Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan coğrafya dersi formatında hazırlanmış eğitim içeriğidir.
- Video, dış kuvvetlerin oluşturduğu yer şekillerini üç ana kategoride incelemektedir: karstik yer şekilleri, dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri, buzulların oluşturduğu yer şekilleri. İlk bölümde karstik araziler ve aşınım şekilleri (lapya, doli, uvala, polye, düdenler, obruklar, VK yüzleri, mağaralar ve travertenler) anlatılırken, ikinci bölümde dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri (falez, doğal köprü, doğal plaj, kıyı kordonu, kıyı oku, lagün, tombolo) açıklanmaktadır. Son bölümde ise buzul çeşitleri ve aşındırma-birikim şekilleri ele alınmaktadır.
- Video, dış kuvvetlerin ikinci videosunun sonu olarak sunulmakta ve İstanbul'daki Büyükçekmece, Küçükçekmece ve Terkos gölleri gibi yerel örnekler de içermektedir.
- 00:01Dış Kuvvetlerin İkinci Kısmı
- Bu videoda dış kuvvetlerin ikinci kısmı incelenecek: karstik yer şekilleri, dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri, buzulların oluşturduğu yer şekilleri.
- Karstik yer şekilleri, diğer dış kuvvetlerden farklı olarak yer şeklinin oluşturduğu kayacın yapısından dolayı isimlendirilmiştir.
- Karstik yer şekillerinin oluşumunda etkili olan dış kuvvet yeraltı suyudur ve bu şekillerin görülebilmesi için karstik arazi olması gerekir.
- 01:19Karstik Araziler ve Özellikleri
- Karstik arazilerde kireç, kalker ve cips gibi suda kolay çözünebilen kayaçlar bulunur.
- Karstik yer şekillerinin oluşumunu hızlandıran temel faktörler suyun bol olması ve suyun sıcaklığıdır.
- Karstik aşınım şekilleri lapya, doli, uvala ve polye olmak üzere dört grupta incelenir.
- 02:30Karstik Aşınım Şekilleri
- Lapya, en küçük karstik aşınım şeklidir ve karstik kayaçların suyun etkisiyle birkaç santimetreden onlarca santimetreye kadar küçük oyukların açılmasıdır.
- Lapyaların büyümesiyle dolinler, dollerin büyümesiyle ovalalar ve en son olarak polye (karstik ova) oluşur.
- Polye, onlarca kilometre büyüklüğündeki arazilerdir ve üzerlerine tarlalar ve köyler kurulabilir.
- 03:40Karstik Aşınım Şekilleri (Devam)
- Düdenler, suyun karstik arazilerde yerin altına girdiği ve kaybolduğu alanlardır.
- Obruklar (karstik kuyular veya çukurlar), yeraltı çukurluklarının tavan kısmının zaman içerisinde çökerek meydana gelen yer şekilleridir.
- Volk yüzleri, karstik arazilerde yeraltı suyunun yeryüzüne çıktığı kaynaklardır.
- 06:16Karstik Aşınım Şekilleri (Son)
- Mağaralar, yeraltındaki karstik kayaçların sular tarafından aşındırılması sonucunda oluşan boşluklardır.
- Mağara daha büyük bir hale gelirse galeri olarak adlandırılır.
- Karstik birikim şekilleri, suyun durgunlaşması ve içerisinde tortu halde bulunan kalkerin kirecin dibe çökmesi ile meydana gelir.
- 07:02Karstik Birikim Şekilleri
- Sarkıt, mağaralarda tavandan tabana doğru uzanan karstik birikim şeklidir.
- Dikit, tabandan tavana doğru uzanan karstik birikim şeklidir.
- Sütun, sarkıt ve dikitin birleşmesiyle oluşan yer şeklidir.
- Traverten, yeraltı suyu yerin altındaki kireci eritip, suyun durgunlaştığı bölgelerde tortuların dibe çökmesiyle oluşan beyaz renkli birikimlerdir.
- 08:46Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri
- Dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri kıyılarda karşımıza çıkar.
- Aşındırma daha çok denizin kıyıda derin olduğu veya kıta sahanlığının dar olduğu alanlarda, biriktirme ise kıyının sığ olduğu, kıta sahanlığının geniş olduğu alanlarda görülür.
- Falez (yalıyar), dalga kıyıya vurarak çukur alan aşındırma ve yer çekiminin etkisiyle kalan toprak parçasının kopmasıyla oluşan dik duvarlardır.
- 11:11Dalga Aşınım Şekilleri (Devam)
- Falezin önündeki eskiden toprak olan uçurum olan yere aşınım sahası veya abrazyon platformu denir.
- Doğal köprü, dalga aşınım şekillerinden biridir.
- Dalga biriktirme şekilleri, dalganın topladığı kumları ve toprak parçalarını sığ alanlarda biriktirmesiyle oluşur.
- 12:45Dalga Biriktirme Şekilleri (Son)
- Doğal plajlar, dalganın getirdiği kumu biriktirmesiyle oluşur.
- Kıyı kordonu, denizin sığlaştığı yerde karanın uzanışına paralel bir şekilde toprak parçalarının birikmesiyle oluşur.
- Kıyı oku, denizin sığlaştığı yerde karanın uzanışına dik bir şekilde uzanan birikimdir.
- Kıyı set gölü, kıyı kordonlarının uzamasının bitip denizin bir parçası olan bir su parçasını denizden koparması sonucunda oluşur.
- 14:20Kıyı Set Gölleri ve Tombolo
- Kıyı kordonu büyüyüp iç kısımda kalan parçayı denizden kopararak deniz kulağı veya lagün oluşturur; Türkiye'de Büyükçekmece, Küçükçekmece gölleri ve Terkos gölü lagün örnekleridir.
- Tombolo veya saplı ada, deniz kıyısında bulunan bir kara parçası veya ada, zaman içinde kıyı oklarıyla birleşerek yarımadaya dönüşür.
- 16:32Buzul Çeşitleri
- Buzullar bulundukları yere veya kapladıkları alana göre isimlendirilir; takke (şapka) buzulu dağların zirvesinde bulunur ve Türkiye'de Erzurum, Doğu Anadolu ve Hakkari'de görülebilir.
- Sirk buzulu, çukurlarda kalan buzullardır; bu buzullar eriyip su haline geldiğinde sirk gölleri oluşur.
- Vadi buzulu, eski akarsu vadilerinin buzullar tarafından doldurulması sonucu oluşur; en büyük buzul türü ise kıta buzulu (örtü buzulu) olup kutup bölgelerinde bulunur.
- Bankizler, denizin üzerinde, özellikle kutuplara yakın bölgelerde tuzlu denizin üst kısmının buz tutmasıyla oluşan bir buzul türüdür.
- 19:33Buzul Aşındırma Şekilleri
- Buzullar yerçekimi ve eğimin etkisi altında hareket ederek üstünde hareket ettiği toprak parçasını tıraşlamaya ve koparmaya başlar.
- Buzul vadisi, buzulların hareket yönüne bağlı olarak oluşturduğu vadilerdir; asılı vadi ise ana vadinin aşındırması sonucu diğer yan kollardan koparak daha derine inen vadilerdir.
- Sirk çukurları, buzulların yeryüzünde yaptığı çukur alanlardır; bu çukurlar suyla dolduğunda sirk gölleri haline gelir.
- Hörgüç kaya, buzulların hareket yönünde yaptığı aşındırma ile beraber bir yükseltinin ortada kalmasıdır; hörgüç kayanın uzadığı yer, daha az eğimin olduğu yer hareket yönünü gösterir.
- 23:00Buzul Birikim Şekilleri
- Moraller, buzulların hareketinin azaldığı, gücünün bittiği, erimeye başladığı yerde taşıdığı küçük toprak parçalarını biriktirmesiyle oluşur; buzul toprakları olarak da geçer.
- Durum-linler, biriktirme sonucunda oluşan küçük tepelerdir.
- Sande ya da sende düzlükleri, moraller ve buzul topraklarının çok daha geniş alanlara yayılması ve bir düzlük halinde bulunması sonucunda oluşur.