Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Cumartesi Buluşması" adlı programda Profesör Mithat Baydur, Doç. Dr. Barış Doster ve diğer akademisyenlerin yer aldığı bu söyleşi, Cumhuriyet dönemi ve özellikle İnönü dönemi hakkında kapsamlı bir tartışma sunmaktadır.
- Söyleşi, İnönü'nün 1938'de cumhurbaşkanı olmasıyla başlayan dönemin, Birinci Dünya Savaşı sonrası ve İkinci Dünya Savaşı öncesi Türkiye'nin siyasi, ekonomik ve diplomatik durumunu ele almaktadır. Konuşmacılar, İnönü'nün Atatürk'ün ikinci adamı olarak yaşadığı avantajlar, Lozan Konferansı'ndaki rolü, Kürt meselesi, din-devlet ilişkisi ve hilafetin kaldırılması gibi temel tarihsel konuları tartışmaktadır.
- Söyleşide ayrıca pozitivizm, Durkay modeli ve sosyal mühendislik kavramları üzerinden Türkiye'nin sosyal yapısı analiz edilmekte, Atatürk'ün "milletle devlet arasında bir boşluk" yarattığı iddiası ve Türkçülük-Batıcılık tezlerinin Osmanlıcılık'ın yerini alması gibi konular da ele alınmaktadır. Program, Cumhuriyet Bayramı'nın öncesinde yapılmış olup, yarın Cumhuriyet Bayramı kutlaması için Elfin Tataroğlu, Barış Ya ve emekli Tümgeneral Ahmet Yavuz Paşa'nın katılacağı belirtilmektedir.
- 00:34Programın Tanıtımı
- Cumartesi buluşmasında Profesör Mithat Baydur ve Doç. Dr. Barış Doster ile Cumhuriyet'in o günkü koşullarını anlamaya ve anlatmaya çalışılıyor.
- Programda Cumhuriyet öncesinden sonrasına geçiş yapılıyor ve izleyicilerden gelen sorular cevaplanıyor.
- Programa Nazmi Kal, Bozkurt Güvenç ve Sabih Kanadoğlu gibi değerli izleyiciler destek veriyor.
- 02:20İnönü Dönemi ve Eleştiriler
- İnönü dönemine gelindiğinde, Cumhuriyete yönelik bitmek tükenmek bilmeyen eleştiriler ve İsmet Paşa'yı en yoğun hırpalayan insanlardan biri olarak Atilla ile eleştirilerin olduğu belirtiliyor.
- 1938'de İnönü Cumhurbaşkanı oldu ve 1918'den 1938'e kadar geçen 20 yıllık dönem, ünlü tarihçi Eric Hobs Pound tarafından "bir katastrof çağı" olarak nitelendiriliyor.
- Bu dönemde İngiltere artık "güneş batmayan imparatorluk" değil, Amerika Birleşik Devletleri henüz dünya liderliğini alacak güçte değil ve orta sınıfın çöküşü yaşanıyor.
- 04:36İkinci Dünya Savaşı Dönemi
- 1939'da İkinci Dünya Savaşı başlayacak ve 1939-1945 arasındaki toplam enflasyon oranı %350 olacak, yıllık artış %6-7 civarında olacak.
- Molotof-Ribentrop Antlaşması'nı bozarak Nazi Almanyası, Sovyetler Birliği'ne saldıracak ve Stalingrad cephesindeki kaybedilen insan sayısı 2 milyon olacak.
- Türkiye Cumhuriyeti, İngiltere ve Fransa ile yaptığı anlaşmaya göre savaş Akdeniz'e inerse katılacak, ancak Sovyetler Birliği'nin saldırısına maruz kalmamak için ihtiyatlı davranacak.
- 05:54Türkiye'nin Savaş Hazırlıkları
- Türkiye, Hitler'e karşı kendini korumak için ihtiyat askerlerini göreve çağıracak ve bir milyon erkek askere alınacak.
- Tarlada çalışan erkeklerin askere alınmasıyla tarımsal üretim düşecek ve halkın "ekmeksiz bıraktın" diye eleştirmesi yaşanacak.
- İnönü'nün "ekmeksiz bıraktım ama babasız bırakmadım" sözü anekdot olarak hatıralarda yer alacak.
- 06:37Türk Toplumunun Savaş Anlayışı
- Türk toplumunun "savaşalım, gerekirse ölelim ama ekmeksiz kalmayalım" anlayışı hakim bir duygu olarak değerlendiriliyor.
- Enver Paşa'nın askeri kararları tartışılır olsa da, onun kahramanlığı ve vatanseverliği tartışmasız kabul ediliyor.
- Atatürk ve İnönü dönemleri daha real politik davranarak, Enver Paşa'nın maksimalist anlayışının yarattığı hayal kırıklıklarını tekrar yaşatmayacaklar.
- 11:21İsmet İnönü'nün Diplomatik Performansı
- İsmet İnönü, Mudanya, Lozan ve İkinci Dünya Savaşı'ndaki diplomatik performansıyla asker diplomatlar kuşağının en mümtaz simalarından biridir.
- İnönü, Atatürk'ün ikinci adamı olmanın avantajlarını yaşamış ancak Atatürk'e doğrudan çullanamayanların onun yerine onu koymuş olması dezavantaj olmuştur.
- İnönü, diplomatik manevralarla Doğu ile Batı arasında denge oyunu gütmüş ve savaşa girmeden işi kazasız belasız atlatmayı başarmıştır.
- 13:26İnönü'nün İç ve Dış Siyasetteki Zorlukları
- 1945 sonrasında Soğuk Savaş'ın başlamasıyla Türkiye'ye dışarıdan safını seçmesi için baskı gelmiştir.
- İnönü, hem içerideki baskıyı göğüslemesi hem de dışarıdan gelen basınca karşı dik durması o günün konjonktüründe kolay değildir.
- İnönü'nün memleketi savaşa sokmaması, Lozan'daki diplomatik manevraları ve ileriki yıllarda Demokrat Parti lideri olarak ortaya koymuş olduğu demokratik ferasetle her türlü övgüyü hak etmektedir.
- 14:25İnönü'nün Demokratik Olgunluğu
- İnönü, Ecevit'in koltuğuna geldiğinde onu saygıyla ayağa kalkmış ve şapkasını almış bir adamdır.
- Ali Topuz gibi genç bir milletvekili, İnönü'nün yanında oturmasına rağmen oylamada farklı bir tutum sergileyebilmiştir.
- İnönü'nün demokratik olgunluğu ve devlet adamı feraseti, Ali Topuz'un örneğiyle ortaya konmuştur.
- 16:00İnönü'nün Çağdaşlaşma Hamleleri
- İnönü'nün çağdaşlaşma hamleleri, Atatürk'ün ömrünün yetmediği noktada çok daha yüksek bir noktaya getirmiştir.
- İnönü, Gezi Parkı'ndan başlayıp Dolmabahçe Stadyumu'na kadar uzanan bir vadiyi hayal etmiş ve şehir planlaması yapmıştır.
- İnönü, köy enstitülerine ve halkevlerine olan katkılarıyla da tanınmaktadır.
- 17:26Kürt İslam Meselesi
- Türkiye'nin en yakıcı sorunu olan Kürt İslam meselesi, 1920'lerden 2017'ye kadar devam etmektedir.
- Dini kullanan ve istismar eden bazı yapıların bunu cumhuriyetin bir alternatifi olarak gösterip karşı kalkışmaya çaba sarf etmeleri doksan yıldır değişmeyen kaderimiz olmuştur.
- Cumhuriyet bu konuda Kürt İslam meselesini çözememiştir.
- 18:53Musul Meselesi ve Dış Güçlerin Etkisi
- Musul meselesi, dış güçlerin ne kadar çok etkili olabileceği konusundaki en önemli örneklerden biridir.
- İsmet İnönü, Lozan'da Musul meselesini konuşurken Kürzon'un "Musul'u bırak, Suriye'ye ilgilen" diyerek Türkiye'yi kontrol etmek istediğini göstermiştir.
- Haliç Konferansı'nda Fethi Bey, Musul meselesini konuşurken İngiliz'den Percy Cox'un "Önce Hakkari'yi hallet" diyerek Türkiye'yi zorlamıştır.
- 21:35Kürt Meselesi ve Anayasa
- 1923 öncesinde iki eşit toplum olarak tarif edilen 1921 anayasası, resmi bir anayasa olarak pek kabul edilmez ve asıl anayasamız 1924 anayasasıdır.
- Lozan'da Türkiye'ye Alevi vatandaşlarına bile azınlık kabul ettirmeye çalışıldığı gibi, Kürtlerden de bahsedilmediği iddia edilmektedir.
- Zekeriya Sertel'in "Hatırladıklarım" kitabında Amerika'da yaşayan Kürtlerin bile milli mücadeleye yardım gönderdiği ve Kürtlerin birlikte yaşama iradesi olduğu belirtilmektedir.
- 23:26Kürt-Türk İlişkileri ve Dış Güçler
- Şeyh Said ayaklanması başladığında gelen silahlarda "Kürdistan Harbiye Nezaretine" yazıldığı ve Türkiye'nin bunu bastırmak zorunda kaldığı belirtilmektedir.
- Dış güçler, Türkiye'nin coğrafyadaki Kürt bağlantısını keserek ileriye gebe bir yapı bırakmıştır.
- Türkiye'nin iktisadi kalkınmışlık düzeyi bakımından dünya konjonktürünün iki savaştan sonra ve ithal ikameci politikalar nedeniyle sosyoekonomik tablonun değişememesi, dış güçlerin bunu kaşıyabilmesi konusunda Türkiye'nin daha sağlıklı bir irade koyamadığı iddia edilmektedir.
- 24:31Refah ve Adalet Meselesi
- Türkiye gibi batı ile doğu arasında, Rumeli ile Anadolu arasında, Atlantik ile Avrasya arasında köprü olmakla övünse de sıklıkla kafa karışıklığı yaşayan bir ülkedir.
- Orta büyüklükteki bir devlet refah ve adalet meselesini tam anlamıyla çözemezse, özgürlük ve güvenlik arasında gider gider gelir.
- Kişi başına düşen milli gelir orta gelir tuzağı dedikleri eksi artı on bin dolayında geziniyorsa ve yargı bağımsızlığı temin edilememişse, güvenlik ve özgürlük ikilemede sıklıkla kalınır.
- 26:22Kürt Meselesinin Ekonomik Temelleri
- Kürt meselesinde iş neticede her konuda olduğu gibi iktisadi refah ve adalete dayanmaktadır.
- Bu meseleleri çözemediğiniz zaman yapacağınız bütün çözümlemeler havada kalır ve pansuman tedbirler olur.
- 26:40İslam Meselesi ve Devlet İlişkisi
- İslam meselesi coğrafyanın önemli gerçekliklerinden biridir ve halkın inancı, kültürel ve toplumsal bir değer olarak devletin idaresinde yok saymak pek mümkün değildir.
- Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren dinle ilişkisi karmaşık bir konudur ve bu konuda eleştiri getirecek uygulamalar olmuştur.
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun "Yaban" romanı, köylü toplumları hayvan isimleriyle anması gibi kolonyalist bakış açılarını göstermektedir.
- 29:03Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları
- İnönü döneminde Ankara sınırlarına zabıtalar dikilerek poturlu, şalvarlı, kılık kıyafeti düzgün olmayan kişilerin başkente sokulması engellenmiştir.
- Cumhuriyet'in eğitim politikalarında ve bakış açılarında topluma "makbul vatandaş" gibi bir yaklaşım benimsenmiştir.
- Atatürk "bütün dogmalara karşıyım" demesine rağmen, toplumu terbiye edici bir kemalist anlayışla beraber toplumla devlet arasında bir boşluk oluşmuştur.
- 29:55Türkçülük ve Batıcılık
- Türkçülük, İslamcılık ve Osmanlıcılık perspektifi içerisinde Osmanlıcılık, Sırp isyanından, Yunanistan isyanından ve Bulgaristan'ın bağımsızlığından sonra tutmayacağı anlaşılıyor.
- Türkçülük kaldı ancak pure Türkçülük değil, Türkçülük-Batıcı tezler ön plana çıkmıştır.
- Pozitivist bir felsefe, batıda modası geçmiş olmasına rağmen o dönem çok derin izler bırakmıştır; pozitivizm olgu içeriklerinden yola çıkarak, gözlemlenmeyen, test edilemeyen ve deneyi yapılamayan her şeyi anlamsız ve boş olarak görür.
- 31:26Sosyal Mühendislik ve Türkiye'nin Sosyokültürel Yapısı
- Durkay modeli toplumu toplu bir organizma olarak görür ve evrilebilecek, belli bir mecraya sokulabilecek olarak değerlendirir, bu da sosyal mühendislik yapmaya getirir.
- Türkiye'de devletle milletin sosyokültürel anlamda bir arada boşluk ve mesafeli kalması 1950'lere kadar devam etmiştir.
- Barış İslam meselesi sadece Türkiye'nin değil, tüm Ortadoğu'da çözemediği bir meseledir.
- 32:32İslam Toplumunda Aydınlanma ve Laiklik
- İslam toplumunda asgari düzeyde aydınlanma, laiklik ve yurttaş kültürünün oluşturulamaması durumunda taşma daha uzun yıllar devam edecektir.
- Gazi Mustafa Kemal'in ömrü biraz daha uzun olsaydı ve Türkiye, refahı ve adaleti kamucu planlamacı politikalarla daha hızlı kurtarabilseydi, İslam meselesi daha kolay çözülebilirdi.
- 16 Nisan referandumunda dini eğitim ağırlıklı eğitimden geçmiş gençlerin de hayır verdiği, İstanbul, Ankara ve İzmir'de hayır oranlarının yüksek çıktığı görülmüştür.
- 34:08İslam Meselesinin Boyutları
- İslam meselesi iktisadi, eğitim ve refah-adalet boyutlarına yoğun olan bir meseledir.
- Türkiye gibi bu konjonktürde ve coğrafyada yaşayan bir ülke olarak etnik, dinsel ve mezhepsel kimlikleri içeride kaşıyan siyasetler partner olabileceği gibi, bu hassasiyetleri dışarıda kaşıyan büyük devletler de olmuştur.
- Bir imparatorluk bakiyesi olan devlete de bütün bu sorunları çözmek yakışır.
- 34:52Hilafetin Kaldırılması
- Hilafetin kaldırılması pratikte siyasi, askeri ve diplomatik anlamda hiçbir yararı kalmamıştı.
- Cihadı Ekber ilan edildiğinde Osmanlı halife sultanı buna kimseden istisna yoktu, sadece Libya Müslümanları dostluk nişanesi olarak destek vermişlerdi.
- Gazi Mustafa Kemal, hilafeti gerekçe gösteren başka Müslüman ülkelerin Türkiye'nin iç işlerine karışmasına müsaade etmemiştir.
- 37:33Cumhuriyet ve Osmanlı Hanedanı
- Osmanlı'nın hanedanlarının hepsi yurt dışına kaçmak zorunda kaldı ve uzunca bir süre vatandaşlıkları alamadılar.
- Cumhuriyet rejiminin bu davranışı dünyada benzeri olan bir davranıştır.
- Devrim bir yapının simgeleriyle uzlaşmaz, ideoloji devrim öncesinde olan ideolojiyi devre dışı bırakmak için onun devamı olan aile bireylerini de uzaklaştırır.
- 38:12Devrim ve Hanedan İlişkileri
- Devrim, yıktığı yapıların kurumsal anlamda en tepedeki aileleriyle ve hükümdarlarıyla uzlaşması zamana gelir, 1974'te hepsi affedildi.
- Türkiye Cumhuriyeti, devrim gerçekleştiren grupları arasında bile kin gütmemiştir.
- İkinci Abdülhamit ile Mustafa Kemal'in karşılaştığı, Fethi Okyar'ın "Üç Devirde Bir Adam" kitabında anlatıldığı gibi, Beylerbeyi Köşkü'nde bir göz teması olmuş olabilir.
- 40:33Hanedan İlişkileri ve Atatürk
- Atatürk'ün hanedan düşmanlığı yoktur, devlet ebed müddet esaslık çerçevesinde küsme yoktur.
- İkinci Abdülhamid'in ölüm haberi geldiğinde Atatürk'ün tek bir kelimesi yoktur.
- Enver Paşa'nın ölüm haberi geldiğinde "Bir güneş ihtişamıyla doğmuş, grup ihtişamıyla batmıştır. Arasını tarihe bırakalım" demiştir.
- 41:53Hilafet ve Dış İlişkiler
- İngiltere, dünyanın en büyük İslam imparatorluğu olduğunu iddia ederek Hint Müslümanlarının bir kısmını kışkırtmıştır.
- İngiltere büyükelçisi Rada House, hilafetin sadece Osmanlı elinde olmaması gerektiğini savunmuştur.
- İngiltere, her iki grubu da kontrol etmektedir.
- 42:25Program Kapanışı ve Kitap Tavsiyeleri
- Program, Azerbaycan'dan Jale Garibava'nın "programlarımız eğitime ve düşünce gelişimine gerçek bir katkıdır" ileti ile övülmüştür.
- Sezai Yazıcı'nın "Dört Çiftlik Ani" kitabı ve Sadık Usta'nın "Ütopya ve Masal Bilim" kitabı tavsiye edilmiştir.
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun "Yaban" kitabının özellikle günümüzde okunması gerektiği vurgulanmıştır.
- 44:24Cumhuriyet Bayramı Programı
- Cumhuriyet Bayramı'nın öncesinde cumhuriyeti anlamaya ve anlatmaya çalışılmıştır.
- Yarın bayram kutlaması için Elfin Tataroğlu, Barış Ya ve emekli Tümgeneral Ahmet Yavuz Paşa'nın katıldığı bir program yapılacak.
- İzleyicilerden yarın bu saatte ekran başında olmaları istenmiştir.