Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından verilen akademik bir sunum formatında, cihadi selefiliğin kökenleri, yaygınlığı ve ISIS'in tarihsel gelişimi hakkında detaylı bilgiler içermektedir.
- Sunum, cihadi selefiliğin 1744'te İbn Abdülvehhab ile Suudi Devleti arasındaki ittifakla başlayıp, 20. yüzyılın sonunda ve 21. yüzyılda nasıl yaygınlaştığını anlatmaktadır. İnternet, sosyal medya, İslam dünyasındaki krizler ve çökmüş devletler gibi faktörlerin selefiliğin yayılmasına etkisi ele alınırken, özellikle ISIS'in kuruluş süreci, örgüt yapısı ve diğer cihadi selefi gruplardan farkları detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Sunumda ayrıca, cihadi selefiliğin Balkanlar'daki yayılışı, Arap hapishanelerinin radikalleştirme merkezi olarak işlevi, Arap Baharı sürecindeki değişim umudunun kayboluşu ve Suriye rejiminin cihatçı hareketlere verdiği destek gibi konular da ele alınmaktadır. Video, gençlerin selefiliğe yönelmesinin nedenleri, ISIS'in kültürel mirası yok etme çabaları ve İslamafobinin artması gibi güncel sorunlarla sonlanmaktadır.
- 00:05Cihadi Selefiliğin Kökenleri
- Bu hafta cihadi selefiliği anlatılacak, ancak önce selefiliğin ve cihadi akımların gençler arasında yaygınlaşmasının geçmişteki kökenleri ve günümüzdeki durumu incelenecek.
- Selefilik farklı formatlarda İslam'ın ilk döneminden beri var, ancak 20. yüzyılın sonu ve 21. yüzyılda yaygınlaşmasının pek çok nedeni vardır.
- 1744'te İbn Abdülvehhab ile Körfez'deki devletler arasındaki ittifak, selefiliğin bir devlet ideolojisi haline gelmesine neden olmuştur.
- 01:22Selefiliğin Yayılması ve Siyasi Çerçevesi
- 1970'lerde petrol ambargosuyla fiyatların yükselmesi, Körfez'e servet birikimi ve İran Devrimi, Afganistan Cihadı gibi olaylar ile birlikte dünya genelinde selefiliğin yayılması olmuştur.
- Siyasi iddialarının olmaması nedeniyle Arap dünyasında baskıcı rejimler içinde pasif olan selefi anlayış, davetçi bir fırsat olarak görülmüştür.
- Modern Müslüman'ın zihni yapısı selefi olmaya meyillidir çünkü son yüzyılda neredeyse bütün İslamcı hareketler gelenek eleştirisi üzerine ortaya çıkmıştır.
- 03:01Geleneksel Dini Yapıların Çözülmesi
- Son yüzyılda sekülerleşme ve modernleşmeyle birlikte geleneksel dini yapılar çözülmüştür, özellikle komünist rejimler bu konuda öne çıkmıştır.
- Orta Asya, Çin ve Balkanlar'da geleneksel İslam anlayışı tamamen temizlenmiş, Sufi hareketlerin merkezleri yok edilmiştir.
- 1967'de Enver Hoca rejimi Ateizmi devlet ideolojisi haline getirerek Arnavutluk'taki bütün dini yapıları ezmiştir.
- 04:12Dini Boşluğun Doldurulması
- Sovyetler Birliği ve komünizm çöktüğünde ortada büyük bir dini boşluk oluşmuş, bu boşluğu en hızlı dolduran akım selefiler olmuştur.
- 20. yüzyılın özellikle ikinci yarısından itibaren İslam dünyasında mevcut geleneksel yapıların yok edilmesiyle bir boşluk ortaya çıkmıştır.
- Tunus, Arap dünyasının en laik rejimi olup, bağımsızlık kazandıktan sonra yönetimler bütün dindarlaşma kaynaklarını kurutmuştur.
- 05:12Küreselleşme ve Selefileşme Arasındaki Paralellik
- Küreselleşme ile selefileşme arasında bir paralellik vardır; küreselleşme yerel kültürleri ortadan kaldırıp tek tipleşme sağlar.
- Küreselleşme gençlere tüketim kültürü ve popüler kültür aşır, bu nedenle dindar gençlerin ve seküler gençlerin hayat tarzı beğenileri arasında büyük fark yoktur.
- 21. yüzyılda "gelenek" kavramı modası geçmiş bir şey olarak görülür, küreselleşme çarkından geçen zihinlerde tek tipleşmiş durumdadır.
- 06:50Selefilik ve Tek Tip İslam Anlayışı
- Selefilik gelenek eleştirisi üzerine kurulmuş olup, dünyada hangi coğrafyada olursak olalım tek bir dini anlayış dayatır.
- Arnavutluk'ta "Arablar" kavramı, Müslüman olmak için Suudi Arabistan'daki gibi giyinmeniz gerektiğini ifade eder.
- Selefilik sadece Batı kültürü değil, kültür ve medeniyet kavramının kendisine karşı da mücadele eder.
- 08:16Kültürel Yıkım ve Hafızasızlaştırma
- Hem küreselleşme hem selefileşme geleneksizleştirme, kültürsüzleştirme, tarihsizleştirme ve hafızasızlaştırma konularında buluşur.
- 1920'lerde yeni üç Suudi devleti çıkarken, Sufi hareketlerin hepsi, mezarlıklar, kubbeler ve tezyinatlı camiler şirk unsuru olarak görülür.
- Mekke ve Medine'ye gittiğinizde sahabe kabirleri bulunmaz, çünkü kabir ziyaretleri şirk olarak görülür ve hiçbir eser yoktur.
- 11:15Gençlerin Psikolojisi ve Selefilik
- Gençlerin psikolojisi ile selefilik çok uyumludur; gençler aceleciler, kolaycılardır ve hızlı bilgi ararlar.
- Selefilik literallik, hazır çözüm, reçeteler ve basit çözümler sunar.
- İslam dünyasının krizinin akaidi düzeltileceğine inanılır, ancak akaidi düzeltilmesiyle tüm sorunların çözüleceği iddiası sorgulanmalıdır.
- 12:19Selefi Hareketlerin Yaygınlaşmasının Nedenleri
- Gençlerin manen yükselmek için gereken tesbih çekme gibi dini tezkiye için zaman bulamaması, kolay çözümler üreten selefi hareketlere yönelmesine neden oluyor.
- 2000'li yılların iletişim devrimi, teknoloji ve sosyal medya sayesinde selefi imamların genel halk kitlesine kolayca ulaşmasını sağlıyor.
- Suudi sermayesi ve Körfez sermayesinin etkisiyle, selefi imamların davet kanalları Mısır'da en çok izlenen kanallar arasında yer alıyor.
- 14:14Cihadi Hareketlerin Yaygınlaşması
- İletişim devrimi sayesinde ilk defa cihadi hareketlere kadınlar kitlesel olarak katılmaya başladılar, özellikle Tunus ve diğer ülkelerden kadınlar ISIS'in ilan ettiği İslam Devleti'ne akın akın gitti.
- Geleneksel cemaatler ve ilahiyat hocalarının sosyal medya mecrasını nasıl kullandıkları konusunda ciddi bir eksiklik var.
- Sanal alemde estetize edilen savaş oyunları, insanları cihat alanına gidip aynı şeyi yapmaya teşvik ediyor ve cennette garantileşme vaad ediliyor.
- 16:23İslam Dünyasının Krizleri
- Selefi hareketler İslam dünyasının çok boyutlu krizlerinden besleniyor, çökmüş devletler ve anarşi ortamı cihadi yapıların hızlı ilerlemesine olanak sağlıyor.
- Ulus devletlerin ve otoriter yönetimlerin meşruiyet krizine girmesi, toplumsal sözleşmelerin tükendiği bir süreçte ortaya çıkıyor.
- Irak gibi ülkelerde İslam krizinin zirve yaşandığı yerlerde, devletlere bağlılık kaybolunca selefi hareketler "İslam Devleti"ni kurduklarını söyleyerek ulus ötesi bir kimlik sunuyor.
- 18:24Arap Baharı Sürecindeki Değişimler
- Arap devrimleri sürecinde hem seküler Arap milliyetçisi rejimler hem de İslam akımları alternatif olmaktan çıktı ve toplumsal ve siyasal alanda bir boşluk oluştu.
- Arap Baharı sürecinde toplumsal alanın en geniş katmanı olan Müslümanların sistem dışına itilmesi, bastırılması ve İslam'ı ihvanofobinin körüklenmesi, ISIS ve benzeri örgütlerin ekmeğine yağ sürdü.
- İslam dünyasında siyasi ve toplumsal alanda kucaklayıcı bir lider eksikliği, güvenilir aktör krizi ve alternatif üretememe var.
- 21:06Dış Müdahaleler ve Kaosun Etkisi
- Selefi akımların ve cihadi örgütlerin taban bulmasında en temel şey dış müdahaleler, iç savaşlar ve kaoslardır.
- Sovyetler Birliği'nin Afganistan işgali olmadan El Kaide ortaya çıkmazdı, Çeçenistan'da da Rusya'nın baskıları insanları selefileştirdi.
- Amerika'nın 2003'te Irak işgali, cihadi selefi akımların ortaya çıkmasını tetikledi ve bölge selefileşti.
- 22:46Selefiliğin Yayılmasındaki Faktörler
- Balkanlarda selefiliğin hızlı yayılmasında savaşlar temel faktörlerden biridir.
- NATO Kosova'daki askeri kampında çalışmaya başlayan gençlerin bir müddet sonra selefi olarak çıktığı belirtiliyor.
- Jeopolitik güç boşluğu, İran ve müttefiklerin yayılması, Sünnilerin hamisinin olmaması ve parçalanmış olması tetikleyen faktörlerden.
- 23:35Radikalleşme Nedenleri
- Sosyoekonomik problemler, mağduriyetler, adaletsizlikler ve Arap hapishaneleri radikalleşmenin merkezleri olarak görülüyor.
- Arap hapishaneleri "cihatçılığın üniversitesi" olarak nitelendiriliyor ve muazzam işkenceler, taciz ve tecavüzlerin olduğu yerler olarak tanımlanıyor.
- Kimlik ve aidiyet krizleri, yabancılaşma, İslamofobi ve dini krizler radikalleşmenin diğer nedenleri.
- 25:32Arap Baharı ve Cihatçı Hareketler
- Arap Baharı sürecinde meşru yollardan değişim ümidi budandıktan sonra geriye silahla mücadele seçeneği kaldı.
- Mısır hapishanelerinde İHVİNCİler en psikolojik olarak rahat kesim olarak görülüyor ve hapishanelerde cihatçı gruplar diğer gençleri kendilerine çekiyor.
- Cihatçı hareketler doğrudan Amerika-Israel oyunu değil, Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleri tarafından İran'a karşı destekleniyor.
- 27:50Suriye Rejiminin Rolü
- Esad rejimi cihatçı hareketlerin oluşumunda ve desteklenmesinde tamamen içinde.
- Amerika Irak'ı işgal ettiğinde, Suriye rejimi cihadi hareketlerin kendi sınırları üzerinden Irak'a gitmesini destekledi.
- Suriye'deki dini otoriteler cuma hutbelerinde "İslam dünyası harekete geçin" propagandasıyla üniversite gençliğini harekete geçiriyor.
- 32:03ISIS'in Kuruluşu ve Gelişimi
- ISIS'in nüveleri 2003-2004'te Irak'ta başlayacak ve 2014'te "İslam Devleti" adına gelecek.
- ISIS 2014'te Musul'u ele geçirip Suriye'nin yarısını, Irak'ın üçte birini ele geçirip devletimsi bir yapı kuracak.
- ISIS sempatizalarına "hilafet kurdum" ve "sünni vatan vurgusu" yaparak üst kimlik ve bilinç aşıladı.
- 33:01Ortadoğu'daki Direnç Damarı
- Yüzyıldır Ortadoğu'da farklı ideolojik kisvelere bürünerek bir mücadele hali var, bu yeni bir şey değil.
- İlk başlarda milliyetçilik üzerinden bir batıya karşı mücadele hali vardı, daha sonra Soğuk Savaş döneminde sosyalist-komünist bir damara büründü.
- 1980'lerden sonra daha islami bir vurguya geçtiler, bugün de aynı halkanın zincirleri olarak görülebilir.
- 34:32Cihadi Selefiliğin Özellikleri
- Cihadi selefiliği "Vehhabilikle çağdaş siyasal İslamcılığın bir sentezi" olarak tanımlayabiliriz.
- Geleneksel Vehhabi akım davet üzerine vurgularken, cihadi akımlar hem akide hem hareket odaklıdır.
- Cihadi teorisyenler Ebu Mus'ab E Surıye'ye göre dört kaynaktan besleniyorlar: Müslüman kardeşlerin örgütlenme modeli, Seyyid Kutub'un hareket metodunu, İbni Teymiye ve Selefi Medresesi'nin şer'i siyaset fıkhını ve Vehhabi davetindeki akide ve fıkıh kültürünü.
- 35:49Cihadi Selefi Anlayışı
- Cihadi selefi ekoller mevcut sistemin tamamına karşıdır ve "meşru yönetici kimdir?" sorusunu ilk defa ortaya atan siyasallaşmış selefilerin daha ileriye taşıdığı bir sorudur.
- Cihadi selefilere göre değişimin tek yöntemi silahtır, cihat altı farzdır ve ertelenemez bir yükümlülüktür.
- Cihadi selefilere göre şeriatı değiştiren ve irtidat eden yöneticiler kafirdir ve onlara karşı kuvvet kullanmak bütün müslümanlar için farz-ı ayndır.
- 37:24Cihadi Selefi Hareketlerinin Özellikleri
- Cihadi selefilere göre siyasi veya hizbi mücadele faydasızdır, demokrasi "asrın fitnesi"dır ve Allah'tan başka kanun koyucu yoktur.
- Cihat kampanyasının hedefi sadece Batılılar veya İsrail değil, Batı'yla işbirliğine giren rejimleri de hedef almaktadır.
- Cihadi selefi hareketlerin temel hedefi hilafeti yeniden kurmaktır, klasik Suudi selefiliğinde ise hilafet vurgusu yoktur çünkü ilk dört halifeden sonra halifeler meşru değildir.
- 39:27Tekfir ve İS İlişkisi
- Cihadi selefiler tekfiri yaygın olarak kullanırlar; tekfir edilen kişinin canı, mali ve ırzı helal olur, cenazesi müslüman usulüyle gömülmeme ve nikahı düşme gibi hukuki sonuçları vardır.
- İS, cihadi selefi ekoller arasında tekfiri en çok kullanan örgüt olup, üçüncü nesil cihadiliktir.
- İS'in ideolojisi bitmiş değil, farklı formatlarda yeniden önümüze çıkacak.
- 41:24İS'in Doğuşu ve Gelişimi
- Amerikan işgali olmasaydı böyle bir hareket ortaya çıkamazdı ve Amerika'nın çıkması da bunun önünü açtı.
- İS, Amerikan işgalinden sonra öncü oldu, Sünni-Şii çatışmasını kışkırttı ve Irak'ı kaosa sürükledi.
- İS, 2008 itibarıyla yeraltına inmiş, yabancı savaşçılar ümitsizlik içinde yurtdışına çıkmış, halk desteğini yitirmişti, ancak 2011'den sonra yeniden canlanacak.
- 42:22İS'in Yeniden Canlanması
- Amerika çekilirken Nuri Malki yönetiminin Sünnilere karşı ciddi baskı hali başlayacak, Irak Cumhurbaşkanı Yardımcısı Tarık Haşimi idam cezası verecekler.
- 2011-2013 Arap isyanlarının ilk döneminde Irak Sünnileri ayaklanırken, 2014 seçimlerinde birçok Sünni bölgesinde seçim yapılamadı.
- Sünnilerin bastırılmış olması ve siyaset alanından dışlanması karşısında İS'in nüvesi yeniden yükselişe geçecek.
- 43:29İS'in Stratejik Gelişimi
- Aynı dönemde Suriye'de iç savaş başlayacak, İS Irak'ta hapishaneleri boşaltacak, baskınlar yaparak Suriye'ye gidecek ve maddi kaynaklara ve silaha kavuşup geri dönecek.
- Suriye ve Irak'ta iki ayrı İS işi oluşacak; Irak'taki İS eliyle Iraklıların baskın olduğu bir örgüt olacak, Suriye'dekiler ise dünyadan cihatçıların aktığı farklı bir yapı.
- 2013 sonbaharından itibaren İS Suriye ve Irak'ta yeniden alan hakimiyetine başlayacak, ancak biz bunu Haziran 2014 Musul ele geçirdikten sonra fark edeceğiz.
- 44:50Musul'un Ele geçirilmesi ve İS'in Stratejisi
- Musul'da Irak ordusu kaçarken sadece 600-700 eşit elemanı vardı, ancak Musul halkı ayaklanmıştı ve Saddam'ın generallerinden İzzettin Nuri'nin Nakşibendi ordusundan tutun yerli aşiretlere kadar herkes ayaklandı.
- İS, hilafetini ilan edecek ve giderek alanını genişletecek, bu bir cihatçı grubun devlet ilan ettiği hilafet ilan ettiğini gördüğümüz ilk örnektir.
- İS'in arkasında, Amerika'nın 2003'te çıkardığı Vaaz adlı kanun gereği askeri-sivil bürokrasideki bütün Baathçıların görevden alınması ve Saddam'ın eski generallerinin ve istihbaratçılarının örgütlenmesi vardır.
- 46:54İS'in Halk Desteklenmesi
- İS sadece kafa kesen vahşet şeylerini değil, Musul'a da düzen, istikrar ve hizmet götürmüştür.
- Rejim bu bölgelere hizmet ve güvenlik getirmemişken, İS ele geçirildikten sonra yıllar sonra ilk defa Musul'a güvenlik geldi.
- İS, Musul Merkez Bankası'nın şubesinde kalan milyonlarca dolarla dünyanın en zengin örgütü oldu ve öncelikle baraj, elektrik santrali, petrol doğalgaz kaynağı ve tarım arazileri olan bölgelere ilerledi.
- 49:24ISIS'in Örgüt Yapısı ve Yayılışı
- ISIS'in ilk ortaya çıkışı itibariyle zannettiğimizden farklı bir örgüt yapısı vardı ve hilafet ilan etmesinin arkasından Libya, Yemen, Mısır, Sina Yarımadası, Suudi Arabistan, Cezayir, Afganistan, Kuzey Kafkasya gibi birçok yerde ona biat eden örgütler oluştu.
- 2014-2015 yıllarında Endonezya'da milyonluk gösteriler yapıldı ve dünyanın birçok yerinde Müslümanları cezbetti.
- ISIS, geleneksel Selefi akımdan bir sapmadır ve cihat anlayışı, tekfirin istismarı, savaş ahlakı ve kuralları yorumu gibi konularda farklılık gösterir.
- 50:30ISIS'in Tekfircilik ve Şiddet Anlayışı
- Dünyada tarih boyunca hiçbir örgüt ISIS kadar çok tekfir etmedi ve Müslüman öldüren başka bir örgüt ortaya çıkmadı.
- ISIS savaş ahlakı ve kuralları bakımından metodoloji farkı gösterir, Müslümanlara karşı ayrım gözetmeden öldürme ve İslam savaş hukukunu hiçe sayma anlayışı benimser.
- Hilafete mesihçi yaklaşımı ve kıyamet hadislerini kullanarak dergilerinin ve haber ajanslarının isimlerini "Dabık", "Ahmak", "Konstantiniyye" gibi kelimelerle oluşturur.
- 51:39ISIS'in Şiddet Kullanımı ve Kaos Stratejisi
- ISIS bilinçli olarak şiddeti en dibine kadar kullanır ve korku yaratarak insanların boyun eğmesini sağlar.
- Kaos çıkarmak temel stratejilerinden biridir; kaos ortamında Müslümanlar güvenlik halini yitirdiğinde kendilerine güvenlik vaat ederek insanları örgütlerine çekmeye çalışırlar.
- Selefiler içinde büyük bir kavga yaşanır ve El Kaide ile ISIS yollarını ayırır, El Kaide hilafet ilanını küçük bir damar kabul eder.
- 53:44El Kaide ve ISIS Arasındaki Çatışma
- El Kaide'nin Usame bin Ladin'in arkasından gelen Eymen Zevahiri ekolü "uzak düşman" anlayışını benimser, birincil hedefini Batılılar ve Amerika olarak görür.
- ISIS'in fikir babası olan Zerkavi ekolü ise "yakın düşman" anlayışını benimser, içlerindeki halka zulmedenlerin ilk hedef olacağını savunur.
- Suriye'de yayılırken ISIS, elde ettiği yerleşim alanlarının %88'ini muhaliflerden, %12'sini rejimden alır, ancak bırakırken %89'u YPG'ye, %10'u rejime geçer.
- 56:07ISIS'in Apokaliptik Anlayışı ve Hilafet İdeolojisi
- ISIS, şiddetlendirme çatışmalarını apokaliptik bir anlayışla yapar ve Mehdi'nin gelişini hızlandırma hedefi taşır.
- Musluğu ele geçirmeleri ve hilafeti kurmaları, kıyamet hadisleri üzerinden kullanarak beklenen kehanetin gerçekleşmesi olarak sunarlar.
- Baghdadi, kendi soyundanın Kureyş soyundan olduğunu iddia ederek Osmanlı son dönemi "Hilafet-Kureyş şahit olmalıdır" kavgasını gerçekleştirdiğini savunur.
- 57:18ISIS'in Hilafet İdeolojisi ve Geleceği
- ISIS yeni bir olgudur ve diğer cihadi gruplardan farklıdır; temel farklarından biri tekfircilik ve mehdiciliğin karışımıdır.
- Hilafet kurma amacı, Irak'ın kendi içindeki Şii elemanlarıyla bağlantılıdır ve Sünnilere bir hilafet yeniden var ettiğini iddia eder.
- Baghdadi öldürüldüğü halde, ISIS'i ortaya çıkaran sebeplerin hiçbir tanesi çözülmediği için örgüt yeraltına inebilir, başka formata bürünebilir, ancak ilk fırsatta daha şiddetli bir şekilde yeniden ortaya çıkacaktır.
- 59:16ISIS'in Umarı ve Geleceğe Etkisi
- ISIS ve cihadi Selefilerin ürettiği krizler İslam dünyasının yeniden işgalini tetiklemiştir; 11 Eylül saldırıları Irak ve Afganistan'ın işgaline yol açmıştır.
- Müslümanlar artık birbirine karşı tekfir ve şiddeti bu denli kullandığı bir ortamda birbirine güven duyan, kendisinden güven duyulması gereken insanlar olmaktan giderek çıkıyor.
- Sünni çatışmasını bilerek kışkırtan ISIS, bölgede on yıllar boyunca Sünni-Şii çatışması meselesiyle uğraşılacağına işaret eder.
- 1:00:20İslam Dünyasındaki Selefiliğin Etkileri
- Selefiliğin yayılması gençler açısından bir dalga oluştururken, cihadi ekolleri ve politikaları gençlerin dinden uzaklaşmasına yol açıyor.
- Irak'ta ve Suriye'de dinden uzaklaşma yaygınlaşırken, ISIS gibi gruplara karşı Sufi gruplar silahlandırılıyor.
- Bütün İslam gruplarının silahlandırılması sonucunda Müslümanların hayat alanı daralıyor ve İslamafobinin yeniden hortlaması yaşanıyor.
- 1:01:50ISIS'in Etkileri
- Irak'ta siyasi ve sosyal alanda geri dönülemez şekilde değişimler yaşandı, ISIS yüzünden zarar görmemiş hiçbir etnik veya mezhebi grup yok.
- Şii, Kürtler etkilendi ancak en büyük kaybedenler ISIS'den Sünniler oldu.
- Şehirler ISIS'ten temizlendi ancak yerle bir olmuş alanlar yeniden inşa edilecek, milyonlarca kaçan insan kamplarda sefil halde yaşıyor.
- 1:03:05Kültürel Yıkım ve Gelecek
- Kadim İslam şehirleri yerle bir olmuş, sadece bugünkü Sünnilerin hayatı değil, tarih de yok oluyor.
- ISIS geldiğinde ilk olarak müzeleri yıktı, daha önce Amerika'yı işgal ettiğinde 2003'te kütüphaneler yakıldı.
- Irak'ta ve Suriye'de kadim bölgeler insanlık ve İslam birikimi olarak yerle bir durumda, tarihsel hafıza yıkılmış durumda.
- 1:04:20Önerilen Kaynaklar
- Arap dünyasında selefilik ve selefi hareketler, ISIS'in ortaya çıkışı, cihadi hareketleri ele alan bir kitap tavsiye ediliyor.
- Shark Forumdan çıkan Suriye'deki Sünni Arap siyasi krizini anlatan analiz yazısı okunması öneriliyor.
- Ufuk Ulutaş'ın Suriye'deki ISIS ile ilgili saha araştırmaları üzerinden yazılmış doktora tezi ve Mehmet Ali Büyükkaran'ın kitapları bu alanda iyi kaynaklar olarak belirtiliyor.