Buradasın
Dersim'in Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Tarihi ve Ermeni Soykırımındaki Rolü
youtube.com/watch?v=KuufglOxmHIYapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersi formatında olup, Dersim'in Osmanlı İmparatorluğu'ndaki tarihsel gelişimini ve Ermeni soykırımındaki rolünü anlatmaktadır.
- Video, Dersim'in 16. yüzyıldan başlayarak Osmanlı İmparatorluğu'ndaki tarihsel sürecini, II. Abdülhamit ve İttihat ve Terakki dönemlerinde uygulanan asimilasyon politikalarını ele almaktadır. Ardından 1915 Ermeni soykırımında Dersim aşiretlerinin rolü, Tat ve Tarek'in Ermenileri katletmek için hazırladığı planlar ve Dersim'in Ermeni soykırımından kaçan kişiler için bir sığınak olduğu konusu incelenmektedir.
- Videoda ayrıca Dersim'in nüfusunun yaklaşık 40 bin olduğu, bunların 10 bininin Ermeni olduğu ve bu Ermenilerin Peri Vadisi, Çarşamba gibi bölgelerde yoğunlaştığı belirtilmektedir. İbrahim İdare adlı bir Ermeni kaçakçısı hakkında bilgiler verilmekte ve bazı Ermenilerin gönüllü Ermeni birliklerine katılıp Dersimlere karşı savaşmaya başladıkları konusunda örnekler sunulmaktadır.
- 00:29Dersim'in Osmanlı Dönemi Yönetimi
- 16. yüzyılda Dersim Çemişgezek Beyliği'nin yönetimi altında bulunmaktadır.
- 1514'te Çaldıran Savaşı'nda Çemişgezek Beyi Pir Rüstem, Yavuz Selim tarafından infaz edilir ve savaştan sonra Osmanlı hakimiyetine girer.
- Pir Rüstem'in oğlu Pir Hüseyin'in yönetimine bırakılan Çemişgezek sancağına bağımsız hükümet statüsü tanınır ve Osmanlı padişahına bağlı ama vergi vermeyen bir sistem kurulur.
- 01:46Osmanlı'nın Merkezileşme Siyaseti
- II. Mahmut döneminde eyalet sisteminin çözülmesiyle Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması ve merkezileşme siyasetine geçilmesi, Kürdistan'daki beylik statüsünün ortadan kalkmasına neden olur.
- 1800'lerin başından itibaren 1960'larda vilayet sisteminin yürürlüğe girmesiyle beylikler bu statüye karşı itirazlar göstermeye başlar.
- 1800'lü yılların başında Osmanlı İmparatorluğu'nun yerel ayrıcalıklara son verip merkezi bir devlet inşa etmeye yönelmesi, Kürdistan'ı yeniden fethe çıkan Osmanlı Devleti'nin kapsamlı operasyonlar gerçekleştirmesine yol açar.
- 04:13II. Abdülhamit Dönemi Asimilasyon Politikası
- II. Abdülhamit döneminde klasik Osmanlı'daki Kızılbaş inancı kabul edilmez, bunlar rafizidir, zındıktır ve katli vaciptir mantalitesi değişir.
- Abdülhamit, Hristiyanların misyoner çalışmalarını rahatsız ederek manastırlardaki belgeleri inceler ve Kürt isimlerini görür, bu nedenle Kızılbaş inancından Hristiyanlığa geçenleri Müslümanlaştırmaya karar verir.
- Dersim'in il ve kaza merkezlerine kışla, okul, yol yapılarak Kızılbaş inancı Müslümanlaştırılır ve ismi "Kızılbaş" yerine "Alevilik" olarak değiştirilir.
- 06:34Asimilasyon Politikasının Uygulanması
- Abdülhamid, kurulan okullarda Kur'an-ı Kerim, Osmanlı tarihi, ilmihal gibi asimilasyona yönelik faaliyetler başlatır ve bu dönemde İslam'ın Dersim'e girişi gerçekleşir.
- Aşiret reisleri ve seyyid aşiretleri eğitilerek cenazelerin Kur'an-ı Kerim ile kaldırılması gibi İslami usullerle yapılması sağlanır.
- Dersim'in idari sorunu, eşkıyalık, asker ve vergi vermemesi, Kızılbaş inancı ve dinlemeyen aşiret reisleri olarak dile getirilir.
- 09:29İslahat Projesi ve İkinci Meşrutiyet
- İslahat projesi kapsamında bölgeye karakol, yol, iletişim götürülmesi, devlete karşı çıkan aşiret reislerinin batıya göç ettirilmesi ve Kızılbaş inancının Müslümanlaştırılması planlanır.
- 1895'teki Anadolu İslahat Planı'na göre Şakir Paşa, eşkıyalıkları ile şöhret bulan Dersim aşiretlerinin disiplin altına alınması için askeri tedbirlerin yanında Dersim mahallesi eğitilerek cehaletten kurtulması gerektiğini belirtir.
- 1908 yılında ilan edilen İkinci Meşrutiyet, Abdülhamit'in baskıcı rejiminin sona erdiğinin ilanıdır ve özgürlük, eşitlik, adalet sloganlarıyla kutlanan meşruti yönetim Dersim'de de coşkuyla karşılanır.
- 11:18İttihat ve Terakki Dönemi
- İkinci Meşrutiyet'in estirdiği özgürlük rüzgarı çok sürmez, İttihat ve Terakki Cemiyeti iktidarı devralarak baskı rejimini ve katliamlarını daha ileri götürür.
- İttihat ve Terakki'nin asıl derdi Ermenilerdir ve 1915 Mayıs'ta Tehcir Kanunu çıkarılır.
- İttihat ve Terakki Cemiyeti savaş koşullarını bir fırsat olarak görüp etnik arındırma içeren nüfus mühendisliği projesini hayata geçirir ve 1915 bir soykırım yılı olarak tarihe geçer.
- 13:51Dersim'de Ermeni Katliam Planı
- Tat ve Tarek'in yerel güçlerle birlikte Ermenileri katletmek için bir organizasyonu var ve bu planı Dersim'de de yürürlüğe sokuyorlar.
- Dersim'de Ermenilerin yoğun olduğu yerler Peri Vadisi, Çarşacak, Çemiskele ve Pertek'tir.
- Devlet, Peri Vadisi'ndeki Necip Bey, Çığda Yazıcı Oğulları ve Çanakkalı Mustafa Bey gibi ağlarla irtibata geçerek Ermenileri Dersim'e sokmamalarını veya gelirlerse teslim etmelerini istiyor.
- 15:16Dersim Aşiretlerinin Katliama Katılımı
- Devlet, Diyab ve İbrahim ile görüşerek Çemişgezek ve Parput'taki Ermenilerin geçişini önlemelerini ve gelirse iade etmelerini veya öldürmelerini istiyor.
- Batı Dersim'deki Diyab ve İbrahim yardım etmeyi kabul ediyor, ancak bu istemeyerek baskıdan dolayı kabul ediliyor.
- Genel olarak Dersim aşiretleri bu katliama girişmemiş, ancak münferit olaylar görülüyor; örneğin Peri Vadisi'ndeki Golanlı Aziz Bey, 250 Ermeni sığınırken içlerinden altı yaşlıyı seçip devlete iade ediyor.
- 17:25Ermeni Kaynaklarındaki Anlatılar
- 1915 soykırımından sağ kurtulan birçok Ermeni, Dersim bölgesini bir insanlık vaası olarak değerlendiriyor.
- Erzurumlu Bogosvar Tanya'nın anlatısında, Kemah Köprüsü'nde gerçekleşen katliamdan kurtulan Vartanyan'ın Dersim'de yaşadığı yardım anlatılıyor.
- Vartanyan, Ali Seyhan, Mua, Kebok Maria, Badi, Baha, Berraz, Seyit Aliağa gibi kişilerin evlerinde ve çadırlarında misafir olarak kalıyor ve sonunda Seyit Aliağa'nın köyünde on aydan fazla kalıyor.
- 19:54Dersim'de Ermeni Kaçış Tezgahı
- Ermeni kaynaklarına göre Dersim'de bir kaçış tezgahı kurulmuş, tezgahın başında Karabal aşiret reislerinden Mehmet Ali Ağa var.
- Salı ve Cuma günleri beş-altı silahlı Kürt Mezraya (Elazığ'ın merkezine) gidiyor, hazırlanan Ermeni grubunu alıp Murat Nehri kenarındaki Kozik köyüne getiriyor.
- Kozik köyündeki muhtar, kayıkla Mehmet Ali Ağa'nın köyü olan Azilü köyüne geçiriyor ve Erzincan'a götürüyor.
- 21:07Kaçış Tezgahının İşleyişi
- İlk başlangıçta otuzbeş bir kişiye otuzbeş altın karşılığında kaçış sağlanıyor, ancak zamanla fiyat düşüyor; üç altına, bir altına veya çeyrek altına kadar düşüyor.
- Erzincan'da Ermeni Murado, Ermeni birliklerin başkanı, bir Ermeni bir altın kampanyası ile bu durumu açıklıyor ve tezgah "yeraltı demiryolu" olarak tabir ediliyor.
- Kömür yöresinden Nazmiye üzerinden de aşiretler vasıtasıyla geçişler sağlanmış, ancak bunların ticari menfaati yok.
- 22:24Dersim Aşiretlerinin İnançları ve Devlet Raporları
- Dersimlerde "bag" inancı var; sığınan bir kişiyi teslim etmemek gerekiyor.
- Dersim vahşitleri bu soykırımda yer almamıştır, ancak münferit olarak bireysel olaylar görülüyor.
- Dersim aşiretlerinin soykırım sırasında Ermenileri koruduğuna dair bilgiler devlet raporlarına yansımıştır.
- 23:36Kazım Karabekir'in Raporu
- Kazım Karabekir'in 1918'de hazırladığı raporda, Batı Dersim aşiret reisi İdare İbrahim Ağa'nın 1908 senesinde Osmanlı hükümeti aleyhine silah kullandığı ve subay ve birçok efradın ölmesine sebep olduğu belirtiliyor.
- Erzincan'ın düşmesi üzerine yüze yakın Ermeni kafilesini önüne katarak Ruslara sığınmış ve Kürtlerin muhtariyeti hakkında Rus Çarına telgraf çekenler arasında bulunmuştur.
- İdare İbrahim Ağa, Ermenileri ve her vakit şakirleri muhafaza etmiş, Nalbant Nasuhi namındaki casus olduğu sanılan bir Ermeni'yi dahi himaye etmiştir.
- 25:30İbrahim İdare Hakkında Bilgiler
- İbrahim İdare, vaktiyle polis memuru ve telgraf hat muhafızı iken Rusların Erzincan'a girmesi üzerine sığınmaya giden Ermenileri Erzincan'a firar ettiren, Eğin ve Kemah baskınlarına iştirak eden, Rus hükümeti tarafından tayin edilen ve Çara Kürdistan'ın özerkliği esası üzerine telgraf çeken fesatçı ve meşhur Ermeni kaçakçısıdır.
- İbrahim İdare, devlete sıcak bakmayan ve mesafeli olan biri olduğu için devlet onu devlete karşı çıktığı için Diyarbakır'a sürmüş, uzun süre hapis cezasına çarptırılmış ve daha sonra Diyarbakır'dan kaçarak tekrar Dersim'e gelmiştir.
- İbrahim İdare olumlu bir adam olmasına rağmen Diabba gibi içli dışlı ve devleti yanında yer alan biri değil, mesafeli duran bir adamdı.
- 26:43Dersim'de Ermeni Nüfusu ve Sığınma
- Dersim ve Dersim bölgesinde bulunan birçok aşiret soykırımdan kaçan Ermeniler için bir sığınak olmuştur.
- Devletin burada etkin bir idari teşkilat kuramamış olması ve varlığını sürdüren aşiret yapısı bu tutumlarında önemli rol oynamıştır.
- Dersim'in o dönemdeki nüfusu kırk bin civarındaydı ve bunların yaklaşık on bini Ermeniydi, ancak iç Dersim bölgesinde çok fazla yoğun Ermeni nüfusu bulunmuyordu.
- 27:30Ermenilerin Dersim'e Geçişi ve Sonuçları
- İç Dersim'deki Ermeniler devletin kollarının yetiştiği yerlerdi ve çoğu katledilerek Palo'ya götürülmüş, oradan Elazığ'a götürülmüş ve orada katledilmiştir.
- Batı Dersim'deki Harput'taki Ermenilerin ve Çemiz'deki Ermenilerin ne kadarı Dersim vasıtasıyla Erzincan'a geçti konusunda net bir rakam bulunmamaktadır.
- Dersim'in coğrafi yapısı nedeniyle büyük gruplar halinde hareket etmek zordu, gruplar halinde haftada iki-üç defa veya daha az sayıda kişi alınıp götürülüyordu.
- Amerika'ya gönderilen bir Ermeni'nin anlattığına göre, beş kişilik bir grup Şevdine Bür'e intikal etmiş, Ruslara teslim edilmiş, ancak daha sonra gönüllü Ermeni birliklerine katılarak Dersimlere karşı çarpışmaya başlamışlardır.