• Buradasın

    Dersim Meselesi ve 1930'larda Türk Cumhuriyeti'nin Etnik Politikaları

    youtube.com/watch?v=tSYNyo9Y1Ck

    Yapay zekadan makale özeti

    • Bu video, Dersim meselesini ve 1930'larda Türk Cumhuriyeti'nin Dersim bölgesine uyguladığı politikaları ele alan bir belgesel formatındadır. Videoda Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Seyit Rıza, Abdullah Paşa ve Sabiha Gökçen gibi tarihi şahsiyetlerin sözleri ve raporları aktarılmaktadır.
    • Belgesel, 1930'larda Dersim bölgesine yönelik siyasi ve askeri politikaları kronolojik olarak incelemektedir. Dersim'in "kale gibi" toprakları, Dersimli Alevi-Kürtlerin "dağ Türkleri" olarak tanımlanması, umumi müfettişlik sistemi, mecburi iskan politikaları ve etnik homojenite politikaları ele alınmaktadır. Ayrıca Tunceli Kanunu'nun yasal çerçevesi, askeri valinin olağanüstü yetkileri ve "tehdit ve tenkil" operasyonları detaylı şekilde anlatılmaktadır.
    • Videoda 1937-1938 yıllarında gerçekleşen Dersim Harekâtı, Seyit Rıza'nın idamı ve bu süreçte yaşanan binlerce kişinin ölümü, köylerin yakılması ve insanların sürgün edilmesi gibi olaylar da aktarılmaktadır. Belgesel, dönemin emniyet görevlilerinin anılarını ve resmi belgeleri içermekte, bu süreçte jenositik ve soykırım niteliğinde bir süreç yaşandığı vurgulanmaktadır.
    03:15Dersim'de Yaşananlar
    • Konuşmacı, 1938'de Dersim'de yaşanan olayları anlatıyor ve bu olayların dört-beş senedir devam ettiğini belirtiyor.
    • Evliya ile danışıp ağlayıp kin ve şivan yapıp kimsesiz kaldığını, derdine yanak olmadığını ifade ediyor.
    • Smali, Bayr Smali, Aldoğan Smali ve Atatürk Mahallesi gibi isimleri duyunca 1938'i hatırladığını söylüyor.
    05:58Dersim Hakkında Resmi Belgeler
    • 1935 ve 1936 yıllarında Dersim'in yeni usulde teşkil edilmesi ve yolların, karakolların yapılması planlandığı belirtiliyor.
    • 1937 ilkbaharına kadar Dersim'in silahtan tecrit edileceği ve tüm bu tasavurların gizli olduğu ifade ediliyor.
    • Başbakan İsmet İnönü'nün 1935 Kürt raporu ve Mustafa Kemal Atatürk'ün 1936 Türkiye Büyük Millet Meclisi açılış konuşması aktarılıyor.
    06:52Dersim'deki Olaylar Hakkında Farklı Bakışlar
    • Dersim'de Osmanlı'nın orayı fethetmediği, bir anlaşmayla olduğu ve insanların orada özerk yaşadıkları belirtiliyor.
    • Atatürk'ün 1936'da Dersim meselesinin dahili işlerin en mühim safhası olduğunu ve bu yarayı kökünden kesmek gerektiğini söylediği aktarılıyor.
    • İngiltere Dışişleri Bakanlığı'na gönderilen bir mektupta, Türk hükümetinin Kürt halkını asimile etmeye çalıştığı ve zulüm ettiği iddia ediliyor.
    08:58Dersim Generali Seyit Rıza'nın Mektubu
    • 1937 yılında Dersim'de üç aydan beri tüyler ürpertici bir savaş sürüyor ve Türk ordusunun başarısızlığa uğradığı belirtiliyor.
    • Türk uçaklarının kasabaları bombalayıp yakması, zindanların dolması, ailelerin sürgün edilmesi anlatılıyor.
    • Üç milyon Kürtün İngiltere'den yardım istemesi ve bu mektubun 30 Temmuz 1937'de gönderildiği belirtiliyor.
    09:58Dersim ve Alevilik
    • 1937 yılında Dersim henüz fiilen Türkiye Cumhuriyeti topraklarına dahil olmayan, kale gibi etrafı dağlarla çevrili bir bölgeydi.
    • Merkezi iktidarın dinsel olarak kendisini tanımladığı cemaat birimi ortodoks-sünni cemaat olduğu için Alevilik marjinal ve tehditkar bir grup olarak görülüyor.
    • Dersimli olmak, Alevi olmak ve Kürt olmak üç farklı kimlik olarak tanımlanıyor.
    11:42Demiryolu Siyaseti ve Umumi Müfettişlikler
    • Kemalist kadronun "gidemediğim toprak senin değildir" şeklinde bir tarifi olduğu ve daha baştan demiryolu siyaseti benimsendiği belirtiliyor.
    • 1925'teki Şeyh Sait isyanından sonra ilan edilen sıkıyönetimin 1927'de kaldırılıp yerine Elazığ, Urfa, Hakkari, Bitlis, Diyarbakır, Siirt, Mardin ve Van'ı kapsayan umumi müfettişlikler kurulduğu aktarılıyor.
    • Umumi müfettişliklerin sömürge valiliği benzeri bir yapıya sahip olduğu ve tek parti döneminde Kürtlerin yaşadığı alanların bu kurumlardan yönetildiği belirtiliyor.
    14:27Dersim'deki Türkler
    • Dersim'de yaşayan Türklerin, aşirettesi olarak görülüp utandıkları anlatılıyor.
    • "En hasıl Türk'siniz" denilen ve Kürtlerin içine evlenmiş, kız vermiş, lisani almış Türklerden bahsediliyor.
    • 1930'lara kadar Dersim'in Alevi-Kürt aşiretleri diyarı iken neden 1930'da sorun olmaya başladığı sorgulanıyor.
    16:46Dersim ve Türk Teorisi
    • Güneshil dil teorisi gereği Anadolu'da yaşayanların hepsinin 4000 seneden beri Türk olduğu ve farklı bir dil, etnik köken, topluluk veya halk olamayacağı iddia ediliyor.
    • Dersimli Alevi-Kürtlerin "dağ Türkleri" olarak anılması 1930'lara denk düşüyor.
    • 1920'li ve 1930'lı yıllarda hazırlanan raporlarda Dersimli nüfusun "Türklükleri unutan Türkler" ya da "Kürtleşen Türkler" olarak tanımlanması belirtiliyor.
    18:18İskan Kanunu ve Etnik Homojenite
    • İdari ve bürokratik unsurların bölgeyi tanımaya ve denetim altına almaya yönelik raporlarının bir dizi yasal düzenleme takip ettiği belirtiliyor.
    • 1934'te yürürlüğe giren İskan Kanunu'nda Türk ırkından olmayanların serpiştirme suretiyle köylere ve ayrı mahalle veya küme teşkil edilmeyecek şekilde kasaba ve şehirlere iskan edilmesi mecburi hale getiriliyor.
    • İskan Kanunu'nda ülkenin üç bölgeye ayrıldığı, Türk kültürüyle teması zayıf olanların iskan edileceği ve gri bölgeler yaratma amaçlı bir etnik topluluk homojenitesinin bozulması hedeflendiği belirtiliyor.
    20:32Tunceli Kanunu ve Hukuki Çerçeve
    • Tunceli Vilayetinin idaresi hakkında kanun çıkarılıyor ancak o dönemde Tunceli Vilayeti idari anlamda yoktur, sadece sınırları belirlenmiştir.
    • İkinci boyut olarak "Bir ile Özgü" kanunu çıkarılıyor ve bu iki kanunun hukuka aykırı olduğu açıktır.
    • Tunceli'de özel bir rejim öngörülüyor; vali olarak orduyla ilişkisi devam eden ve rütbesi korgeneral olan özel olarak atanan bir kişi atanıyor.
    21:35Askeri Vali'nin Yetkileri
    • Askeri valiye olağanüstü yetkiler tanınıyor, yasama-yürütme-yargı erkinin ayrılığı tasfiye ediliyor ve tüm yetkiler askeri valiye devrediliyor.
    • Dördüncü müfettiş aynı zamanda vali, savcı ve suçlama makamında olup, yargıçlar üzerinde denetim yetkisi de bulunuyor.
    • İdam hükümlerinin tecil edilmesi valinin yetkisindeydi, tecil edilmeyen idam cezaları derhal infaz edilmekteydi.
    22:19Yargı Sistemindeki Sorunlar
    • Cumhuriyet savcısının hazırladığı iddianame sanıklara tebliğ mecburi değildi, sanıklar hangi suçla suçlandıklarını bilmiyorlardı.
    • Avukat tutma ve tercüman bulunma imkanı yoktu.
    • Davalar kısa zamanda başlıyor, bitiyor ve kesin hüküm kesin makale.
    23:39Dersim'de Tehdit ve Tenkil Harekatı
    • Tunceli kanunlarının uygulanması için Dersime hakim olmak esası dikkate alınarak Dersimin iç bölgelerine giden yollar yapılacaktır.
    • Osmanlı'dan bu yana Dersime yapılan yüzsekiz seferden sonra tehdit ve tenkil harekatı Dersim'de başlayacaktır.
    • Dersimin ihtiyaç gereğince bütün yollar kesiliyor; Erzincan, Bingöl, Elazığ ve Malatya-Arapgir taraflarındaki yollar kesiliyor.
    24:47Tehdit ve Tenkil Kavramı
    • Bu operasyonlar "tehdit ve tenkil harekatı" olarak adlandırılıyor.
    • Osmanlı döneminde de halk ayaklanmaları tehdit ve tenkil olarak tanımlanıyordu.
    • "Tehdit" edebten geliyor, yani edebini bildirmek, terbiyesini bildirmek, bir anlamda haddini bildirmek demektir.
    • Bu kelimelerin derinine gittiğinizde aslında yeni bir düşünme, hayat tarzı ve davranış modelinin içine sokmak demektir.
    26:03Dersim'de Yaşanan Namus Olayı
    • Menteş'te yaşanan bir namus olayında, askerler Mehmet Ali'ye yemek hazırlamasını istiyorlar.
    • Mehmet Ali'nin karısı taze ekmek yaparken, askerlerin komutanı gizlice giriyor ve kafa sarılık yapıyor.
    • Mehmet Ali'nin karısı bu durumu fark ediyor, tüfeği ateş ediyor ve askeri öldürüyor.
    • Mehmet Ali ve kardeşi kaçıyorlar, Ermeni bir mustafa onlara köprüyü yakıp kaçmalarını öneriyor.
    28:27Aşiret Reislerinin Kararı
    • Namus olayı üzerine Horat'ın ve Mercan'da bir hadise dallı budaklanıyor ve aşiret reisleri Seyitsa'ya haber gönderiyorlar.
    • Seyit Rıza, Cebrail Ağa ve Kuran'ı Seyit Hüseyin, Haydarlık kamera olarak toplanıyorlar.
    • Abdullah Paşa'ya, Büyük Millet Meclisi'ne ve Atatürk'e telgraf çekeceklerini, gasp yaptıklarını ve isyankarlıklarını kabul ettiklerini ancak namussuzlukları kabul etmediklerini belirtiyorlar.
    30:02Devletin Kararı ve Harekât
    • Yeni merkeziyetçi devletin ve ulus devletinin varlığını fiziksel olarak taşıyan semboller karakollar, içlerine sızmayı deneyen yeni iktidarı püskürtebilecekleri ilk sembollerdir.
    • 1937 Mart ayında başlayan olayların nisan ayında genişlemesiyle beraber, uçaktan atılan bildirilerde ayaklanmaları engellemeye çalışacakları belirtiliyor.
    • Teslim olmayanlar için "cumhuriyetin kahredici orduları tarafından mahvedileceksiniz" uyarısı yapılıyor.
    30:59Bakanlar Kurulu'nun Kararı
    • Ankara'da Bakanlar Kurulu gizli bir karar alıyor ve sadece taarruz hareketi ile iktifa ettikçe isyan ocaklarının yerinde kalacağı belirtiliyor.
    • Silah kullanmış olanları ve kullananları yerinde ve sonuna kadar zarar vermeyecek hale getirmek, köyleri tahrip etmek ve aileleri uzaklaştırmak lüzumlu görülmüş.
    • Bu çözümün bir parçası olarak sivil hayatın yeri olan köylerin yok edilmesi ve asilerin topyekün yok edilmesi planlanıyor.
    32:08Tenkil Operasyonları
    • Tenkil, düşman veya zararlı kimseleri topluca ortadan kaldırmak anlamına geliyor.
    • Mağaralara sığınan insanların topa tutulması, derelerinde insanların ele geçmemesi için toplu intiharlarına, köylerin yerlerinden bir yerle bir edilmesine ve yakalananların kitle halinde kurşuna dizilmesine varan bir dizi operasyon uygulanıyor.
    • Bu durum karşısında insanların yaşam mücadelesi (survival) vermeleri gerekiyor.
    32:59Hava Taarruzları ve Sonuçlar
    • Dersim'de yaşanan olaylar üzerine Ankara'daki Genelkurmaylık Merkezi'ne tenkil raporları geliyor ve bu harekatın sonunda en yüksek askeri madalya ile ödüllendirilecek olan Sabiha Gökçen'in yaptıkları tarihin sayfalarına başarı olarak kaydediliyor.
    • Sabiha Gökçen'in attığı 50 kiloluk bomba, Keçiseken köyünden kuzeye doğru kaçan asi grubuna ağır zayiatlar veriyor.
    • 1938'de 4 yaşında olan bir çocuğun anısı: Tayyareler geldi, köyü bombaladılar, köyden çıkmak zorunda kaldılar.
    35:04Seyit Rıza'nın Sonu
    • Genelkurmaylığın raporlarında Dersim direnişiyle özdeşleşmiş Seyit Rıza'nın adı sık geçiyor.
    • 1937 Temmuz sonlarında Tunceli'nin 1937 itaatsizliğine katılmış olan bütün aşiretlerin bölgelerinde inilmemişlere çıkılmamış da taranmamış hiçbir yer kalmamıştı.
    • Seyit Rıza, 1937 Ağustos'unda, 1941'de Koçgiri'den Dersime gelen Alişlerle durum değerlendirmesi yapacak ve TED ve tenkil harekatını dünya kamuoyuna duyurmasını isteyecektir.
    40:56Seyit Rıza'nın İdamı
    • 72 kişinin yargılanacağı ve sonunda 7 kişinin idam edileceği bir mahkeme gerçekleşmiştir.
    • Şükrü Sökmensüer, Atatürk döneminin ünlü emniyet müdürüydü ve Atatürk'in Dersim'deki Seyit Rıza'nın hayatını bağışlamasını isteyeceklerini bildi.
    • Seyit Rıza, mahkeme başladığında durumu anladı ve "Sen Ankara'dan beni asmak için mi geldin?" diye sormuştur.
    43:50İdam Süreci
    • Fındık Hafız idam edildiğinde iki kez ip koptu.
    • Seyit Rıza, meydanın sessizliğinde "Evladı Kerbela'yı, bir hatayı, ayıptır, zulümdür, cinayettir" dedi.
    • Seyit Rıza, rap rap yürüyerek çingeneyi itti, ipi boynuna geçirdi, sandalyeye ayağını vurdu ve infazı gerçekleştirdi.
    46:24Dersim'deki Olaylar
    • Mustafa Kemal Atatürk, Seyit Rızaların idamlarından sonra Dersim'e geçerek o bölgede yapılmış köprünün açılış merasimine katıldı.
    • İktidarın zaferini temsil eden merasimde köprüye "Singeç" adı verildi.
    • 1938'e gelindiğinde Dersim'de daha sistemli ve yoğun tedbirlerle hazırlıklar yapılmıştı.
    55:09Dersim'deki Katliamlar
    • Resmi kayıtlara göre ölü sayısı: 1 Temmuz 1938'de 6000 kişi, 24 Temmuz 1938'de 42 kişi dinamit atılınca öldürüldü.
    • 25 Temmuz 1938'de 216 kişi, 14 Ağustos'ta 216 kişi öldürüldü ve köyler tarlalar yakıldı.
    • 15 Ağustos'ta 7. Kolordu bölgesinde 49 kişi öldürüldü.
    56:04Dersim Harekatının Değerlendirilmesi
    • Genelkurmay'ın "Türkiye Cumhuriyeti'nde Ayaklanmalar" adlı kitabında bu olaylar anlatılmaktadır.
    • 1937-1938'de gerçekleşen süreç bir soykırımdır.
    • Resmi kayıtlara geçen ölü sayısı ile köylerde yapılan mülakatlar sonucunda 80 binin üzerinde bir ölü olduğu söyleniyor.
    58:40Dersim'deki Türklaştırma Politikaları
    • Kültür Bakanlığı'na göre Dersim'de ıslahat meyanında Türk kıyafeti olan ve Dersimden uzak yerlerde kız ve erkek yatı mekteplerinin açılması planlandı.
    • Bu mekteplerde Dersim'den getirilecek 5 yaşını doldurmuş çocuklar okutturulup yetiştirilecek ve Türk yuvaları kurulacaktı.
    • 6 Ağustos 1938 tarihli Bakanlar Kurulu kararı uyarınca Tunceli halkından 5-7 bin kişinin batı illerine nakil ve iskanı başlamıştır.
    1:01:47Devletin Politikası
    • Devlete yardımcı olan rehberler bile öldürülmüş, katledilmişlerdir.
    • Devletin politikası, herkesin devleti desteklemesi ve "bizim sultamızdır, peygamberimiz Muhammed'dir" şeklinde düşünmesiydi.

    Yanıtı değerlendir

  • Yazeka sinir ağı makaleleri veya videoları özetliyor