Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Tekeci tarafından sunulan Çerkezlerin (kendilerini Adigo olarak adlandıran) tarihini ve kültürel mirasını anlatan bir belgesel formatındadır.
- Video, Çerkezlerin etnik kökenlerinden başlayarak tarihsel gelişimini kronolojik olarak ele almaktadır. Kafkasya'daki varlıkları, Osmanlı-Rus savaşları dönemindeki durumları, 1864 yılında Çarlık Rusya tarafından toplu sürgün edilmesi ve Osmanlı topraklarına göçleri detaylı şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca Çerkezlerin dini inançları, sosyal yapısı ve kültürel özellikleri de incelenmektedir.
- Videoda Çerkezlerin Abbasiler, Eyyubiler, Memlükler ve Safevi saraylarında önemli rol oynadıkları, Osmanlı Devleti'nde harem ve enderun'daki en kalabalık unsur olduğu, Çerkezce dilinin özellikleri ve edebi geleneği hakkında bilgiler sunulmaktadır. Çerkezlerin M.Ö. 3000'lere dayanan nart destanı ile başlayan sözlü edebiyat geleneği de anlatılmaktadır.
- 00:16Çerkezlerin Tarihi ve Etnik Yapısı
- Çerkezler kendilerini Adigo olarak adlandırmakta, Yunan kaynaklarının Zigoi, İslam ve Rus kaynaklarının Keşk Kasog olarak adlandırdığı halk için ilk defa 1245'te kullanılan Çerkez ismi bu tarihten itibaren yaygınlaşmıştır.
- Çerkezler Abygoygoy Şasi ve Maolarla bu güne ulaşmayan Adem Heyların teşkil ettiği Batı Çerkezleri ve Kabartalarla beslenelerin teşkil ettiği Doğu Çerkezleri olmak üzere iki gruptan meydana gelir.
- Hubuhlar, günümüzde artık ölü bir dil sayılan ayrı bir dilleri olsa da Çerkezlerin bir kolu olarak kabul edilir.
- 01:56Çerkezlerin Yaşadığı Topraklar ve Tarihsel Gelişimi
- Kafkas-Rus savaşları 1763-1864 yılları arası başlamadan önce Çerkezler batıda Karadeniz kıyılarından, doğuda Suya nehrine, kuzeyde Azak Denizi'nden güneyde Kafkas Dağları'na kadar uzanan yüz bin kilometre kareden geniş bir alanı kaplayan ve Kafkasya'nın dörtte birini teşkil eden topraklarda yaşıyorlardı.
- Proto-Çerkezlerin Kuzey Kafkasya'daki varlığının MÖ 3000'lere kadar uzandığı belirtilir.
- MÖ 2. yüzyılda Roma iradesine giren Kuzey Kafkasya, MS 3. ve 4. yüzyıllarda saldırılarına uğradı ve kıyı şehirleri ve deniz ticareti ortadan kalktı.
- 03:53Çerkezlerin Etnik Oluşumu ve Moğol-Tatar İstilaları
- Rusların kurduğu tüm bu tarakan prensliğini 11. yüzyılda ortadan kaldırdılar ve Çerkezlerin etnik oluşumu 10-12. yüzyıllarda tamamlandı.
- Moğol-Tatar istilaları 13-14. yüzyıllarda Kuzey Kafkasya'nın etnik yapı haritasını değiştirdi ve doğuya ve güneye çekilen Çerkezlerin Kabartay denilen kolu ortaya çıktı.
- Kabartay, Beste ve Çemguy prenslerinin atası olan Prens Yınal, 1427-1456 yılları arası halkın büyük kısmını yönetimi altında birleştirdi.
- 04:49Çerkezlerin Ticari İlişkileri ve Osmanlı Hakimiyeti
- Altın Orda ve Bizans'ın Karadeniz'de ticaret yapma izin verdiği Cenevizliler, 13-14. yüzyıllarda Karadeniz'in kuzey ve doğu kıyılarında ticaret kolonileri tesis ederek Çerkezlerle ticari ilişkiler kurdular.
- İstanbul'un fethinden sonra Akdeniz'de irtibatı kesilen koloniler, Fatih Sultan Mehmet'in emriyle 1475'te Gedik Ahmet Paşa, 1479'da Kasım Paşa tarafından Osmanlı idaresine alındı.
- Kafkasya'nın Karadeniz kıyıları bu tarihten itibaren üç asır boyunca Osmanlı hakimiyetinde kaldı.
- 06:04Çerkezlerin Osmanlı ve Kırım Hanlığı İlişkileri
- 1480'de Fatih Sultan Mehmed'e elçi göndererek savaşlarda atlı asker verme karşılığında Osmanlı himayesine giren Çerkezler, II. Beyazıt tarafından 1484'te Kırım Hanı'nın hizmetine verildiler.
- 18. yüzyıla kadar hukuken Kırım Hanlığına tabi, gerçekte ise serbest yaşayan Çerkezler, tahta çıkan her hana 300 köle vermek, her yıl köle hediye etmek ve seferlere asker göndermekle mükellefti.
- Kırımlıların baskısı ve köle akınları yüzünden Ruslara yanaşan Kabartay Prensi Temrük, Moskova'ya elçiler yolladı ve kızını IV. Ivan'la evlendirdi.
- 06:48Rusların Kafkasya'daki Nüfuzu ve Osmanlı Seferleri
- Bazı Kabartay prens ile antlaşma imzalayarak bölgede nüfuzlarını artıran Ruslar, 1563'te Kafkasya'da ilk kaleleri olan Terek'i kurdular.
- Kafkasya'ya yönelik Rus tehdidini fark eden Osmanlılar 1569'da Astarhan seferine çıktılar, seferin başarısızlıkla sonuçlanmasına rağmen Ruslar 1574'te Terek kalesini yıktılar.
- 17. yüzyılda Evliya Çelebi ve Tavernier, şehirleri olmayan Çerkezlerin köylerde yaşadığını, tarım, hayvancılık, balıkçılık, arıcılık, el sanatları ve köle ticaretiyle uğraştıklarını, parayı bilmediklerini, ticaretin takasla yapıldığını belirtir.
- 08:20Osmanlı-Rus Savaşları ve Kafkasya'daki Gelişmeler
- Osmanlı Devleti ve Rusya arasında imzalanan İstanbul Antlaşması ile 1700 yılı Azak Kalesi Ruslara verildi ve Çerkezlerin sınırı Azak'ın 10 saat günü olarak belirlendi.
- 1735-1739 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan Belgrad Antlaşması ile bağımsız olan Kabarday da Osmanlı ve Rus taraftarı prensler arasında mücadele başladı.
- 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Küçük Kaynarca Antlaşması ile bağımsız olan Kırım Hanlığı 1783'te Rusya'ya ilhak edildi ve Kuban Nehri Osmanlı-Rus sınırı olarak belirlendi.
- 10:02Çerkezlerin Osmanlı ve Rusya İlişkileri
- İmam Şeyh Mansur'un Ruslara karşı mücadelesine destek veren Çerkezler, 1787-1792 yılları arası ve 1806-1812 yılları arası Osmanlı-Rus savaşlarında Osmanlıların yanında yer aldılar.
- 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda Edirne Antlaşması ile Kafkasya'daki topraklarını kaybeden Osmanlı Devleti, Çerkezler üzerindeki haklarından Rusya lehine vazgeçti.
- Çerkezlerin dış dünya ile Karadeniz yoluyla olan ilişkisini kesmeye çalışan 1838'de Soçi ve Tuhafse limanlarını ele geçiren Ruslar, ülkenin iç kesimlerinde yeni kaleler ve karakollar inşa ettiler.
- 11:02Çerkezlerin Sürgünü ve Acı Deneyimleri
- Kırım Savaşı sırasında 1853-1856 yılları arası müttefik donanmasının yardımıyla Taman Yarımadasının bir kısmını ele geçiren Şamil'in teslim olmasından 1859 yılı sonra da Ruslarla savaşa devam eden Çerkezler, 13 Haziran 1861'de Soçi'de yaptıkları toplantının ardından Osmanlı Devleti, İngiltere ve Fransa'dan yardım istediler.
- Ruslar 1861-1864'te Abze, Şapsı ve Hubuhların topraklarını işgal ettiler ve halka bir ay içinde Kuban boyunda gösterilecek mahallelere yerleşmedikleri ve Osmanlı topraklarına göç etmedikleri takdirde savaş esiri olarak Rusya'nın iç kesimlerine sürülecekleri bildirildi.
- Rusların 1857'den itibaren planladıkları Kafkasya Komisyonu'nun kurulması ve Çar'ın onayıyla 1861'de resmen kararlaştırdıkları Çerkezlerin sürgünü, birçok araştırmacıya göre modern tarihin ilk etnik temizlik hareketidir.
- 12:30Sürgün Sürecindeki Acı Deneyimler
- Kitlesel olarak yerlerinden hareket ettirilen bu insanlar, başına gireceklerini bilmedikleri bir yolculuğa çıkmıştı.
- Karadeniz kıyısına getirilen yüzbinlerce insanın ne barınacak yeri ne de yiyecek içecek gıdaları vardı, çocuklar kaos ortamında annelerini kaybediyor, bebekler ve yaşlılar açlıktan bitkin düşüyor, dayanıksız düşenlerse olduğu yerde vefat ediyordu.
- Karadeniz kıyısındaki karanlık bekleyiş aylarca sürdü, bu bekleyişte açlıktan, sefaletten, salgın hastalıktan ve dondurucu soğuktan vefat edenlerin sayısı her geçen gün artıyordu.
- 14:06Çerkezlerin Sürgünü
- Kafkasya'nın kadim kültürüyle varlıklarını devam ettiren Çerkezler, vahşi kıyımdan sonra ağır bir soykırımla karşılaştı.
- 1864 yılı ortalarında Rusya, Çerkezlerin toplu sürgününü devam ettirdi ve Kafkasların büyük soykırımı başladı.
- Karadeniz kıyısında toplanan Çerkezler, Anapa, Norosiski, Tuhapsi ve Soçi limanlarından gemilere bindirilerek Osmanlı Devleti'nin Karadeniz kıyılarındaki limanlarına taşındı.
- 15:20Sürgün Yollarında Yaşanan Acılar
- Deniz yoluyla yapılan taşıma sırasında büyük açlık ve salgın hastalık baş gösterdi, gemilerde vefat eden insanlar Karadeniz'in soğuk sularına bırakıldı.
- Gıdasızlıktan ölen bebeklerin acısına dayanamayan anneler, ayrıldıkları bebekleri ile Karadeniz'in sularını atladı.
- Sürgün yollarında yaşanan bu acı trajediler birçok ağda da konu olmuştu.
- 16:10Sürgünün Gerçekleri
- 160 yıl önce dünyadaki hiçbir siyasi otoritenin Rusya hesap sormadığı ve herhangi bir haber ajansının haber geçmediği bir atmosferde, Çerkezlerin yaşadığı olaylarla ilgili sadece tahminler yapılabilir.
- Çerkezler ata yurtlarından kendi rızasıyla göç ettirilmiş değildir, Kafkasya'nın otoktan halkı Çerkezler büyük bir siyasi otoritenin askeri gücüyle zorla sürgün ettirilmiştir.
- 21 Mayıs 1864 Çerkezler için hazin bir olay olarak tarihe kara bileki olarak düştü, sürgünün müsebbibi Çarlık Rusyası ise bu günü Kafkas-Rus Savaşı'nın resmen sona erdiği zafer günü olarak kutladı.
- 18:04Sürgünün Sonuçları
- Bu yıllarda Osmanlı topraklarına sürülen ve göç edenlerin sayısı 1.200.000 ila 1.500.000 olarak verilir.
- Osmanlı Devleti 16 Ocak 1860'ta Muhacirin Komisyonu'nu kurdu ve faaliyeti 19 Mart 1875 tarihine kadar sürdü.
- Çerkezler İstanbul, Rumeli, Anadolu ve Suriye bölgesine yerleştirildi, Berlin Antlaşması'nın 1878 yılı ardından diğer Müslümanlarla birlikte Rumeli'yi terk etmek zorunda kalan Çerkezler, Anadolu, Suriye ve Irak'a gönderildi.
- 21:12Çerkezlerin Sosyal ve Dini Yapıları
- İlk çağdan 19. yüzyılın ortalarına kadar geleneksel ve sınıflı bir toplum yapısına sahiptiler, 14. yüzyılda ortaya çıkan feodal yapı Yunanlılar, Romalılar, Türkler, Moğollar ve Cenevizlilerden etkilenmişti.
- Çerkez toplumu kışı workden (soylu), özden (özgür köylü), ok logana (ürettiklerinin bir kısmına soyluların el koyduğu köylü), ışılt (kısıtlı mülkiyet ve aile hakkı olan köle) ve nohut (kölelerların soylu eşlerinden olan çocukları) sınıflarına ayrılırdı.
- Worklar (soylular) savaş, barış, yağma akını yapılmasına karar verir, savaşçıları kumanda eder, emir verir, onları yargılar ve cezalandırırdı.
- 24:10Çerkezlerin Dini Gelenekleri
- Çerkezlerin eski dini tanrıları ve törenleri hakkındaki bilgiler, nard efsaneleri ve geleneklerle günümüze ulaşmıştır.
- Çerkezler baş tanrı Taha ile yer, gök, deniz ve ırmak tanrılarına inanıyorlardı, tapınakları ve ruhban sınıfı yoktu.
- Eski inançların izleri, Hıristiyanlığın ve İslam'ın yayılmasına rağmen 19. yüzyıla kadar toplum hayatında devam etti.
- 25:29Çerkezlerin İslamlaşması
- Çerkezlerin İslamlaşması Tatarların etkisiyle 8. yüzyılda başladı, Osmanlıların bölgeye ulaştığı 15. yüzyılın son çeyreğinden itibaren yaygınlaştı.
- 17. yüzyılın ortalarında Kabartaylar Müslüman olmaya başladılar, bölgede cami ve mescitler yapıldı, putperest ve Hristiyanların ibadet ettiği mabetler mescide çevrildi.
- İslam, 18. yüzyılın ilk yarısında Kazanoka Jaba, yüzyılın sonlarında Ferah Halil Paşaca, İshak Abuk ve Osmanlı Devleti'nin gayretleri neticesinde Çerkezler arasında yayıldı.
- 26:10İslamlaşmanın Gelişimi
- Kazanoka Java, İslam'a uygun gelenekleri adat olarak halkın sosyal hayatına soktu, aykırı olanları ortadan kaldırdı ve şeri mahkemeler kurulmasına öncülük etti.
- Ferah Halil Paşa'nın inşa ettirdiği Anapa Kalesi, Çerkezler arasında yürütülen dini faaliyetlerin merkezi haline geldi, 1784'te Temirgoy ve Bijdu topraklarına camiler yaptırıldı.
- 18. yüzyılın sonunda yerel alimlerin en ünlüsü Hacı İshak Abuk, soyluları İslam'a bağladı, Arapça ve Türkçe bilen talebeler yetiştirdi, şeri mahkemeler kurdu ve Kur'an-ı Kerim'i Çerkezceye çevirmeye teşebbüs etti.
- 27:25İslamlaşmanın Sonuçları
- 19. yüzyılın başlarında Kuban ötesinde imamları İstanbul'dan tayin edilmiş 80 cami, öğrenci sayısı 10-60 arasında değişen, okutulan kitapları İstanbul'dan gönderilen 40 mektep vardı.
- Din bilginleri sayesinde 18. yüzyılda ve 19. yüzyılın başlarında Çerkezler arasında Türkçe bilenlerin sayısı arttı.
- Günümüzde küçük bir grup Ortodoks Kabartay ve 2.000-3.000 katolik Kabartay dışında bütün Çerkezler Sünni-Hanefi Müslümandırlar.
- 28:54Çerkezlerin Tarihsel Rolü
- Orta Çağ'da güzellik, cesaret ve savaşçı yetenekleriyle bilinen Çerkezler, Abbasi, Eyyubi, Memlük sarayları ve ordularında önemli rol oynadılar.
- Şah Birinci Tahmasp'tan itibaren Safevi sarayı ve ordusunda Gürcüler ve Ermenilerle birlikte etkili oldular.
- Sultan Berkuk'tan 1382 yılı devletin yıkılmasına kadar, 1517 yılı Memlük sultanları Burji denilen Çerkezlerdi ve Mısır'da Memlük beylerinin etkinlikleri 19. yüzyıla kadar sürdü.
- 29:42Çerkezlerin Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Yeri
- 15. yüzyılda Osmanlı sarayı ve ordusuna girmeye başlayan Çerkezler, 18. yüzyıldan Osmanlı Devleti'nin sonuna kadar harem ve enderun'daki en kalabalık unsurdu.
- Osmanlı tarihinde 11 padişah annesi ve valide sultan, 8 sadrazam, vezir, asker, bürokrat ve saray görevlisi Çerkezdi.
- Mısır'da ve Kafkasya'daki Osmanlı kalelerinde "çerakise bölüğü" denilen tamamı Çerkezlerden oluşan birlikler vardı.
- 30:29Çerkezce Dili
- Kafkas dillerinin Adege Alpas grubunda yer alan Çerkezce, doğu ve batı lehçelerine ayrılır ve çoğu ünsüz olmak üzere 54 sese sahiptir.
- Uzun bir geçmişe, zengin kelime hazinesine ve kültüre dayanan, ifade gücü yönünden işlek bir dil olan Çerkezce, geçmişte farklı alfabelerle yazılmıştır.
- Sovyet döneminin ilk yıllarında önce Arap, ardından Latin, 1936-1938'den sonra Kiril alfabesi ile yazılan Çerkezce, 1924-1938 yılları arasında doğu ve batı Çerkez lehçeleri üzerine iki ayrı yazı ve edebiyat dili oluşturuldu.
- 31:11Çerkezlerin Sözlü Edebiyatı
- Çerkezlerin MÖ 3000'lere dayanan Nart destanı ile başlayan sözlü edebiyat geleneği çok gelişmiştir.