• Buradasın

    Dersim Meselesi ve 1930'larda Türkiye Cumhuriyeti'nin Etnik Politikaları

    youtube.com/watch?v=IYarbj-MPLg

    Yapay zekadan makale özeti

    • Bu video, İsmail adlı bir sunucu ve çeşitli konuşmacıların yer aldığı, Dersim meselesini ve 1930'larda Türk Cumhuriyeti'nin bu bölgede uyguladığı politikaları ele alan bir belgesel veya eğitim içeriğidir.
    • Video, Dersim meselesinin tarihsel arka planından başlayarak, 1920'lerden 1930'lara kadar gelişen olayları kronolojik olarak anlatmaktadır. İçerikte Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü'nün konuşmaları, umumi müfettişlik sistemi, iskan politikaları ve "Türk kültürünün yoğun olduğu" bölgelerin tanımlanması gibi konular ele alınmaktadır. Ayrıca, 1937-1938 yıllarındaki Dersim harekâtı, Seyit Rıza'nın idamı ve yaşanan askeri operasyonlar detaylı şekilde aktarılmaktadır.
    • Belgeselde, Tunceli Vilayeti'nin idaresi hakkında çıkarılan kanunların hukuka aykırı yönleri, askeri valinin olağanüstü yetkileri, halkın mağaralara sığınması ve yaşanan soykırım niteliğindeki olaylar, dönemin emniyet görevlilerinin anıları ve resmi kayıtlara geçen ölü sayıları gibi önemli bilgiler de yer almaktadır.
    03:02Dersim Sorunu ve Tarihsel Arka Plan
    • Konuşmacı, 38. kua'da yaşanan olayları ve 4-5 senedir süren sorunları anlatıyor.
    • Dersim meselesi, Türkiye'de dahili işlerde en önemli sorun olarak görülüyor ve bu yarayı temizlemek için acil kararlar alınması gerekiyor.
    • Mustafa Kemal Atatürk, Dersim bölgesinin fiilen Türkiye Cumhuriyeti topraklarına dahil olmadığını ve bu "kale"nin fethine çalışılacağını belirtiyor.
    09:31Dersim'de Siyasi ve İdari Düzenlemeler
    • Kemal Kadron'un "gidemediğin toprak senin değildir" tarifine göre demiryolu siyaseti benimsenmiş ve Kürt ayaklanmalarını bastırmada ulaşım eksikliği hissedilmiştir.
    • 1925'teki Şeyh Sait isyanından sonra bölgede ilan edilen sıkıyönetim 1927'de kaldırılarak yerine Elazığ, Urfa, Hakkari, Bitlis, Diyarbakır, Siirt, Mardin ve Van'ı kapsayan umumi müfettişlikler kurulmuştur.
    • Umumi müfettişlikler, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e intikal eden bir siyasi ve idari miras olarak kabul edilmelidir ve sömürge valiliğine benzer bir yapıya sahiptir.
    14:21Dersim'de Etnik ve Kültürel Sorunlar
    • Dersim'in 19. ve 18. yüzyıllarda sorun olmamışken, 1930'larda sorun olmaya başlaması, "Anadolu'da yaşayanların hepsi 4000 seneden beri Türk'tür" teorisine dayanmaktadır.
    • Dersimli Alevi-Kürtlerin "dağ Türkleri" olarak adlandırılması 1930'lara denk düşer ve 1920'li ve 1930'lı yıllarda hazırlanan raporlarda Dersimli nüfusun "Türklükleri unutan Türkler" olarak tanımlanmaktadır.
    • Fevzi Çakmak ve Kazım Karabekir Paşa gibi askeri yetkililer, Dersim'in giderek Kürtleştiğini ve Dersimli asker alınmaması gerektiğini raporlamışlardır.
    16:18İskan Kanunu ve Etnik Homojenite
    • İskan kanunu, ülkeyi üç bölgeye ayırıyor: Türk kültürünün yoğun olduğu bölge, Türk kültürüyle teması zayıf olduğu ve insanların iskan edileceği bölge, ve askeri ve idari bakımdan boş bırakılması gereken bölgeler.
    • Madde 13'e göre, Türk ırkından olmayanların serpiştirme suretiyle köylere ve ayrım, mahalle veya küme teşkil edilmeyecek şekilde kasaba ve şehirlere iskanları mecburidir.
    • İskan politikasının amacı, etnik topluluğun homojenitesini bozup heterojen topluluklar (gri bölgeler) yaratmak ve hakim kültürün entegre etme politikasını uygulamaktır.
    18:21Tunceli Kanunu ve Hukuki Çerçeve
    • Tunceli Vilayetinin idaresi hakkında kanun çıkarılıyor ancak o dönemde Tunceli Vilayeti idari anlamda yoktur, sadece sınırları belirlenmiştir.
    • İkinci boyut olarak "İle Özgü" kanunu çıkarılıyor, bu da hukuka aykırıdır.
    • Tunceli'de özel bir rejim öngörülüyor, vali olarak orduyla ilişkisi devam eden ve rütbesi korgeneral olan özel olarak atanan bir kişi atanıyor.
    19:24Askeri Vali'nin Yetkileri
    • Askeri valiye olağanüstü yetkiler tanınmış, yasama, yürütme-yargı erkininin ayrılığı tasfiye edilmiş, tüm yetkiler askeri valiye devredilmiştir.
    • Dördüncü müfettiş aynı zamanda vali, yargı savcı ve suçlama makamında görev yapmaktadır.
    • Müfettişin yargıçlar üzerinde denetim yetkisi vardır ve idam hükümlerinin tecil edilmesi valinin yetkisindedir.
    20:09Yargı Sisteminin Sorunları
    • Sanıklara iddianame tebliğ mecburi değildir, sanıklar hangi suçla suçlandıklarını bilmiyorlar.
    • Avukat ve tercüman yoktur, davalar kısa zamanda başlıyor ve bitiyor.
    • Bu durum, yeni Türk vatandaşının etnik-milliyetçi bir kimlik üzerinden tanımlandığına dair ipuçları vermektedir.
    21:29Dersim'deki Tedip ve Tenkil Harekatı
    • Tunceli Kanunları uygulanmasına Dersime hakim olmak esası dikkate alınarak, Dersimin iç bölgelerine giden yollar yapılacaktır.
    • Osmanlı'dan bu yana Dersime yapılan yüzsekiz seferden sonra tedip ve tenkil harekatı başlayacaktır.
    • Dersimin imalatçısı için verilen karar gereğince, Erzincan, Bingöl, Elazığ ve Malatya taraflarındaki bütün yollar kesiliyor.
    22:37Tedip ve Tenkil Kavramları
    • Bu operasyonlar "tehdit ve tenkil harekatı" olarak adlandırılıyor.
    • Osmanlı döneminde de halk ayaklanmaları tedip ve tenkil kelimeleriyle tanımlanıyordu.
    • Tedip "edebini bildirmek, terbiyesini bildirmek, haddini bildirmek" anlamına gelirken, aslında yeni bir düşünme, hayat tarzı ve davranış modelinin içine sokmak demektir.
    23:51Dersim'deki Olaylar
    • Uhud, Dersim'deki bir mezarağdı ve orada Melali, Baku ve Hasan isimli kardeşler var.
    • Mehmet Ali adlı bir kişi, askerlere yemek hazırlamak zorunda kalır ve karısı taze ekmek yapar.
    • Karısı gizlice girip askeri öldürür, Mehmet Ali kaçar ve Ermeni bir mustafa demirci ona köprüyü yakmasını söyler.
    26:31Aşiret Reislerinin Kararı
    • Aşiret reisleri Seyit Tırsa'ya haber gönderirler ve toplantıya gidenler Seyit Rıza, Cebrail Ağa ve Seyit Hüseyin gibi kişilerdir.
    • Toplantıda, gasp ve isyankarlık kabul edilse de karakolların anormal hareketleri kabul edilemez denilir.
    • Karakollar, yeni merkeziyetçi devletin ve ulus devletinin varlığını fiziksel olarak taşıyan sembollerdir.
    28:06Devletin Tepkisi
    • 1937 Mart ayında başlayan olayların nisan ayında genişlemesiyle beraber, 4 Mayıs 1937'de uçaktan Dersime atılan bir bildiri, ayaklanmaları durdurmayı amaçlamaktadır.
    • Teslim olmayanlara karşı "kahredici ordular" tarafından mahvedileceklerden bahsedilmektedir.
    • Bakanlar Kurulu, sadece taarruz hareketiyle iktifa etmek yerine, silah kullanmış olanları ve kullananları zarar vermeyecek hale getirmek, köyleri tahrip etmek ve aileleri uzaklaştırmak kararını vermiştir.
    29:59Katliam ve Sonuçlar
    • Zararlı kimselerin topluca ortadan kaldırılması, mağaralara sığınanların topa tutulması ve köylerin yerle bir edilmesi gibi operasyonlar gerçekleştirilmiştir.
    • Bu olaylar üzerine Ankara'daki Genelkurmaylık Merkezi'ne tenkil raporları yağmıştır.
    • Sabiha Gökçen'in attığı 50 kiloluk bomba, Keçiseken köyünden kuzeye doğru kaçan asi grubuna ağır zayiatlar vermiştir.
    31:36Sivil Türlü Yaşam
    • 1938'de 4 yaşında bir çocuk olan bir kişi, Gevrekte yaşadığını ve tayyarelerin köylerini bombaladığını anlatmaktadır.
    • Bombalar köyün içini değil etrafını bombalamış, mağaraya sığınanlar bombalıma maruz kalmıştır.
    • Bombalımdan sonra köyden çıkmak zorunda kalmışlardır.
    32:54Seyit Rıza'nın Direnişi ve Sonu
    • Genelkurmay'ın raporlarında Dersim direnişiyle özdeşleşmiş Seyit Rıza'nın adı sık geçiyordu.
    • 1937 sonlarında Tunceli'de itaatsizliğe katılan tüm aşiretlerin bölgelerinde inmemişlere çıkılmamıştı, ancak Seyit Rıza ve avanesi henüz ele geçirilememişti.
    • Seyit Rıza, 1937 Ağustos'unda 1921'de Koçgili'den Dersime gelen Ali ile durum değerlendirmesi yapacak ve tedip harekatını dünya kamuoyuna duyurmasını isteyecekti.
    33:39Seyit Rıza'nın Son Gecesi
    • Şeref, o gece sabaha kadar zikir edip saz çalırken, Seyit Rıza'nın kendisinin şehit olacağını ifade ettiği anlatılıyor.
    • Seyit Rıza, "Taki şeheda çekemez" diyerek kendisinin şehit olacağını belirtmiş.
    38:46Atatürk ve Seyit Rıza'nın İdamı
    • 72 kişinin yargılanacağı ve sonunda 7 kişinin idam edileceği mahkeme kuruldu.
    • Dönemin emniyet görevlisi İhsan Sabri Çağlayangil, Atatürk'ün Sıngedek Köprüsü'nü açmaya gideceği gün, Beyaz Donlu'nun Seyit Rıza'nın hayatını bağışlamasını isteyeceklerini ve Atatürk'ün karşısına çıkmasına meydan verilmemesi gerektiğini belirtti.
    • Mahkeme, Atatürk gelmeden karar vermesi istenirken, savcı cumartesi günü toplantı yapamayacağını ve mahkemenin tatilde çalışamayacağını belirtti.
    40:33Seyit Rıza'nın İdamı Süreci
    • Ramazan ayı gece saat 2:30'da mahkeme başladı ve sabah erkenden idamlar gerçekleştirilecekti.
    • Seyit Rıza, asılacakları görünce durumu anladı ve "Sen Ankara'dan beni asmak için mi geldin?" diye sordu.
    • Seyit Rıza, son sözü olarak oğluna ve Hüseyin'e miras bırakacağı 30 lira ve bir adım olduğunu söyledi.
    41:40Seyit Rıza'nın Son Anları
    • Fındık Hafız asılırken iki kez ip koptu.
    • Seyit Rıza meydanın sessizliğinde "Evladı Kerbela'yı, bir hatayı, ayıptır, zulümdür, cinayettir" dedi.
    • Seyit Rıza, rap rap yürüdü, çingeneyi itti, ipi boynuna geçirdi, sandalyeye ayağıyla tekmeyi vurdu ve infazı gerçekleştirdi.
    44:13Atatürk'ün Sıngedek Köprüsü'nün Açılışı
    • Mustafa Kemal Atatürk, Seyit Rızaların idamlarından hemen sonra eşlik eden idari ve askeri zevatla Dersime geçerek o bölgede yapılmış köprünün açılış merasimine katıldı.
    • İktidarın zaferini temsil eden merasimde, betondan yapılmış köprüye Sıngedek adı verildi.
    44:421938'deki Dersim Harekatı
    • 1938'e gelindiğinde Dersim'de daha sistemli ve yoğun tedbirlerle hazırlıklar yapıldı.
    • Başbakan Celal Bayar'dı.
    52:58Dersim Harekatında Ölenler
    • Resmi kayıtlara göre ölen sayısı: 1 Temmuz 1938'de Abanoz ve çevre mağaralarında saklanan 6000 kişi, 24 Temmuz 1938'de 42 kişi dinamit atmak suretiyle imal edilmiş, 25 Temmuz 1938'de 216 kişi imal edilmiştir.
    • 14 Ağustos'ta Yılan Dalı ve Ali Boğazı'nda 216 kişi öldürülmüş, köyler ve tarlalar yakılmıştır.
    • 15 Ağustos öğleden sonra 7. Kolordu bölgesinde 49 kişi öldürmüştür.
    53:54Dersim Harekatının Değerlendirilmesi
    • Genelkurmay'ın "Türkiye Cumhuriyeti'nde Ayaklanmalar" adlı kitapta anlatılanlar, Tunceli'de 1937 ve 1938'de bu harekata katılan veya hedef olan kişilerin anlatımlarıyla uyuşan yönler var.
    • 1937 ve 1938'de gerçekleşen süreç bir jenosistir, bir soykırımdır.
    • Resmi kayıtlara geçen ölü sayısı ile köylerde ve yaşayan insanlarda yapılan mülakatlar sonucunda resmi kayıtlara geçmeyen ölü sayısı 80 binin üzerinde olduğu söyleniyor.
    56:29Dersim'deki 1938 İlahiyatı
    • Kültür Bakanlığı'na 1938'de Dersim'de yapılmaya başlayan ıslahat meyanında Türk keşanları olan ve Dersimden uzak yerlerde kız ve erkek yatı mekteplerinin açılması planlandı.
    • Bu mekteplerde Dersim'den getirilecek 5 yaşını doldurmuş kız ve erkekler okutturulup büyütülecek ve yetiştirilecek olanlar yektiger ile evlendirilerek baba ve analarından meus, emval ve araziler içinde birer Türk yuvası kuracaklar.
    • Bakanlar Kurulu'nun 6 Ağustos 1938 tarihli kararı uyarınca Tunceli halkından yasak bölgelerin içinden ve dışından 5 ila 7 bin kişinin batı illerine nakil ve iskanı başlar.
    59:36Dersim'deki İstihbarat Hareketleri
    • Devlete yardımcı olan Rayber gibi insanlar aslında devlete ajanlık yapmışlardır.
    • Devlete muhbirlik yapmışlardır.
    • Ali Şirinmesine başı kesilmiş ve devlete götürüp hediye edilmiş, bunlar bile öldürülmüş, katledilmişlerdir ki arkada bir iz bırakılmasın.

    Yanıtı değerlendir

  • Yazeka sinir ağı makaleleri veya videoları özetliyor