Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Coğrafya Cepte" kanalından bir öğretmenin sunduğu bu eğitim videosu, sınavlara hazırlık amacıyla basınç ve rüzgarlar konusunu kapsamlı şekilde ele almaktadır.
- Video, atmosfer basıncının tanımı ve Toriçelli'nin civa deneyiyle normal basınç değerinin tespit edilmesiyle başlayıp, basınç dağılışını etkileyen faktörleri (sıcaklık, yoğunluk, yerçekimi, yükselti ve dünyanın günlük hareketi) detaylı olarak inceliyor. Ardından dinamik basınç merkezleri, yüksek ve alçak basınç özellikleri, basınç haritalarının nasıl okunacağı ve izobar eğrilerinin anlamı anlatılıyor. Son bölümde ise Ocak ve Temmuz aylarındaki basınç haritalarının yorumlanması ve mevsimsel değişimler ele alınıyor.
- Video, basınç konusunun son bölümü olup, bir sonraki videoda rüzgarlar konusunun ele alınacağı belirtilmektedir. Öğretmen, konuyu öğrencilerin anlayabilmesi için örnekler vererek ve basınç haritalarından nasıl bilgi çıkarılacağını göstererek anlatmaktadır.
- 00:42Basınç Kavramı
- Atmosfer, yeri çepeçevre saran hava küresidir ve bu gazların ağırlığı yerçekiminin etkisiyle yere doğru çökme eğilimindedir.
- Atmosferin yere uyguladığı baskıya atmosfer basıncı denir ve bu basınç normal fiziğe sahip bir insanın üstüne 14 ton yük yüklenmiş gibi bir baskıdır.
- Atmosfer basıncını ölçen bilim insanı Toriçelli, 45 derece cehenneminde deniz seviyesinde ve 15 santigrat derece sıcaklıkta civa deneyiyle normal basınç değerini 76 santimetre olarak tespit etmiştir.
- 03:28Basınç Dağılışını Etkileyen Faktörler
- Basınç dağılışını etkileyen faktörler: sıcaklık, yoğunluk, yerçekimi, yükselti ve dinamik faktörler (dünyanın günlük hareketi)dir.
- Sıcaklık, basıncı etkileyen en önemli faktörlerden biridir; ısınan hava genleşir ve hafifler, bu nedenle basınç azalır; soğuyan hava ağırlaşır ve yere daha fazla baskı uygular, bu nedenle basınç artar.
- Ekvatorda yıl boyunca ısınan hava yükselmekte ve alçak basınç oluşurken, kutuplarda soğuyan hava ağırlaşıp yere çökmekte ve yüksek basınç oluşur.
- 06:34Termik Basınç ve Yükselti Etkisi
- Sıcaklık etkisiyle oluşan basınca termik basınç denir; ekvator termik alçak basınç, kutuplar termik yüksek basınç oluşturur.
- Yükselti, basıncı etkileyen diğer önemli bir faktördür; yükselti ile basınç arasında ters orantı vardır.
- Alçak alanlarda yoğunluk fazla ve basınç fazla olurken, yüksek alanlarda gazlar daha seyrek durur, yoğunluk azalır ve basınç azalır.
- 10:00Dünya Hava Hareketleri ve Basınç Merkezleri
- Kutuplara doğru yönelen hava hareketi, dünyanın günlük hareketine bağlı savrulma etkisiyle yaklaşık otuz derece enlemlerinde yere çökecektir.
- Otuz derece enlemlerinde yere çöken hava etrafa yayılacaktır ve bu hareket sonucunda dinamik yüksek basınç meydana gelir.
- Otuz derece ve altmış derecelerinde dünyanın günlük hareketinin etkisiyle dinamik basınç merkezleri meydana gelir: otuz derecede dinamik yüksek basınç, altmış derecede dinamik alçak basınç.
- 12:29Basınç Merkezlerinin Özellikleri
- Alçak basınçların üstünde yağmur bulutu, yüksek basınçların üstünde güneş vardır; güneş kuraklığı, yağmur bulutları ise yağış temsil etmektedir.
- Otuz derece enlemlerindeki dinamik yüksek basınç çöllerin oluşmasına sebep olacaktır ve bu bölgeleri dünyanın en kurak yerlerinden biri yapacaktır.
- Yüksek basınçta asla yağış olmaz, alçak basınç ise yağmur demektir.
- 13:25Basıncı Etkileyen Faktörler
- Yerçekimi basınçla doğru orantılıdır; yerçekimi artarsa basınç artar.
- Dünya geoit şeklinde (kutuplardan basık, ekvatordan şişkin) olduğu için, ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe basınç artar.
- Kutuplarda basınç fazla olmasının temel sebebi soğuk olmasıdır; soğuk olduğu için ağırlaşan havanın yere doğru çökmesidir.
- 15:09Yoğunluk Faktörü
- Yoğunluk basıncın temel sebebidir; diğer faktörler önce yoğunluğu etkiler, daha sonra basınç etkilenmiş olur.
- Alçak alanlarda gazlar yığılır, yoğunluk fazla olduğu için basınç fazladır.
- Sıcaklık artarsa havanın yoğunluğu azalır, bu yüzden alçak basınç olur; hava soğuduğunda yoğunluğu artar ve o yüzden basınç fazla olur.
- 15:59Alçak Basınç Özellikleri
- Alçak basınç, binonüç milibarın altındaki basınçtır ve siklon olarak da bilinir.
- Alçak basıncın en temel özellikleri yükselici hava hareketi (dikey yönlü yukarı doğru) ve yatay yönlü hava hareketi (çevreden merkeze doğru)dir.
- Alçak basınç alanlarında hava kapalıdır, bulutludur ve yağış ihtimali fazladır; kış mevsiminde alçak basınç gecelerinde don ihtimali son derece düşüktür.
- 18:33Hava Hareketlerindeki Sapma
- Kuşbakışı görünümde rüzgarın sapması, hava hareketi sapma gösterecektir.
- Rüzgarın sapmasının sebebi dünyanın günlük hareketidir.
- Alçak basınçta çevreden merkeze doğru gelen havanın dümdüz bir şekilde gitmediğini, saparak gittiğini görebiliriz.
- 19:41Yüksek Basınç Özellikleri
- Yüksek basınç, binonüç mil barın üstündeki basınç değerleridir ve dikey yönlü hava hareketinde aşağı doğru inen (alçalıcı) havadır.
- Yüksek basınç, saç kurutma makinesine benzetilebilir; aşağı doğru inen hava yere düştüğünde çevreye doğru dağılır.
- Yüksek basıncın en temel özelliklerinden biri yağış oluşumunu engellemesidir; aşağı doğru inen hava ısınır, hacmi genişler ve içindeki su buharı dışarı atılmaz.
- 21:42Yüksek Basınç ve Kış Mevsimi
- Kış mevsiminde yüksek basınç etkisi varsa hava açık ve pırıl pırıl olur, gökyüzünde yıldızlar görülebilir.
- Açık kış gecelerinde soğuma fazla olur, ışıma yoluyla ısı kaybı fazla olur ve sıcaklık daha soğuk olur.
- Kış mevsiminde alçak basınç etkili ise don ihtimali ve ayaz ihtimali azdır, yüksek basınç etkili ise ayaz ihtimali fazladır.
- 22:22Basınç Merkezlerindeki Sapma
- Merkezden çevreye olan yatay hava hareketi günlük hareketin etkisiyle sapar ve bu sapma kuşbakışı görünümde görülebilir.
- Kuşbakışı görünümde S şeklinde sapma görüldüğünde merkez kuzey yarım kürededir, ters T şeklinde sapma görüldüğünde merkez güney yarım kürededir.
- 23:29Dünya Üzerindeki Sürekli Basınç Merkezleri
- Dünya üzerindeki sürekli basınç merkezleri termik basınç merkezleri (sıcaklıktan kaynaklanan) ve dinamik basınç merkezleri (dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan) olmak üzere ikiye ayrılır.
- Ekvator yıl boyunca sıcak olduğu için termik alçak basınçtır, kutuplar yıl boyunca soğuk olduğu için termik yüksek basınçtır.
- 30 derece ve 60 derece enlemleri dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan dinamik basınç merkezleridir; 30 derecede dinamik yüksek basınç, 60 derecede dinamik alçak basınç görülür.
- 24:31Basıncı Etkileyen Faktörler
- Basıncı etkileyen faktörler birbiriyle mücadele halindedir ve bir bölgede basıncı etkileyen hangi faktör daha baskınsa onun dediği olur.
- Sibirya yakınlarında kış mevsiminde aşırı derecede soğuma nedeniyle dinamik alçak basınç yerine termik yüksek basınç oluşur.
- Basra çevresinde aşırı ısınma nedeniyle 30 derece enlemindeki dinamik yüksek basınç yerine termik alçak basınç oluşur.
- 25:55Önemli Basınç Merkezleri
- 30 derece enlemindeki dinamik yüksek basıncın temsilcileri arasında Atlas Okyanusu'nda oluşan Asor Dinamik Yüksek Basınç ve Pasifik'te bulunan Havai Dinamik Yüksek Basınç vardır.
- 60 derece enlemindeki dinamik alçak basıncın temsilcileri arasında Atlas Okyanusu'nda bulunan İzlanda Dinamik Alçak Basınç ve Pasifik'te bulunan Alaska Açıklarında Aleut Adaları'ndan adını alan Al Dinamik Alçak Basınç vardır.
- 27:09Basınç Haritaları
- İzobar eğrisi, aynı basınç değerine sahip noktaların birleştirilmesiyle oluşan eğrilerdir; izohipsler yer şekillerini, izoterm sıcaklık değerlerini, izobar ise basınç değerlerini gösteren eğrilerdir.
- Basınç haritalarından basınç merkezlerinin sayısı, konumu, basınç farkı, rüzgarın hızı ve yönü hakkında bilgi edinilebilir.
- Basınç farkı ne kadar fazlaysa rüzgar o kadar hızlı eser ve rüzgar daima yüksek basınçtan alçak basınca eser.
- 29:00İzobar Haritalarının Sınırlamaları
- İzobar haritasına bakarak yer şekillerine ulaşamazsınız, bu haritalar sadece basınç merkezlerini gösterir.
- İzobar haritasında sıcaklık değerlerine de ulaşamazsınız çünkü basıncı etkileyen birçok faktör vardır.
- Dinamik kökenli basınç merkezleri ile sıcaklığa bağlı termik kökenli basınç merkezleri arasında ayrım yapılamaz.
- 29:56Ocak Ayı Basınç Dağılımı
- Kuzey yarım kürede kış yaşanmakta, karalar aşırı derecede soğuyarak termik yüksek basınç merkezleri oluşturur.
- Asya'nın iç kesimlerinde ve Kuzey Amerika'nın iç kesimlerinde kocaman termik yüksek basınç alanları bulunur.
- Güney yarım kürede yaz yaşanmakta, karalar ısınarak termik alçak basınç oluşturur ve dinamik yüksek basınç kesintiye uğrar.
- 31:29Temmuz Ayı Basınç Dağılımı
- Temmuz ayında Kuzey yarım kürede yaz yaşanmakta, karalar aşırı derecede ısınarak termik alçak basınç oluşturur.
- Kuzey yarım kürede denizlerde yüksek basınç daha geniş alan kaplar, dinamik yüksek basıncın gücüne termik yüksek basınç eklenir.
- Güney yarım kürede kış mevsimi yaşanmakta, karalar soğuyarak yüksek basınç oluşturur ve dinamik yüksek basınç kesintisiz bir kuşak oluşturur.
- 33:34Kara ve Deniz Dağılışı
- Güney yarım kürede denizler daha geniş alan kaplar, karalar daha az alan kaplar.
- Kuzey yarım kürede izoter eğrileri daha fazla salınım yaparken, Güney yarım kürede daha düz uzanır.
- 60 derece enlemi tamamen denizlerden oluştuğu için izobar eğrileri neredeyse dümdüz uzanır.