Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, doğal afetler ve felaketlerin nedenleri hakkında bilgilendirici bir belgesel formatındadır.
- Video, doğal afetlerin fiziksel kanunlara göre nasıl oluştuğunu açıklayarak başlar ve ardından depremler, yanardağlar, tsunamiler, sel felaketleri, kasırgalar, hortumlar, kar fırtınaları, çığ düşmeleri, kuraklık ve yangınlar gibi çeşitli afet türlerini ele alır. Her bir afet türü için tarihsel örnekler verilir, oluşum mekanizmaları açıklanır ve etkileri anlatılır.
- Videoda ayrıca hayvanların felaketleri önceden hissetme yeteneği, bazı afetlerin olumlu yönleri ve uzaydan gelebilecek büyük bir göktaşı felaketi gibi daha büyük bir tehlike de belirtilmektedir.
- 00:09Doğal Afetler ve Felaketler
- Tabiat ana bize sarsıcı görüntüler sunar, toprak içten gelen burulmalarla yeniden oynar ve gezegen sıcaktan bunalır.
- Geçtiğimiz yüzyıl sırasında binlerce doğal afet meydana gelmiş ve bu afetlerin neden olduğu ölü sayısı on milyonu aşmıştır.
- Doğal afetler, gezegenin fizik kanunlarına göre hareket etmesi sonucu meydana gelir; içten gelen baskılar depremleri ve volkanları, dışarıdan gelen baskılar ise kasırgaları, selleri ve kar fırtınalarını oluşturur.
- 01:51Doğal Afetlerin Sıklığı
- Bir günde beş ayrı yerde kasırga, en az onbeş yerde yanardağlar, dört büyük deprem ve on tane hortum yaşanmaktadır.
- Hemen her dakika ikibin gök gürültüsü ve fırtına meydana gelmektedir.
- Bir felaketin yaşanacağını biliriz, ancak nerede ve ne zaman olacağı bilinmez.
- 02:41Domino Etkisi ve Doğal Afetler
- 1982 yılında Meksika'da Elçiço'da bir yanardağ patlaması, Pasifik'te büyük bir deprem ve deniz suyu seviyesinin yükselmesi gibi doğal afetler yaşanmıştır.
- Modern fiziğe göre küçük bir olay çok daha büyük bir olayı tetikleyebilir; bir fırtınanın gelişmesinde küçük bir kelebeğin kanat çırpışının bile rolü vardır.
- Doğal afetler doğal olmayan süreçlerdir ve sınırları zorlar.
- 04:00Hayvanların Felaketleri Algılama Yeteneği
- 1975'te Çin'de Haichen'de yer sarsıntısı sırasında balinalar su püskürtmeye, yılanlar kaçmaya ve fareler insanlara karşı korkusunu kaybetmeye başlamıştır.
- Antik Yunan'da Plüton, Milattan önce 169 yılında Sparta'da meydana gelen depremde bazı çocukların tavşan takip etmesi ve diğerlerinin can vermesi olayını açıklamıştır.
- 1975'te meydana gelen Haichen depremi sırasında yaklaşık dokuz bin kişi yaşıyordu, fakat sadece üçyüz kişi öldü çünkü insanlar bazı uyarı işaretlerine dikkat etmişlerdi.
- 05:42Depremlerin Nedenleri
- Dünyanın yüzeyi parçalar halinde yayılmıştır ve dev yapısal plakalar birbirlerine yapıştıkları zaman depremler meydana gelir.
- Her plaka dünyaya kıyasla bir elma kabuğu kadar incedir ve bu kabuğun altındaki erimiş kaya hareket ederse yanardağ patlaması meydana gelir.
- Yanardağlar ve depremler daha çok bu plakaların kenarlarında meydana gelir, bu durum dev bir ateş çemberine benzer.
- 06:13Yanardağlar ve Etkileri
- Toprağın patlaması batıl inanışlar ve efsaneler için bir ilham kaynağı olmuştur; Yeni Zelanda yerlileri depremlerin ve yanardağların bir tanrısı olduğuna inanıyorlardı.
- Her yıl yaklaşık elli yanardağ faaliyete geçer, bunların on beşi yıl boyunca aktif haldedir, diğerleri ise arada sırada aktif hale geçer.
- Dünya nüfusunun onda biri patlama ihtimali olan yanardağların yakınlarında yaşamaktadır.
- 07:01Yanardağ Patlamalarının Etkileri
- 1991 yılında Filipinler'deki Penatubo patladı ve çevreye milyonlarca ton toz ve kül saçtı, bu küller atmosfere yayılmış olsaydı bütün dünyanın iklimi değişebilirdi.
- 1815'te Tambora adasında meydana gelen bir yanardağ patlamasında doksan bin insan ölmüştü ve bu yanardağın patladığı zaman çevreye saçtığı küller Fenotubo'dakinin beş katı kadar çoktu.
- Yanardağ patlaması aynı zamanda bir toprak kaymasını da tetikleyebilir ve bu felaketlerden kurtulmayı başaran hayvanlar bu bölgelerde yaşamaya kendilerini alıştırabilir.
- 09:01Yanardağ Patlamalarının Olumlu Tarafları
- Yanardağ patlamalarının bazı olumlu tarafları vardır; bu sayede toprak mineral yönünden daha zenginleşir.
- Yanardağ patlamasından sonra bazen o bölgenin haritası bile değişebilir.
- Sıcak lavlardan kül tablası yapılması gibi hediyelik eşya olarak da kullanılabilir.
- 09:21Tsunamiler
- Bazı kıyı şeritleri daha başka bir ölümcül felaketle karşılaşabilir, bunun adı tsunamidir.
- Bugüne kadar kaydedilen en şiddetli tsunami Japonya'da olmuştur ve tsunami sırasında oluşan dalgaların yüksekliği Amerika'daki Özgürlük Anıtının yüksekliği kadar olmuştur.
- Okyanus açıklarında dalgaların müthiş bir hızı vardır, hatta bir jet hızındadırlar, fakat sahile yaklaştıkları zaman hızları biraz azalır.
- 10:08Tsunamilerin Nedenleri ve Etkileri
- Tsunami, deniz tabanındaki tektonik plakaların hareket etmesi ya da taban çökmesi sonucu ortaya çıkar.
- Hawaii bu bakımdan büyük bir risk altındadır, ateş çemberinin tam ortasındadır.
- 1946'da meydana gelen bir tsunami adayı çok kötü bir şekilde vurmuştu, bu tsunami sırasında dev dalgalar bölgenin neredeyse tamamını sarmıştı, evlerin çoğu yıkılmış ve yüzellidokuz kişi ölmüştü.
- 11:09Sel Felaketleri
- Tsunami yeryüzünün repertuarı içinde suyla gelen felaketlerden sadece bir tanesidir, bugün bütün diğer doğal afetler içinde en büyük ölümler sel felaketlerinde gerçekleşmektedir.
- Dünya nüfusunun yarısından fazlası nehir ya da deniz kıyılarında yaşamaktadır.
- Sarı Nehir olarak tanınan bu nehir su bentleri bugüne kadar binbeşyüz kez yıkılmıştır, 1887'de bu nehrin taşması sonucu bölgenin büyük bir bölümü sular altında kalmış ve bu felaket sonucunda bir milyondan fazla insan hayatını kaybetmiştir.
- 12:24Sellerin Yararları ve Kasırgalar
- Su, depremlerden çok daha fazla toprak kaymasına sebep olmaktadır, her yağmur damlası toprağın üzerinde küçük bir bomba etkisi yapar ve toprağın parçalanmasına neden olur.
- Sel suları yararlı da olabilir, mesela Nil Nehri'nin kıyısında sıklıkla sel basmaları olmasaydı, o bölgedeki toprak da o kadar verimli olmayacaktı ve antik Mısır medeniyeti asla gelişmeyecekti.
- Gezegenimizde her yıl bu şiddette yaklaşık kırk kasırga meydana gelmektedir, büyük hasarlara neden olan bu kasırgaları diğerlerinden ayırmak için her birine bir insan adı verilmektedir.
- 13:49Kasırgalar
- Andrew kasırgası 1992 yılında meydana gelmiş ve Amerikan tarihinin en büyük kasırgası olarak tarihe geçmiştir, yaklaşık 30 milyar dolarlık hasara neden olmuştur.
- Kasırgalar, volkanlar ve depremler gibi dünyanın iç tabakalarından gelen baskılar sonucu ortaya çıkmaktadır ve güneşten gelen enerji neden olmaktadır.
- Yeryüzünün güneşten bir günde aldığı enerji, insanların bir yılda kullandığı enerjiden fazladır ve sıcaklık okyanus akıntılarını arttırır.
- 14:40Kasırgaların Oluşumu ve İsimleri
- Kasırgalar masum bir şekilde başlar, yeryüzünün dönüşüne göre bir girdap halini alır ve okyanusun nemli tropikal havasından güç kazanarak yavaşça bir fırtına halini alır.
- Kasırga kelimesi Hintçe "hurikan" (büyük rüzgar) kelimesinden, tayfun ise Yunan mitolojisinde rüzgarların babası anlamına gelen "tayfun"dan gelmektedir.
- Kasırgaların isimleri zamanla değişmiştir; önce politikacıların isimleri, sonra pilotların kız arkadaşlarının isimleri kullanılmış, antik dönemde ise numaralandırılmıştır.
- 16:13Kasırgaların Etkileri ve Önlemleri
- Kasırgaları bazı kimyasallar kullanarak yumuşatmaya çalışmaları yasaklanmıştır, can kaybını önlemek için daha doğru önlemler almak en çıkar yol olarak değerlendirilmiştir.
- Büyük fırtınaların bazı iyi sonuçları da olmaktadır; Japonya yıllık yağış miktarının dörtte birini kasırgalardan elde etmektedir.
- 16:42Hortumlar
- Hortumlar, kasırga, gök gürültüsü veya fırtınalar kadar sık olmaktadır; Birleşik Devletler'de bir yılda en az bin hortum makası olur.
- Hortumlar daha çok bir fırtınanın arkasından gelir ve serin hava akımı yatay rüzgarı silindir şeklinde döndürerek aşağı itmektedir.
- Hortumun oluşturduğu rüzgarlar aşağıya ve yukarıya doğru olduğu için bir çeşit emme gücü oluşturur ve bu emme gücü o kadar güçlüdür ki bir evi temelinden söküp götürebilir.
- 18:48Kar Fırtınaları
- Kar fırtınaları, tipi hava sistemlerinin çarpışması sonucu ortaya çıkmaktadır ve bu sistemlere cephe sistemleri denir.
- Bir soğuk cephe sistemi sıcak cephe sistemini yukarı doğru iter ve burada nem yoğunlaşması olur, bu da kar yağışına neden olur.
- Kar fırtınaları eskisi kadar ölümlere neden olmamaktadır, ancak Sibirya'daki kar fırtınaları hala tehlikelidir ve insanlar evlerinden bir kaç metre bile uzaklaşsalar donarak ölebilirler.
- 20:46Çığ Düşmeleri
- Çığ düşmesi, gevşek kar granürlerinin kademeli olarak dökülmesi veya büyük plakalar halinde kar yığınlarının zayıf bir yerinden kopması sonucu oluşur.
- Çığ düşerken bu kar tabakası kar toplayarak kendi büyüklüğünün yüz katı kadar büyüyebilir ve kurbanlarını sıkı bir şekilde örter.
- Diğer doğal afetlere kıyasla çığ düşmesi sonucu çok az can kaybı olmuştur, ancak I. Dünya Savaşı sırasında Alplerde oluşan çığ düşmeleri sonucunda altmış binden fazla asker hayatını kaybetmişti.
- 22:22Kuraklık
- Kuraklık, çok uzun bir süre boyunca hiç yağış olmaması sonucu oluşur ve bu felakette acı çekenler sadece insanlar değildir, bir sürü bitki ve binlerce hayvan susuzluktan yok olur.
- Kuraklığın hiçbir açıklaması yoktur; İngiltere ard arda on beş gün yağış olmamasını kuraklık olarak kabul etmektedir, fakat Libya'da ise ancak iki yıl hiç yağış olmaması kuraklık olarak kabul edilmektedir.
- Kuraklık bir bölgeyi vurduğu zaman beraberinde bir sürü felaketi de getirir ve pek çok bölge yangına karşı savunmasızdır.
- 24:57Orman Yangınları
- Kuru ruzgarlar ve yakıcı bir sıcak çok kısa bir zamanda koca bir ormanı yok edebilir ve yangınların sonucunda bir sürü can kaybı da olmaktadır.
- Yangınların sonuçları her zaman çok kötü olmaz; bazı bitkiler yangından sonra da canlanır, bazılarının tohumları da bu aşırı sıcak sayesinde daha çok gelişir.
- Yangın aynı zamanda ormanları hastalıklardan da temizler, ormana yeni bir güç verir ve bazı hayvanlar bu korkunç yangından sonra bile hayatta kalmayı başarabilirler.
- 25:54Uzaydan Gelen Felaket
- Beklenen çok daha büyük bir felaket uzaydan gelecektir; dev bir göktaşı.
- Her yıl milyonlarca zararsız meteor yakınımızdan geçmektedir ve yeryüzü böyle bir felaketle karşılaştığı zaman çok büyük kayıplar olacağı kesindir.
- Bütün gezegenler içinde hayatın sürdüğü tek yer yine gezegenimiz olacaktır.