Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Eskişehir Üniversitesi'nde çalışan Çevre Mühendisi Özgen Devrim Gen Hoca tarafından sunulan, Çarşamba Seminerleri kapsamında hazırlanmış bir akademik sunumudur. Sunum, çevresel etki değerlendirmesi (ÇEV) konusunda kapsamlı bilgiler içermektedir.
- Sunum, ÇEV'in tanımı, tarihsel gelişimi ve Türkiye'deki uygulamalarını ele almaktadır. İçerikte ÇEV sürecinin yapısı, ek-1 ve ek-2'ye tabi projeler, HES (Hidroelektrik Santral) projeleri, çevre düzenlemeleri, ÇEV raporlarının hazırlanması ve değerlendirilmesi gibi konular detaylı şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca, ÇEV sürecinin sorunları, stratejik çevre değerlendirmesi (SCD) kavramı ve hava kalitesi ölçümleri de ele alınmaktadır.
- Sunumda ÇEV sürecinin sadece rapor hazırlanmasıyla değil, sürekli denetlenmesi gerektiği vurgulanmakta, ÇEV komisyonlarının işleyişi, halk katılım toplantıları ve ÇEV kararlarının olumlu oranının çok yüksek olması gibi sistemdeki sorunlar tartışılmaktadır. Ayrıca, "yüzde on efsanesi" olarak adlandırılan akarsularda bırakılması gereken su miktarı hakkındaki yanlış bilgiler ve farklı değerlendirme yöntemleri (Tenant ve Kenan yöntemleri) de açıklanmaktadır.
- Çevresel Etki Değerlendirmesi Semineri
- Çarşamba seminerlerinin 14. sunumu, EkoLab'ın açılış konuşması olarak Eskişehir Üniversitesi'nde çalışan çevre mühendisi Ozan Devrim Gen Hoca tarafından yapılacak.
- Sunum, üst ölçekli planların çevresel etki değerlendirmesi konusunu ele alacak.
- Türkiye'de ekolojik pratiklerin somut olarak nasıl yaşanabileceği ve çevresel değerlendirme konusu konuşulacak.
- 03:47Çevresel Etki Değerlendirmesi Tanımı
- Çevresel etki değerlendirmesi, bir faaliyete ait proje için alınacak kararlar içinde önemli bir süreçtir.
- Tanım itibarıyla olumlu etkileri de değerlendirilmesi söz konusu olmasına rağmen, genellikle olumsuz etkileri değerlendirmek için kullanılır.
- Çevresel etki değerlendirmesi, bir karar aracı olarak kullanılır ve projeler hayata geçmeden önce bu değerlendirmelerin yapılması gerekir.
- 07:50Çevresel Etki Değerlendirmesi Süreci
- Çevresel etki değerlendirmesi, proje fikir aşamasında tek bir çivi çakılmadan başlar ve olmayan bir faaliyetin etkilerini önceden tahmin etmek için yöntemler kullanılır.
- Olumsuz etikleri önlemek ya da çevreye zarar vermeyecek ölçülerde aza indirmek için alternatif çözümlerin belirlenmesi gerekir.
- Alternatiflerin değerlendirilmesi, çevreye olumsuz etkilerinin en az olacağı tahmin edilen yöntemi seçmeyi içerir.
- 09:41Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulaması
- Çevresel etki değerlendirme süreci bir rapor hazırlanmasıyla başlar ve bakanlık tarafından olumlu veya olumsuz karar verilir.
- Rapor, çet sürecinin başladığı noktadır ve tahminlerin doğruluğunun sürekli denetlenmesi gerekir.
- Çevre bakanlığında eski çet raporlarının imha edildiği, özellikle eski raporların elektronik formatında olmadığı için kaybedildiği belirtiliyor.
- 11:37Çevresel Etki Değerlendirmesi Tarihi
- Çevresel etki değerlendirmesi ilk kez 1970'lerin başında Amerika Birleşik Devletleri'nde dillendirilmeye başlamış ve projeler için yasal bir zorunluluk haline gelmiştir.
- 1972'deki 5 Haziran tarihli insan ve çevre konferansı, özellikle gelişmekte olan ülkelerde çevre uygulamaları için etkin yöntemlerin geliştirilmesine önem vermiştir.
- Konferans, ekonomik kalkınmayı engellemeden çevre sorunlarına çözüm getirecek pratik yaklaşımın tutulması esasına dayanmaktadır.
- 13:00Türkiye'de Çevresel Etki Değerlendirmesi
- Türkiye'de çevresel etki değerlendirmesi ismi yasal mevzuatta 1983'te yayınlanan Türkiye'nin ilk çevre kanunu ile tanımlanmıştır.
- 1983'te çevre kanunu içinde çevresel etki değerlendirmesinin planlarına uygulanması gerektiği belirtilmiş, ancak 10 yıl boyunca yönetmeliği çıkamamıştır.
- İlk çevresel etki değerlendirmesi yönetmeliği 1993'te yayınlanmıştır ve bu tarihten bu yana yasal bir zorunluluk olmuştur.
- 14:32Çevre Mevzuatı ve Değişen Sınır Değerler
- Çevre mevzuatı bilimsel metinler değildir, değerler vardır ve bu değerler zaman içinde değişir.
- Hava kalitesi ile ilgili sınır değerleri, günümüzdeki kalkınma politikamızla kendimizi zorlayabileceğimiz en iyi hedef olarak kabul edilmektedir.
- Dünya Sağlık Örgütü'nün sınır değerleri çoğu ülkede halihazırda daha altındadır ve Türkiye'de de çevre mevzuatı son 10-15 yıldır Avrupa Birliği mevzuatı çerçevesinde hızla değişmektedir.
- 19:02Çevresel Etki Değerlendirmesi Süreci
- Çevresel etki değerlendirmesi yönetmeliği, büyük projeler için ayrıntılı, kapsamlı bir değerlendirme süreci gerektirir.
- Seçme elemeye tabi projeler için daha az katlı, daha az ayrıntıda bir ön çalışması yapılır ve bakanlık bu proje için gerekli mi değil mi diye bir karar verir.
- İl komisyonları, seçme elemeye tabi projeler için ÇET gerekli mi değil mi diye karar verir; gerekli değilse diğer süreçler başlar, gerekli ise büyük projeler gibi ÇET sürecine dahil olur.
- 22:33HES Projesi İzin Süreçleri
- HES (Hidroelektrik Santral) projesi, yüzlerce çeşit proje arasında en gündemde olan ve herkesin aşina olduğu bir tartışma konusudur.
- 2003 tarihli yönetmelikte 50 MB ve üzerinde santraller bakanlığa, 10-50 MB arasında santraller EIA'ya (Çevre Etki Değerlendirmesi) tabi olurken, 10 MB'nin altında olanlar ise tamamen kaptandı.
- 2014 tarihli yeni ekinde ise 10 MW ve üzeri santraller EIA'ya, 1-10 MW arasında olanlar ise seçmeli olarak EIA'ya tabi olurken, 1 MW'nin altında olanlar kaptandı.
- 24:24Eskişehir Örneği
- Eskişehir'de 8 MB kurulum gücüne sahip bir HES projesi planlanmıştır ve 2025 senesinde kurulması planlanmaktadır.
- Eğer bu proje 2000'lerin başında yapılıyorsa, 8 MW kapsamıyla izin sürecine dahil olmadan doğrudan tüm izinler verilebilirdi.
- Eskişehir'de proje alanında önemli doğal ve dekolojik alanlar vardı ve EIA süreci devam ederken bölgelerin doğal sit ve arkeolojik alanları tescil ettirildiği için şirket projeden çekilmek zorunda kaldı.
- 27:01Çevre Bakanlığının Yetkileri
- 2011 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kurulmuş ve bir kanun ve kararname ile yetkileri belirlenmiştir.
- Bu kararnameye göre Çevre Bakanlığı, tüm Türkiye'deki daha önce verilmiş olan EIA kararlarını tekrar değerlendirmek üzere yetkilendirilmiştir.
- Bazı sitler yeniden değerlendirildiğinde sit özelliğinden çıkarılmıştır, bu nedenle mücadelelerin sürekli olması gerekiyor.
- 28:27HES Projesi Mantığı ve Etkileri
- HES projesinin mantığı, bir yerden suyun doğal yatağından alınması, önemli yüklerdeki bir kısmının kapalı borulara alınması ve suyun yatakta bırakılmasıdır.
- Bu süreçte suyun doğal yatağındaki su seviyesi düşer ve suyun üzerindeki yükseklik farkı potansiyel enerjiye dönüşür.
- Bu sistemde suyun azalması, doğal gaz suya alışmış olan canlıların yaşam alanını etkiler ve buharlaşmanın azalması ekosistemi olumsuz etkiler.
- 31:22Balık Geçiş Sorunu
- Balıklar yukarıda yumurtalarını bırakmak için aşağıdan yukarıya geçiş yapmak zorundadır.
- Bazı HES projesi içinde balık asansörü veya balık merdiveni gibi geçiş kanalları bırakılabilir.
- Türkiye'nin ilk HES projesi 1993 yılında Meryem Vadisi'nde yapılmıştır ve bu tür projelerle ilgili ciddi tepkiler vardır.
- 33:25Çevresel Etkiler ve Ekolojik Su Oranları
- Çevresel etkiler belirlemede kullanılan yöntemlerden bahsedilecek, özellikle HES'lerle ilgili tartışmalara örnek verilecek.
- "Yüzde on efsanesi" olarak bilinen iddia, bir nehirde ekolojik hayatın devam edebilmesi için suyun yüzde onunun bırakılması gerektiğini savunuyor.
- Çevresel afiş, ekolojik dengenin bozulmaması için bir akarsuda bırakılması gereken en düşük su miktarıdır ve her ekosisteme özel olarak belirlenmelidir.
- 34:45Çevresel Afire Belirleme Yöntemleri
- Çevresel afiş belirlemek için literatürde ikiyüzden fazla yöntem bulunmaktadır.
- Tenant yöntemi, orijinal çizgiye gelen ortalama akışın yüzde altmışını bırakmanın ekosistemin devamı için yeterli olduğunu belirtir.
- Yüzde on oranının ekolojik hayatta yeterli olmadığı, bu oranın çok kritik bir noktada bırakmak olduğu vurgulanmaktadır.
- 37:04Kapasite Artışı ve Etki Değerlendirmesi
- Kapasite artışı olduğunda, etkiler değerlendirilirken yeni kapasiteye göre mi yoksa sadece artış miktarına göre mi değerlendirilmesi tartışmalıdır.
- Eskişehir'de 1993'ten sonra kurulan ve kapasitesi atılan her şey için bir yönetmelik bulunmaktadır.
- Eskişehir Teknoloji Merkezi'nde, 2003 metreyi aşan bir pistin uzunluğu 2500-3000 metreye çıkarılmasına rağmen, sadece 700 metrelik artış miktarına göre değerlendirme yapılmıştır.
- 40:09Ekre Sistemi ve Muafiyetler
- Madencilik alanında çok fazla sayıda ekre olmaktadır ve 30 sekiz üzerindeki maden alanları ekle sabittir.
- Toplu konut alanlarında, her bir proje tek iki yeterli olduğu için çok daha hızlı ve rahat geçiş sağlanmaktadır.
- 1993'te yayınlanan yönetmelik, o tarihteki mevcut tesisler ve 1993 yılından önce yatırım planına alınmış projeler için muafiyet sağlamaktadır.
- 43:25Ek Çek Süreci
- Ek çek sürecinin ilk adımı zorunlu olarak halkın katılım toplantısıdır.
- Katılım toplantısından sonra üç-beş gün içinde bakanlıkta bir komisyon oluşturulur ve komisyon çalışmasında nelerin inceleneceğini firmaya söylerler.
- Eskişehir'de halkın katılım toplantısına katılmamasına rağmen, bakanlık "kalkıp bilgilendirmek istedik kalkıyor kendi gelmediler" diyerek bu süreci sürdürmüştür.
- 45:26Çevre Etki Değerlendirmesi Sistemindeki Sorunlar
- Kütahya'da 1840 üretim tesisi örneğinde, ÇEVAP raporu strik asit testinde üç vadi olmak üzere sürekli çalışmaktadır ve %30 gün süre ile yapılacaktır.
- ÇEVAP raporu sürecinde, normalde önce ÇEVAP olumlu karar, sonra tüm lisanslar izin verilmeli olsa da, birçok örnekte bu süreç tersine uygulanmaktadır.
- Çimento fabrikası örneğinde, ÇEVAP süreci devam ederken, alan çoktan yığılmış, teçhizat gelmiş ve inşaat başlamıştır.
- 48:17ÇEVAP Sisteminin Sorunları
- ÇEVAP raporlarının nasıl yapılması gerekir ve siyasetlerin nasıl belirlenmesi gerektiği tartışılıyor, alternatifler değerlendirmesi gerekiyor.
- ÇEVAP sürecinde, firmalar yatırımcı adına çevresel etki değerlendirmesi çalışmasını yapıyor ve bunun mali ekonomik açıdan kendilerine fayda sağlıyor.
- ÇEVAP raporunu veren firma aynı zamanda yatırımcının vaatlerini denetleyen firma oluyor, bu da denetim mekanizmasında bir çelişki yaratıyor.
- 52:07ÇEVAP Kararlarının İstatistikleri
- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın sitesindeki verilere göre, 1993 sonuna kadar 4493 tane ÇEVAP kararı alınmış, ancak sadece bir olumsuz karar verilmiş.
- 2010-2016 yılları arasında hiçbir olumsuz ÇEVAP kararı çıkmamış, bakanın bir beyanatında "yüzümüze gelen her şey olumlu" ifadesi kullanılmış.
- ÇEVAP sürecinde, komisyon toplantısı sonrası 3-5 gün içinde bakanlıkta bir komisyon toplanıyor ve bu komisyon raporun minimum içeriğini belirliyor.
- 54:19Çevre Tanımı ve Ekoloji
- Çevre tanımı, sosyal çevre, yapılı çevre ve ekolojik çevre olmak üzere geniş bir kavram içeriyor.
- Ekoloji sözcük anlamı Yunancada "ego" (ev) ve "logos" (söz) demek, yani evde nasıl yaşayacağımız ve evdeki işler üzerinde söz söyleyen bir bilim.
- Ekoloji, belirli ekosistem üzerindeki bileşenler arasındaki ilişkileri inceleyen bir bilimdir.
- 58:15Çevre Değerlendirme Sürecindeki Sorunlar
- Kabataş Martı projesinde ÇED raporunda belirtilen dolgu alanı, proje sırasında genişletilmiş olmasına rağmen raporda gösterilmemiş ve bu ekosisteme ek yük getirmiştir.
- Çevre sorunlarıyla mücadelede toplumsal mücadele en önemli ayağa düşmektedir.
- Rize'de bir vadi üzerinde yapılan 12 ayrı ÇED raporunda, her bir santral ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, tüm tesislerin toplam etkisi değerlendirilmemiştir.
- 1:00:32Stratejik Çevre Değerlendirmesi (SCD)
- Stratejik Çevre Değerlendirmesi (SCD), ÇED'nin üst düzey planlama ölçeğindeki karşılığıdır ve bölgesel veya sektörel planlama için yapılır.
- SCD, belirli bir bölgede veya sektöre yapılacak tüm ÇED'ler için referans oluşturur ve bu plana atıf yapmak zorunludur.
- SCD, bölgesel düzeyde genel çevresel değerlendirme imkanı sağlar ve daha sonra yapılacak ÇED'ler bu plana bağlı kalır.
- 1:04:47ÇED Sürecindeki Teknik Sorunlar
- ÇED sürecinde değerlendirme toplantısında ortaya çıkan teknik eksiklikler için şirketin tamamlama hakkı vardır, ancak bu süreç sürekli devam edemez ve genellikle bir veya iki kez geri dönüş olur.
- Çevre davalarında ÇED hazırlayan şirketlere baskı uygulanabilir, özellikle olumsuz etkileri vurgulayan raporlar hazırladıklarında.
- ÇED raporlarında hava kalitesi modelleri sadece o tesisin etkilerini hesaplar, ancak SCD ile geniş ölçekli modelleme yapıldığında mevcut tesislerin etkileri önceden değerlendirilebilir.
- 1:09:40ÇED Sürecindeki Değişiklikler
- ÇED sürecinde zaman içinde değişiklikler olmuştur, ancak 2014'te yapılan değişiklikler iptal edilmiş ve 2008 gibi farklı tarihlerde değişiklikler yapılmıştır.
- ÇED kapsamı, özellikle zeytin meselesiyle ilgili olarak bazı projelerin kapsamdan çıkarılmasına yönelik bir eğilim göstermektedir.
- Stratejik Çevre Değerlendirmesi, yeni yatırımların çevresel etkilerini değerlendirerek uygun yatırımların önünü açmak amacıyla kullanılabilir.
- 1:11:10Çevresel Etki Değerlendirme Raporu ve Projeler
- 50 MB'ın 10 MB'a düşürülmesi, uluslararası kredi kuruluşlarının finans başvurularında ÇED raporu hazırlanma zorunluluğu sebebiyle gerçekleştirildi.
- ÇED raporu, büyük projeler için hazırlanırken, küçük projeler için proje tanıtım dosyası hazırlanır; ikisinin arasındaki temel fark, halk katılım toplantısı zorunluluğudur.
- ÇED olumlu kararı, projenin yapılmasının önünü açan nihai kararlar arasında yer alır ve uygulanabilir bir idari işlev görür.
- 1:12:45Hava Kalitesi Sorunları
- Ordu-Giresun bölgesinde hava kalitesi sorunları yaşanmakta, özellikle katı yakıtlar sebebiyle kirlilik artmaktadır.
- Çevre şehircilik müdürlüğü, hava kalitesi ölçümlerini yola yakın noktalarda yaptıklarını ve sınır değerlerinin bazen aşıldığını belirtmiştir.
- Türkiye'de çoğu şehirde sadece iki kültüryosit ve karşıma ölçümü yapılıyor, ancak yasal mevzuatta daha fazla sınır değeri bulunmakta.
- 1:20:36Çevre Yönetmeliği ve Kamu Yararı
- Çevre yönetmeliğinde kamu yararı kavramı, güç ilişkilerini yansıtan bir terim olarak kullanılmaktadır.
- ÇEVRE yönetmeliğinde kamu yararı ifadesi açıkça yer almamakta, ancak çatışma durumunda daha yüksek seviyedeki kanunun üstünlüğü uygulanmaktadır.
- Bakanlıklar arasındaki öncelikli ilişkilerde, enerji ve çevre bakanlıkları arasında seçim yapılmaktadır.
- 1:23:55Davet ve Teşekkür
- Konuşmacı, çevre ve kendi ekosistemi, akademi ve Mimar Sinan'ın arkadaşlarını saat bir'de davet ettiğini belirtiyor.
- Konuşmacı, katılanlara geldikleri için teşekkür ediyor.