygur ve Kazak halklarında etkisi olduğu vurgulanmaktadır.
- 00:23İlk Doğu Türkistan Cumhuriyeti ve Osman Batur'un Mücadelesi
- Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti 1934 yılında Çinliler ve Sovyetler tarafından darbe ile dağılmıştı.
- Sincan Eyaleti olarak Doğu Türkistan'ı yöneten Sheng Shicai, 1942 yılına kadar bölgeyi Sovyetler Birliği'nin isteği doğrultusunda yönetti.
- Çinli savaş ağası olan Sheng, on binlerce Uygur ve Kazak Türk'ünü sürgün edip idamlarıyla adından söz ettiriyordu.
- 00:49Osman Batur'un Direnişi
- Osman Batur 1940'lı yılların başında Altay'da silahlı mücadeleye başlamış ve Sovyet askerlerine ve Sheng güçlerine karşı dağınık baskın şeklinde ağır kayıplar verdi.
- Sheng yönetiminin sindirme politikalarından bıkmış olan halk, direniş ve baskınlara silahsız olarak bile katılmış, Osman Batur'un bayrağı altında birleşmişti.
- Sheng 1942 yılında Sovyetler Birliği'nin Nazi işgaline uğramasıyla Sovyet çizgisinden koptu ve merkez Komitak hükümetine yanaştı.
- 01:30Osman Batur ve Sheng Kuvvetleri Arasındaki Çatışmalar
- Altay Kazaklarının hanı ilan edilen Osman Batur, Moğolistan sınırına yakın bir bölgede silah yardımı aldı.
- Osman Batur ve Sheng kuvvetleri arasındaki çatışmalar Aralık 1943'ten Mart 1944'e kadar sürdü.
- Osman Batur'a bağlı birlikler Sheng kuvvetlerine ağır darbeler indirdi.
- 02:11Sheng'in Yenilgisi ve Çin Merkezi Hükümetinin Müdahalesi
- İkinci Dünya Savaşı sona erdikten sonra Sheng tekrar Stalin'e yanaşmaya çalıştı.
- Sheng kuvvetlerinin Osman Batur karşısında yenilgiler alması sonrasında merkezi Çin hükümeti Eylül 1944'te Sheng'i görevden aldı.
- Osman Batur, bağımsızlık elde edilinceye kadar mücadeleye devam edeceğim diyordu.
- 02:37Kazak Türklerinin Çin'den Kurtuluşu
- Haziran 1944 ayında savaş Altay'ın diğer bölgelerinde yayıldı ve Kazak Türklerinin yaşadığı bölge Çin'den kurtulmuştu.
- Çinliler uçaklardan "Osman'ı terk edin, onu yakalayacağız ve yanındakileri cezalandıracağız" yazan broşürler atıyordu.
- Uruç İdaresi Altay'a kesin taarruz yapmaya karar verdi, Temmuz ayında meydana gelen savaşlar onbeş gün sürdü ve Çin askeri birlikleri geri çekilmek zorunda kaldı.
- 03:14İli Ayaklanması ve İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti
- Eylül 1944'te Çin'in politikalara sessiz kalan halk, tepkisini göstermek için ili ayaklanmasını başlattı.
- Urumçi Kuomintang yönetimine karşı ili isyanı veya üç vilayet inkılap olarak nitelendirilen bu isyan sonucunda İli, Tarbagatay ve Altay olmak üzere üç bölge ele geçirildi.
- 12 Kasım 1944'te sınırdaki Gulca kasabasında İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti kurulduğu ilan edildi.
- 03:45İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin Kuruluşu
- İli ihtilalini yapan grubu ikiye ayırmak mümkündür: Alihan Töre ve Osman Batur'un başını çektiği daha muhafazakar ve Türkçü grup, diğeride ise eğitimlerini Sovyetlerde yapmış sol görüşlü ilerici denilen Abdülkerim Abbas ve Ahmetcan Kasım'ın başını çektiği gruptur.
- Sovyetler Birliği'nin Doğu Türkistan'daki ihtilal konusunda yardım olup olmadığı tam olarak cevaplanamayan bir sorudur.
- Osman Batur 7 Ekim 1944'te Kulca İdaresi tarafından Altay valiliğine tayin edildi.
- 04:20İkinci Cumhuriyetin Yönetimi
- 1933'te kurulan ilk cumhuriyet hem Sovyetlere hem de Çin yönetimine karşıydı, ancak bu cumhuriyeti kendi menfaatlerine aykırı bulan Sovyet yönetimi, onbir yıl sonra kurulan bu Türk devletini destekleyerek bölgedeki etkinliğini artırmak istedi.
- Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin cumhurbaşkanlığına Özbek asıllı Alim ve komutan olan Alihan Töre seçildi.
- Kaşgar'ın Kırgızlarından olan General İshak Bey Monov askeri birliklerin başına atandı, icisleri bakanlığı görevini Abdülkerim Abbas üstlendi.
- 05:04Doğu Türkistan Milli Ordusu ve Urumçi Hareketi
- Nisan 1945'te Doğu Türkistan Milli Ordusu kuruldu, bu ordunun hava kuvvetlerini Gulca Kuomintang hava üssü'nde yakalanan ve tamir edilen kırkiki avcı uçağı oluşturuyordu.
- Alihan Töre, Çin ve Sovyetlerin Doğu Türkistan'dan çıkarılması gerektiğini düşünüyordu ve 1945'te ordularına Urumçi hareket etme emrini verdi.
- Doğu Türkistan İli Milli Ordusu yirmibeşbin Osman Batur'da yirmibin kişi ile Urumçi'ye hareket etti ve ordu, Urumçi'ye birvirgülelli kilometrelik mesafede olan Manas Nehri kıyısına kadar ilerledi.
- 05:39Çin ve Sovyetler Arasındaki Anlaşma
- Merkezi hükümet Sovyetlere başvurarak arabulucu olmasını istedi.
- 14 Ağustos 1945'te Çin ve Sovyetler arasında dostluk ve ittifak antlaşması imzalandı.
- Çin'in Moğolistan'ın bağımsızlığını tanıması, iki limanın Sovyetleri kiralanması ve kuzeydoğu Çin'de demiryol yapma yetkisi verme karşılığında Sovyetler Doğu Türkistan'ın Çin hudutlarında kalmasını kabul etti.
- 06:07Sovyetlerin Destekten Çekilmesi
- Sovyetler Birliği, Doğu Türkistan'a silah ve cephane satışını durdururken, tüm askeri elemanlarını geri çağırdı.
- Müslüman Çinli komutan ve Çingay Eyalet Valisi Mabufan, kalabalık güçleri ile Doğu Türkistan güçlerine karşı savaşmaya başladı.
- Batı Türkistan'daki Müslüman ve Türklerin bağımsızlık istemesinden çekinen Stalin, bu bölgedeki yaşanan olayları kendisi için tehdit olarak görmeye başlamıştı.
- 06:41Alihan Töre'nin Kaçırılması ve Ahmet Can Kasım'ın İdareye Geçişi
- Alihan Töre, Stalin'in Komintag ile müzakerelere başlama emrine karşı çıktı.
- Sovyet ajanları Haziran 1946'da Alihan Töre'yi kaçırıp Taşkent'e yerleştirdiler ve Alihan Töre vefat edeceği 1976 yılına kadar burada sıkı bir denetim altında tutuldu.
- Alihan Töre'den sonra Doğu Türkistan Cumhuriyet
- 12:02Doğu Türkistan'ın Çin'e Teslimi
- 1949'da uruç yönetiminde olan Sabri görevden alındı ve hapse atıldı, 1952 yılında hapiste hayatını kaybetti.
- 1949'da Doğu Türkistan valiliğine Burhan Şehidi getirildi, Mehmet Emin Buğra'nın düşüncelerine karşı çıkan biriydi.
- 26 Eylül 1949'da genel vali Burhan Şehidi ve Seyfettin Azizi Çin'e savaşsız teslim olduklarını ilan ettiler.
- 12:43Çin'in Sincan'a Giriş ve Direniş
- Çin Halk Kurtuluş Ordusu 1949'da Sincan'a girdi ve 1950 baharında büyük ölçüde hakimiyet sağladı.
- Çin Halk Cumhuriyeti 13 Ekim 1949'da barışçıl yollarla Sincan'ı kurtardığını ilan etti.
- Kazak halkı, Eylül ayından itibaren Osman Batur önderliğinde silahlı mücadeleye devam ediyordu.
- 13:05Osman Batur'un Direnişi ve Sonu
- Osman Batur, Çin komünist birliklerine karşı 4000 adamıyla Doğu Türkistan'ın güneyinde Himalaya dağlarının eteklerinde Maka'ya yerleşti.
- Çin, son direnen Osman Batur'un yakalanması için Dunhuang'da bulunan 8. Kızılay'ı görevlendirdi.
- Şubat 1951'de harekete geçen Kızılay, Osman Batur'u Kanan Balda sıkıştırdı; Batur ve yanındakiler son kurşunlarına kadar savaştıktan sonra esir düştüler.
- Osman Batur, Urumçi'de ağır işkencelerden sonra idama mahkum edildi ve 29 Nisan 1951'de Urumçi'de idam edildi.
- 14:01Çin'in Doğu Türkistan Politikası
- Doğu Türkistan'a Çin'e teslim eden Seyfettin Azizi, Mao'nun yakın adamlarından biri oldu.
- 1 Ekim 1955'te Çin, Doğu Türkistan'a eyalet statüsünden çıkararak Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak merkeze bağladığını ilan etti.
- 1933 ve 1934'te kurulan bu bağımsız siyasi cumhuriyetler, Çin'in asimilasyon politikaları ile karşı karşıya kalan hem Uygurların hem de Kazakların zihinlerinde ve kalplerinde hala yaşamaya devam etmektedir.
- Osman Batur'u değerli kılan şey, hiçbir siyasi menfaat gözetmeksizin tek amacının Doğu Türkistan'ı hem Çin hem de Sovyet denetiminden çıkarmak istemesiydi.