Buradasın

Cengiz Han'ın Hayatı ve Moğol İmparatorluğu'nun Kuruluşu

youtube.com/watch?v=rszGwK8LuQQ

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

Bu video, Cengiz Han'ın (daha önce Timuçin olarak bilinen) hayatını ve Moğol İmparatorluğu'nun kuruluşunu anlatan tarihsel bir belgesel formatındadır. Videoda Cengiz Han, karısı Börte, kardeşi Camuka, Tuğrul Han, Çelme ve diğer Moğol liderleri gibi karakterler yer almaktadır.
Video, Cengiz Han'ın çocukluğundan başlayarak, Börte'nin kaçırılması ve kurtarılması, Moğol hanlığı kurma süreci, Tatar ve Keraıt savaşları, Moğol İmparatorluğu'nun kuruluşu ve Tangut, Kin İmparatorluklarına karşı savaşları kronolojik olarak anlatmaktadır. Cengiz Han'ın liderlik yetenekleri, askeri stratejileri ve imparatorluğunun genişleme süreci detaylı şekilde ele alınmaktadır.
Videoda ayrıca Cengiz Han'ın şamanlarla ilişkisi, Uygurlar'ın Moğollar üzerindeki etkisi ve Cengiz Han Yasaları'nın kısa bir özeti de sunulmaktadır. Moğolların Çin seddini aşması, Pekin'e yaklaşma ve Kin İmparatorluğu'na karşı girişilen askeri operasyonlar da anlatımın önemli bölümleridir.

00:19Cengiz Han'ın İmparatorluğu: Cengiz Han, Türk-Moğol İmparatorluğu'nun temellerini atmış ve hukuk kurallarıyla sağlam bir zemine oturtmuş, cihan fatihi olarak tarihteki yerini almıştır.
Cengiz İmparatorluğu, bilinen dünyanın dörtte birine yayılmış, yirmidört milyon kilometrekareden fazla alan kapsayan, tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük imparatorluğu olmuştur.
Cengiz Han, hiçbir savaşını kaybetmeyen dünya tarihinin en büyük askeri liderlerinden biri kabul edilmektedir ve kurduğu imparatorluk dünya tarihini derinden etkilemiştir.
01:27Cengiz Han'ın Kökeni: Cengiz Han unvanını alacak olan Timuçin'in babası Börçigin boyundan Yesügey'in kendi elde ettiği bir gücü vardı.
Timuçin henüz sekiz yaşındayken Kongret boyundan Börte'yle nişanlandırılmıştı, bozkırda aileler arasında evlilik yoluyla akrabalıklar kurmak önemli bir meseleydi.
Çocukken babasını kaybetmesi her şeyini kaybetmesi anlamına geliyordu.
03:19Moğolistan'ın Siyasi Yapısı: 12. yüzyılda bugünkü Moğolistan coğrafyasında siyasi birlik bulunmuyordu, Moğollar ağırlıklı olarak Onon ve Kerulan nehirleri etrafında yaşıyorlardı.
Moğollar çok ilkel kalmış, uygarlaşmayı kendileri istemiyor, yazmayı reddediyor, diğer dinlere ilgi duymuyor ve doğdukları toprağa tutkuyla bağlı kalıyorlardı.
Bölgede Naymanlar, Kırgızlar, Oyratlar, Buryatlar, Tunguzlar, Keraıtler, Merkitler, Tatarlar ve diğer boylar farklı bölgelerde yaşamaktaydı.
05:30Yesügey'in Siyasi İlişkileri: Lider Yesügey, Keraitlerle yakın siyasi ilişkiler içerisindeydi ve ittifaklar kurarak Moğolları güçlendirmeye çalışıyordu.
Karayip Bey Tuğrul, tahta çıkmasını engelleyen iki kardeşini öldürmüş, bu cinayetler ülkede büyük bir öfkeye sebep olmuştu.
Yesügey ve Tuğrul kardeşlik yemini ederek yollarını birleştirdiler ve Keraitlerle ittifak yaparak stratejik güç elde ettiler.
06:09Yesügey'in Hayatı ve Ölümü: Yesügey, Onon nehri civarında avlanırken Merkitlerden kaçırılan gelini Börte'yi kaçırmış ve baş hatunu yapmıştı.
Yesügey'in Börte'den Timuçin, Temüjin, Kasar Kaiyu ve Temi olmak üzere dört oğlu ve bir kızı olacaktı.
Yesügey, Tatarlar tarafından zehirlenerek 1171 yılında hayatını kaybetti, Timuçin dokuz yaşındayken üç erkek, bir kız ve iki üvey erkek kardeşi ile yalnız kalmıştı.
09:52Timuçin'in Gençliği: Timuçin ve ailesi avcılık ve toplayıcılık yaparak hayatta kalmaya çalışıyordu.
1180'lerde Timuçin ve kardeşi Kasar, yakaladıkları avları çalan üvey kardeşleri Bektar'ı ok ile vurarak öldürdüler.
Bektar'in kardeşi Belgüte ise Timuçin'in en sadık adamlarından biri olacaktı.
10:32Timuçin'in Esaret ve Kurtuluşu: Timuçin ergenlik çağına geldiğinde Taciyut önderi Targutay'ın kampına gitti ve Taciyutlar onu esir aldılar.
Timuçin dokuz gün boyunca peşindekilerden kurtulmayı başardı, ancak Taciyutlar sonunda onu yakalayıp boynuna ve bileklerine tahtadan delikli bir tabla takarak götürdüler.
Timuçin, Taciyutların bayram kutlandığı bir esnada nöbetçiyi bayıltarak kaçmayı başardı ve Korkan Şira adında birinin evinde saklanarak kurtuldu.
12:54Timuçin'in Evliliği ve Börte'nin Kaçırılması: Timuçin'in dokuz yaşındayken nişanlandığı Börte'yi unutmadı ve evlilik tarihi belirlenmesi zordu.
Timuçin, kayınpederini ziyaret etmek için Kongre Ülkesi'ne gitti ve Börte'yi yanına aldı.
Timuçin, Borç'ı ve Belgüte'yi yanına alarak Keraits'in lideri Tuğrul'a giderek onun desteğini kazandı.
15:09Timuçin'in Yeni Kulları: Timuçin, Uranhay klanından gelen Çelme ve Subutay'ı yanına aldı.
Uranhaylar, Türkçesi konuşan Tuvalar dahil kuzeydeki Türkler için kullanılan bir terimdi.
Timuçin, Keraits'in kaynağına hükmeden bir tepeye yerleşti.
16:19Börte'nin Kaçırılması: Merkitler, Timuçin'in babası Yesügey'in geçmişte bir Merkit kadını kaçırdığı için öcünü almak için geldi.
Merkitler Börte'yi ve Belgütey'in annesini kaçırarak uzaklaştılar.
Timuçin, Merkitlerin peşinden Belgütey, Borç ve Çelme'yi yolladı.
18:34Börte'nin Kurtarılması İçin Planlama: Timuçin, Keraits'in lideri Tuğrul'dan yardım istedi ve onun 20.000 kişilik bir orduyu sağ kanı oluşturacağını söyledi.
Timuçin, eski andası (kan kardeşisi) Camuka'yı da yardım istemek için Belgüte ve Cücük Hasr'i yolladı.
Camuka, Börte'nin kurtarılmasını ve andasının öcünü almayı yemin etti.
21:15Merkitlerle Savaş: Timuçin'in karısını kurtarmak için Tuğrul ve Camuka'nın tasarladığı operasyonda toplam 40.000 kişilik dört tümenden oluşan bir ordu oluşturuldu.
Merkitlerin büyük obası yıkıldı, Toktaa'nın ulusu, kadınları ve oğulları sonuncusuna kadar yağmalandı.
Börte kurtarıldı ve Merkit seferi dönüşünde Börte'den Cuci adında bir çocuk dünyaya geldi.
23:27Merkit Seferinin Sonuçları: Sefer sonunda diğer Merkit beyi Çağatay Darmala esir alındı ve tahta kelepçe vurularak Timuçin'e götürüldü.
Börte, Timuçin'e Cuci'den sonra Çağatay, Ögeday ve Tuluy adında üç oğlu ve iki kız çocuğu daha doğurdu.
Merkitleri yenmesi Timuçin'e büyük bir saygınlık kazandırdı ve onun Cengiz Han adıyla tarih sahnesine çıkmasına zemin hazırladı.
24:55Timuçin ve Camuka'nın İlişkisi: Timuçin ve Camuka korkuluk cubur mevkiine geldiklerinde kardeşliklerini yenilemek için birbirlerine kemerler taktılar.
İki adam onsekiz aylarını birlikte geçirdiler, ancak Timuçin'in zekası ve ilerleme isteği Camukadan farklıydı.
Moğol boylarının bir kısmı Timuçin'i Moğolları yeniden birleştirecek kişi olarak görüyordu, ancak pek çok kişi daha güçlü olan Camukaya katılmıştı.
26:04Timuçin'in Han Seçilmesi: Timuçin, Camukadan ayrıldı ve Moğollar içgüdüsel olarak bir önder aramaya başladı.
1196 yılında bir kurultay toplanarak Timuçin'i Moğolların hanı seçtiler ve ona Kaan Han ünvanı verdiler.
Timuçin bir hükümdar gibi davrandı, üvey ağabeyi Belgüte'yi büyük seyis olarak tayin etti ve özel muhafız birliği kurdu.
27:42Camuka ile Çatışma: Timuçin tahta çıktığını haber vermek için Tuğrul'a ve Camukaya elçiler gönderdi.
Camuka, kendisi olmadan yapılan bir seçimin kendisini bağlamadığını söyleyerek Timuçin'in atlarını çalmasını emretti.
Bu olaydan sonra Camuka on üç farklı boyla ittifak kurarak otuz bin silahlı adam toplayarak Timuçin'e karşı harekete geçti.
29:00Savaşın Sonuçları: Savaşların ardından Timuçin, Cerane geçidine kadar geri çekildi, ancak savaşın sonucu Timuçin'in lehine olmuştu.
Camuka'nın tarafında olan pek çok klan, onun yaptığı barbar törenden ve anda yeminini bozduğu için onu terk etti ve Timuçin'e katıldı.
Camuka sinsi, bencil ve zorba görülürken, Timuçin daha dürüst, adil ve acımasız olarak görüldü.
30:22Timuçin'in Gücün Artması: Kerayit hükümdarı Tuğrul, tahtını korumak için Timuçin'in yardımıyla savaştı.
Timuçin, Tuğrul'un düşmanlarıyla savaştı ve ona tahtını tekrar kazandırdı.
Merkit lideri Toktoa'dan kalan ganimetleri Tuğrul'a verdi, bu gelişmeler Timuçin'in karizmasını artırdı.
31:25Timuçin'in Tatar Seferi: Timuçin, Camuka ile savaştan sonra Tatarlar'a karşı sefer düzenleyerek uluslararası arenaya çıkacaktı.
Tatarlar Moğollar'a karşı büyük bir düşmandı; Moğol atasını zehirlemiş ve Timuçin'in babası Yesügey'i öldürmüştü.
Tatarlar Kuzey Çin'de bulunan eski müttefikleri Kinler'in sınırlarına girip yağmalarken, Kinler Börtüginlere ve Keraits'e ittifak kurmaya davet etti.
32:14Tatarlar'a Karşı Zafer: Timuçin ve Tuğrul Han, Tatar ülkesine hareket ederek onları kuşattı ve yenilgiye uğrattı.
Savaş sonrası Kinler, Tuğrul'a "Vak" (Kral) unvanını vererek "Tuğrul Vak Han" olarak anılmaya başlandı.
Savaş sırasında bir Tatar, Timuçin'in beş yaşındaki oğlu Tuluyu kaçırma girişiminde bulundu ancak yanındakiler tarafından durduruldu.
33:05Camuka ile Karşılaşma: 1201 yılında Camuka, Timuçin'e "Evrensel Han" unvanını veren bir kurultay düzenlendi.
Timuçin ve Tuğrul, bu gelişmelerden haberdar olup hızlı harekete geçti ve 1201-1202 kışı boyunca savaşlar sürdü.
Savaş sırasında Camuka'nın yanında bulunan "Yağ Dağcıları" (Dacılar) fırtına ve kar fırtınası yaratarak Timuçin'in ordusunu zor duruma düşürdü.
34:45Timuçin'in Yaralanması ve Çelme'nin Eylemi: Savaş sırasında Timuçin boynundan zehirli bir okla yaralandı ve çok kan kaybetti.
Çelme, Timuçin'in yarısından sızan kanı sürekli emerek onu tedavi etti.
Gece yarısında Timuçin susadığında, Çelme düşman kampına gizlice girdi, Tacıtlara ait kaymak içeren süt bulunan bir kova aldı ve geri döndü.
36:02Şina'nın Dönüşü: Savaşın ardından Timuçin'i kurtaran Şina, Shera Han'ın huzuruna çıktı.
Timuçin, Şina'nın neden daha önce gelip kendisine katılmadığını sorduğunda, Şina mal varlığından vazgeçemediğini ve ailesi için endişelendiğini söyledi.
Timuçin, Şina'nın adını "Cebe" (Kucağı) olarak değiştirdi ve ona at, 10 kişi ve daha sonra 100 bin asker verdi.
38:15İkinci Tatar Seferi: 1202 yılında Timuçin, Kinlerin isteğiyle değil, Moğolların kendilerinin isteğiyle ikinci Tatar seferine çıktı.
Timuçin, askerlerine ganimet için savaşmayı bırakmamalarını, düşmanı ezdikten sonra ganimetin eşit paylaştırılacağını ve her askerin payını savaşta hayatını kaybeden askerlerin aileleriyle paylaşacağını söyledi.
Tatarlar bu seferde bağımsızlıklarını kaybetti, toprakları ve esirleri Timuçin'e geçti.
39:23Naymanlara Karşı Sefer: Tatarların yok edilmesinden sonra Timuçin ve Tuğrul Han, Naymanlara karşı sefer düzenlediler.
Bu seferde Tuğrul Han Naymanların baskınına uğradı ve Timuçin onun hayatını kurtardı.
Tola'nın Kara Ormanlarında bir araya gelen ikili birbirlerini baba-oğul ilan ettiler.
39:46Keraits ile İlişkiler: Camuka, Tuğrul'un oğlu Şengün'ü kandırmayı başardı ve Timuçin, Şengün'den kardeşi Kasar ile kız kardeşinin evlenmesini istedi.
Keraits evlilik teklifini kabul eder gibi görünüp Timuçin'i şölene davet ettiler.
Timuçin'in han babası Tuğrul, Camuka ve oğlunun planlarına ses çıkarmadı.
40:20Keraits ile Savaş: Çatışma uzun sürdü ve her iki tarafta da çok sayıda ölü ve yaralı çıktı.
Savaş sırasında Timuçin'in üçüncü oğlu Ögeday boynundan yaralandı ve Timuçin gözyaşlarının akmasına izin vererek onu tedavi ettirdi.
Timuçin, hala güçlü olmadığını düşünerek uzaklara, Doğu Moğolistan'a çekildi ve yanına sadece 2600 adamını aldı.
41:11Keraits'in Yenilgisi: Timuçin, Tuğrul Han'a mektup yazarak iki tekerlekli bir at arabasının bir tekerleği kırılırsa yerinden oynayamayacağını, kendisinin Tuğrul'un iki tekerleğinden biri olduğunu hatırlattı.
1203 yılında Timuçin, Keraits'in saldırısına karşı Verimsiz Balcuna Gölü'ne çekildi.
Tola-Kerulen arasında Keraits ordusuyla Timuçin üç gün boyunca savaştı ve Timuçin, kendisinden çok daha kalabalık olan Keraits'i yok etti.
42:34Naymanlar: Türk soylu Naymanlar, Moğollardan daha kalabalık ve güçlü bir topluluktu, merkezleri Selenga Irmağı ile Altay arasındaydı.
Keraits'in Timuçin'e katılması, Orta ve Doğu Moğolistan'da Timuçin'i efendi yaptı.
Batı Moğolistan'da bulunan Naymanlar, Timuçin istemeyenlerin sığınma kapısı olmuştu ve Timuçin'in onlara savaş açması kaçınılmazdı.
43:22Cengiz Han'ın Savaşları: Cengiz Han, Tayang'ın ve Camuka'nın isyanını ödüllendirdi ve savaş hazırlıklarına başladı.
Tayang Kağan, "Gökte bir güneş ve ay olabilir ama yeryüzünde yalnızca bir hakan olabilir" diyerek geri dönülmez bir cümleyi kurdu.
1204 yılında Cengiz Han ordusunu 10'luk, 100'lük ve 1000'lük kısımlara böldü ve gece muhafız sayısını 80'e çıkardı.
44:51Karakurum Savaşı: Savaş Karakurum civarında başladı ve Moğol öncü birlikleriyle karşılaştılar.
Camuka, düşmanına övgü yağdırmakta tereddüt etmedi ve Moğol komutanlarını "dört köpeği" olarak tanımladı.
Camuka'nın sözleri Tayang Han'ı korkuttu ve ordusuyla geri çekilmeye başladı.
46:22Camuka'nın İhaneti ve Savaşın Sonu: Kalbi Moğol olan Camuka, savaşın ortasında onları bırakıp Timuçin'e katıldı.
Naymanlar dağıldı ve savaş alanında son asker düşüp öldüğünde Nayman ülkesi teslim oldu.
1204 sonbaharında Cengiz Han'ın rakipleri sadece Merkit Tokta ve Camuka kaldı.
47:12Rakiplerin Yenilgisi: 1205 baharında Timuçin, Tokta'yı bir ok ile öldürdü ve oğulları onun kafasını alıp götürdüler.
Subutay, Merkit çetelerine karşı harekete geçti ve onların direnişlerine son verdi.
Camuka, tanrı tepelerinde son beş adamıyla hırsızlık yaparak geçiniyordu ve yakalanıp Cengiz Han'a getirildi.
48:43Camuka'nın Sonu: Cengiz Han, eski andası Camuka'ya her şeyi unutarak yeniden başlamayı teklif etti.
Camuka, "Benim ölmem gerekiyor ama kanımı dökmeden öldür beni" diyerek intikam istemedi.
Camuka kanı akıtılmadan boynu kırılarak öldürüldü ve onun için bir cenaze töreni düzenlendi.
49:35Cengiz Han'ın Kağanlığı: Artık bozkırda Cengiz Han'a karşı koyan ne bir krallık, ne bir prens, ne de bir han kalmıştı.
1206 ilkbaharında Onon nehri yakınlarında büyük bir kurultay yapıldı ve Timuçin "Cengiz" ünvanını aldı.
Cengiz Han, ordusunu yeniden örgütleyerek 100 bin 10 bin kişilik birlik yapısını kurdu ve on bin kişilik tümenleri yönetmek üzere doksan üç komutan yarattı.
52:13Kurultay ve Gelecek Planları: 1206 kurultayı sonrası Cengiz Han bozkırın en büyük hanı ilan edildi.
Kurultayda Cengiz Han, geçmişte yanında bulunan ve ona sadık kalanları övdü.
Kurultaydan bir yıl sonra 1207 yılında Cengiz Han, kuzeydeki ormancı boyları egemenliği altına alması için en büyük oğlu Cuci'yi görevlendirdi.
53:58Sibirya Seferi: Sibirya, sık ormanlarla kaplı ve nehirler, dağlarla korunan zorlu bir bölgeydi.
Bölgede hayvancılık yapılmıyordu, insanlar av hayvanları, kökler ve meyvelerle besleniyordu.
Burada yaşayanlar vahşi ve disiplinsizdi, kayın ağacı kabuğundan kulübelerde yaşıyor, kışın tahta atlar dedikleri kızaklarla hareket ediyorlardı.
54:53Hoyrat ve Kırgızlar: Cuci, Hoyrat Moğollarının şaman kralı Kutga Beyi ile birleşerek Hoyrat ülkesini büyük ölçüde savaşılmadan ele geçirdi.
Şaman kral Kutuga, Moğolları Kırgız Türklerinin ülkesine kadar götürdü.
Kırgızlar, Yenisey bölgesine büyük saygı duyuyorlardı ve uzun yıllar sonra Rus istilasında batıya göç ettiler.
56:05Kırgızlar ve Cuci'nin İntikamı: Kırgız seferi, Moğolların Moğolistan dışında sefer yaptıkları ilk toprak parçası oldu.
Moğollar Kırgızlardan vergi topladı ve ülkenin yönetimine uzunca bir süre karışmadılar.
Cuci'nin ordusu Uda Vadisi'nde, Cengiz Han'ın annesinin evlat edindiği Boru Kul'u pusuya düşürülerek öldürdüğünde, Cengiz Han intikam yemini etti.
57:09Moğolların Kuzey Seferleri: Moğol birlikleri Barkunlar, Ursutlar, Kapkaralar ve Tubalar gibi tundra iklimi halklarını ele geçirdi.
Jean Paul, Moğolların Kuzey Buz Denizi'ne kadar ulaştıklarını düşünmektedir.
Cengiz Han kızlarından birini Kutla'nın büyük oğluna, Cuci de kendi kızını Orata'nın bir oğluyla evlendirdi, akrabalık ilişkileri güçlendi.
57:51Şamanlar ve Cengiz Han: Şamanlar her dönemde güçlü olmuş, hem saygı duyulmuş hem de korkulan kişilerdir.
Şaman Kök, Cengiz Han'a Karşılık'ın imparatorlukta kalması gerektiğini söyleyince, Cengiz Han kardeşini tutuklattı.
Cengiz Han, Şaman Kök'ü beli kırılarak idam ettirdi ve yerine Usun adında beyaz giyinen ve beyaz ata binen bir şamanı din adamı olarak ilan etti.
59:25Cengiz Han İmparatorluğu'nun Kuruluşu: Cengiz Han'ın Bozkurun tek halı olması ve Moğolistan'ın birleşmesinden sonra bölgede büyük bir devrim başladı.
Boylar arasındaki mücadeleler, çatışmalar ve anarşi ortadan kaldırıldı.
Moğollar ve Türkler, Çinliler tarafından aşağılanmaktan usanmışlardı ve birleşmeyi kendilerine zarar vermiş olanlara karşı intikam almak için kullanacaklardı.
1:00:53Uygurlar ve Moğollar: Uygurlar, konar göçer topluluklarda görülmeyen bir uygarlık seviyesine ulaşmışlardı.
Cengiz Han, dört oğluna okuma yazma öğretmesini istedi ve muhtemelen Türkçe öğrenmelerini de istemiş olabilir.
Cengiz İmparatorluğu'nun ilk hocaları ve ilk memurları Uygurlar oldu.
1:01:55Cengiz Han Yasaları: Cengiz Han yasalarında rahipler ve dinsel kuruluşlar vergi kapsamına alınmadı.
Casusluk, firar, hırsızlık, zina ve tüccarlar için üçüncü kez iflas etmek ölüm cezası getirdi.
Akarsularda yıkanmak ve su kaynaklarını işemek de yasaklandı.
1:02:20Uygurların Moğol İmparatorluğu'na Katılması: 1204 yılında Naymanların ve Uygurların Moğollara katılması, daha sonra Çin Seddi'nin kuzeyine yerleşmiş olan Nasturi Hıristiyan ön örgütlerin Moğollara katılması önemliydi.
Bu birleşmelerden sonra Cengiz Han soyundan gelen kişilerin ön örgütlerle evlenmesi ve kız vermesi bir gelenek haline geldi.
Uygurlar, Cengiz Han İmparatorluğu içerisinde kendi prenslerini koruma hakkına sahip olacaklardı.
1:04:34Çin'deki Devletler: Cengiz Han'ın imparatorluğunu kurduğu 13. yüzyıl başlarında Çin sahasında üç devlet bulunuyordu: Tangut Kralı (Batı Şia), Kin Hanedanı ve Song Hanedanı.
Cengiz Han, Kinlere sefer yapmadan önce Tangutlar üzerine bir sefer düzenleme kararı aldı.
Tibet kökenli Tangut Krallığı, Kuzey Çin'de bulunuyordu, yerleşik nüfustan oluşuyordu, ticarette zenginleşmişti ve güçlü bir orduya sahipti.
1:06:01Moğolların Tangutlarla Savaşı: Moğollar 1205 yılında Tangutlar'a karşı ilk baskını gerçekleştirdiler, ancak 1207 yılında yüksek surlarla korunan şehirleri ele geçiremediler.
Moğollar, Bluhay kalesini kuşattıklarında Tangutlara şehri teslim etmeleri karşılığında kedileri ve kuşlarını almayı teklif ettiler, ancak Tangutlar kabul ettikten sonra Moğollar hayvanların kuyruklarına ve bacaklarına yanıcı bir şey bağlayıp ateşe vererek kaleyi yakıp ele geçirdiler.
1209 yılında başlayan Tangutlarla savaş Moğolların en uzun ve en çetin savaşlarından biri oldu ve kesintilerle 24 yıl sürdü; Cengiz Han bu savaşın son seferinde öldü.
1:07:08Tangutların Teslimiyeti: Moğollar Tangut ülkesine büyük bir orduyla geldiğinde, Tangut kralının veliaht prensi Moğol orduları karşısında yenildi ve Molohay şehri yağmalandı.
Cengiz Han, Tangut başkenti Kishia'yı kuşattığında sarı irmağın akıntısını değiştirmeye çalıştı ancak esirleri nehre dayanacak bir bent yapmayı başaramadı.
Tangut kralı barış istedi ve kızını Cengiz Han'a vererek teslim oldu; ayrıca haraç vermeyi ve savaş zamanında süvari birlikleri göndermeyi kabul etti.
1:08:35Kin İmparatorluğu'na Savaş: Cengiz Han'ın büyük dedesi Kin ülkesinde uğradığı aşağılama ve işkenceyi unutan kimse yoktu, Cengiz Han yıllardır intikam ateşiyle yanıyordu.
Mart 1211'de Cengiz Han, Kuzey Çin'e savaş ilan etmek için Carrland'de bir kurultay topladı ve Kin elçisini diz çökerek karşılamayı reddederek savaş ilan etti.
Cengiz Han, Kinlere karşı 90 bin kişilik kuvvetli bir süvari ordusu topladı ve iyi bir hazırlık dönemi geçirdi.
1:10:35Moğolların Kinlere Saldırısı: 1211 ilkbaharında küçük parçalara bölünmüş Moğol ordusu Gobi Çölü'nü aştı ve Çin Seddi'ne hiçbir güçle karşılaşmadan yaklaştı.
Örgütler taraf değiştirerek Cengiz Han'a katıldılar ve Kin ordusu komutanı, Cengiz Han ile görüşmek için Shimo Mingan'ı gönderdi.
Mart 1211'de Çinliler ve Moğol orduları Kalkan Şehri yakınlarında karşı karşıya geldi ve Kin ordusu tamamen yok edildi.
1:13:08Çin Seddi'nin Fethi: Çin Seddi Moğol süvarilerine büyük engel oluşturuyordu, ancak Çinlilerin iç işlerinde birlikte hareket edememesi Cengiz Han'a büyük nimetler sunuyordu.
Cengiz Han, Leo Dank bölgesine giren Cebe'nin liderliğindeki Moğol birlikleriyle Dongjini Leo Yangı'ı kuşattı ve şehri ele geçirdi.
Cengiz Han, düşmanlarının politik kargaşalarını kullanarak muhalif adamları kendi hizmetine almaya çalışıyordu.
1:15:58Mançurya'nın Fethi: 1212 yılında Yerli Huu Cengiz Han korunması altında Leo Kralı ilan edildi ve Kinlerin kuzeyinde Jelinde Cengiz Han'a sadık bir prenslik kuruldu.
1214 yılında Cengiz Han kardeşi Kasar ve en iyi subaylarından Mukali'nin yönettiği iki orduyu Mançurya'ya gönderdi.
1215 yılında Mançurya'nın tamamı Moğolların eline geçti ve 1216-1218 yılları arasında Moğollar Kore'ye kadar ilerledi.
1:17:56Moğolların Çin Seddi'ni Aşması: 1213 yılından sonra Moğollar, işbirliği, istihbarat ve kurnazlık ile Çin Seddi'ni kolayca aşmayı başardı.
Cebe, Çin ordusunu 22 kilometrelik dar bir boğaza sürükleyip bir pusuya düşürdü ve neredeyse tüm Kim birliklerini yok etti.
Moğol birlikleri parça parça Pekin'e yaklaştı ve Kin ülkesi dağılmıştı.
1:19:09Cengiz Han'ın Çin Seferi: Cengiz Han kuvvetlerini üçe böldü: merkez ordusunu kendisi, sağ kanadını oğulları, sol kanadını kardeşleri alacaktı.
Moğol süvarileri topraklara sahip olmak istemeyerek tarlaları ve köyleri ateşe veriyordu.
Pekin önlerine kadar gidip ele geçiremeden geri dönmek Cengiz Han'ı mutsuzluğa sürüklemişti.
1:21:47Çin'in Moğolları Karşılaması: Moğolların seferleri Kuzey Çin'i sarsmış ve Çin sarayı dehşete düşmüştü.
Çin birlikleri, Moğol ordusunun tekrar geleceğini düşünerek güzergahlara atları yaralamak için çivili tuzaklar yerleştirdiler.
1214 yazında Pekin sarayı, başkentini terk edip Sarı İrmak'ın güneyinde Kaihong'a taşındı.
1:23:10İkinci Çin Seferi: Cengiz Han, Kinlerin barış şartlarına uygun hareket etmediğini düşünüp sefer hazırlıklarına başladı.
Cengiz Han, bir önceki seferde Pekin'i ele geçiremeyeceğini anlayıp Moğolistan'a dönerken Çinli istihkamcılar ordusuna dahil etti.
1215 Ocak ayında Pekin'e gitmek üzere yola çıktı ve Çin ordusu Pekin yakınlarında yıkıcı bir yenilgiye uğradı.
1:24:54Pekin'in Fethi: Cengiz Han Mart 1215'te Pekin surlarına dayandı ve şehir etrafı kuşatıldı.
Mancınıklar devreye girerek büyük taşlar Pekin surlarından büyük parçalar koparıyordu.
Pekin şehri Mayıs-Haziran 1215'te alındı, ancak Cengiz Han ilgi duymayan bu şehre girmedi.
1:27:11Pekin'deki Yıkım ve Sonrası: Şehir düştükten sonra inanılmaz bir yağma ve talan yaşandı, tarihçi Cüzzani'ye göre 60 bin kadının surlardan aşağı atladığını naklediyor.
Pekin ovasında sayıları on binleri bulan cesetler çürüyordu ve sokaklardan nehir gibi akan kanlar kurumuştu.
Moğollar hastalıktan kurtulmak için geri çekilmek zorunda kaldılar, ancak Pekin'in fethi Cengiz Han'ın itibarını arşa çıkarmıştı.
1:29:35Çin'deki Sonuçlar: Pekin kargaşa içerisinde varlığını devam ettirmeye çalışırken Nuan'da da karışıklıklar vardı, evlerinden ayrılan kişilerin sayısı bir milyonu geçmişti.
Çin bu krize daha fazla dayanamadı ve halkın yönetimi tepkisi büyük bir kanlı isyan başlattı.
Cengiz Han, Çin seferine çıkmadan önce Tangutlar'dan destek istemiş, ancak Tangutlar kendi çıkarları için Kinlere ait olan Gansu ve Şensi'ye saldırdılar.
1:30:17Moğolların Kinlerle Savaşı: 1215'te Tangut birlikleri Moğol ordusuna katıldıktan sonra Damigfu şehri ele geçirdi ve kısa süre sonra Şanton'u yerle bir etti.
Moğollar iki ayda 2000 kilometre yol kat edip Kinlerin yeni başkenti Kai Fonk'a ulaştılar, ancak burada çok oyalanmadan Pinyak yönüne çekildiler.
Çinliler Pekin'i kaybetmenin ardından her yerden saldırıya uğrayınca toplu halde herkesin silah altına alınması emrini verdi ve eğitimsiz bir ordu meydana getirdi.
1:31:04Cengiz Han'ın Çin'den Çekilmesi: Cengiz Han, atalarının intikamını aldığını biliyordu ve Moğol birliklerinin dinlenmeye ihtiyacı vardı.
Çin'i toptan yok edemeyeceğini biliyordu ve Moğolistan'a dönmeye karar verdi.
Eylül 1217'de Çin harekatlarının yönetimini General Mukali'ye devretti, askerlerinin yarısını onun emrine verdi ve ona "Bütün ulusun hanı" unvanı verildi.
1:32:23Cengiz Han'ın Çin Stratejisi: Pekin'in fethi sırasında Kinlere kraliyet başdanışmanlığı yapan Kitan aristokratı Yeli Çutsa'yı hizmetine aldı.
Yeli Çutsa, kendi geleneklerini unutmadan Çin kültürünü öğrenmişti ve Cengiz Han'ın huzuruna getirildi.
Cengiz Han, Yeli Çutsa'nın "Ülkeleri at üstünde idare edemezsin" nasihatini mantıklı buldu ve fethedilen yerlere kendisine iltihap bildiren yerel yöneticileri bıraktı.
1:34:51Mukali'nin Çin Yönetimi: Cengiz Han, Çin fetih ve idare işlerini Mukali'ye bırakmıştı; kendi adına ferman çıkarmak, süslü kemer, davul ve taht kullanma hakkına sahipti.
Mukali, yedi yıl boyunca başarılı savaşlar vererek Kin hanedanını Honan'da hapsetmeyi başaracak ve Çin'i Cengiz Han adına yönetecekti.
1223'te Çin'de hayatını kaybedecekti.
1:36:52Karahıtaylar ve Harezmşahlar: Anavatanları Mançurya'nın güneyi olan Karahıtaylar, 10. asırda Moğolistan'ın tamamına hakim olmuşlardı.
Karahıtaylar 1130 yılında Merkezi Balasagun olmak üzere Karahıtay devleti kurdu ve 1141 Katvan Savaşı'nda Selçuklu Devleti'nin yıkılma sürecini hızlandırdı.
İlerleyen yıllarda Harezmşahlar ve Karahıtaylar arasındaki ilişkiler kötüye gitti ve aralarında birçok muharebe oldu.
1:38:23Naymanlar ve Karahıtaylar: Nayman Kralı Tayan Kağan (asıl adı Talbuka), Cengiz Han ve ordularına direndi.
1208 yılında Tayan Kanun oğlu Küçük, babasının Cengiz Han tarafından yenilgiye uğratılmasından sonra göç yolunu seçti.
Küçük, uzunca bir süre başıboş gezdikten sonra zorunlu göç yoluna devam ederek Karahıtayların yolunu tuttu ve Gürhan adlı kraldan sığınma hakkı istedi.
1:40:00Küçük Han'ın Yükselişi: Karahıtaylar, İslam kaynaklarında putperest kafirler olarak adlandırılan, Müslüman çoğunluklu bir coğrafyada hakimiyet kurmuşlardı.
Nayman güçlük, Karahitay başkenti Balasagun'da kral tarafından iyi karşılanıp, hükümdarın kızı Çelik Kuu ile evlendirilmişti.
Karluk lideri Aslanhan ve Uygurlu İdi, Karahitaylardan kurtulup Cengizhan ile kuvvetlerini birleştirmişlerdi.
1:40:34Küçük Han'ın İhaneti: Küçük, Naymanları toplamak ve Gürhan'ın hizmetine sokmak için izin istedi ve Gürhan ona "Küçük Han" unvanını verdi.
Küçük, kendisinin hükümdara bağlı olduğunu söyleyerek onu ikna etti ve gösterilen cömertliği iyi kullandı.
Küçük, Harezmşah Muhammed ile işbirliği yaparak Karahitaylara karşı harekete geçti.
1:41:35Karahitayların Yükselişi ve Küçük Han'ın İhaneti: Harezmşahlar büyük bir güce ulaşmış olsalar da hala Karahitayların haraç güzarı durumundaydılar.
Küçük ve Alaaddin Muhammed, Karahitay topraklarını paylaştırmaya karar verdi.
1210 yılında Sultan Alaaddin, Maveraünnehir seferine çıktı ve Karahitay ordusunu mağlup etti.
1:42:28Küçük Han'ın İsyanı ve Zaferi: Küçük Han, ülkenin içindeki kargaşayı değerlendirip doğusunda isyan etti ve Gürhan'ın ordusunu geri çağırdı.
İlk karşılaşmalarında yenilse de Küçük Han, Karatayların hazinelerinin bulunduğu Özkent'i yağmaladı.
Harezmşah birlikleri eş zamanlı olarak batıdan harekete geçti ve yaşlı Karahitay hükümdarını Kaşgar civarında esir aldı.
1:43:07Küçük Han'ın Devlet Yönetimi: Gürhan tahttan indirilmese de devlet yönetimi fiili olarak Küçük Han'a geçti.
Harezmşah Muhammed, Küçük Han'a antlaşmanın yerine getirilmesini istedi ancak Küçük Han tüm istekleri reddetti.
Küçük Han, Müslümanların çoğunlukla olduğu bir ülke yönetmek için yaratılmamıştı ve halkının kalbine inmemişti.
1:44:32Küçük Han'ın İslam'a Karşı Tutumu: Doğu Türkistan'daki Kaşgar şehri Karahitay topraklarında bulunuyordu ve halkının çoğunluğu Müslüman'dı.
Küçük Han, Kaşgar Han'ın oğlunu esaretten kurtararak idareci olarak gönderdi ancak halk bu kişiyi istemedi ve o Kaşgar'a girmek üzereyken öldürüldü.
Kaşgar halkı Küçük Han'a isyan ettiğini duyurdu ve Küçük Han birliklerini toplayarak bu bölgeye hücum etti.
1:45:06Küçük Han'ın İslam'a Karşı Politikaları: Küçük Han, Müslümanları Hıristiyanlık ya da Budizm arasında tercih yapmaya zorladı ve ezanın okunmasını ve namaz kılınmasını yasakladı.
Cami ve medreselerin kapılarına kilit vurdurdu, ibadetten men edilen Müslümanların İslami kıyafetler giymesi de yasaklandı.
Küçük Han'ın askerleri emirlerin yerine getirilmediğini teftiş etmek için Müslüman ailelerin evlerinde kalıyordu.
1:45:47Küçük Han'ın Hote'deki İhaneti: Aynı olaylar Kaşgar'da olduğu gibi Hote'de de yaşandı ve Hote şehri meydanında üç bin kişi toplanmıştı.
Hote müftüsü Alaaddin Muhammed el-Hoteveni, Küçük Han'ın kötü söylemleri üzerine ona karşı bağırdı ve askerler tarafından zincire vuruldu.
Hote'de birçok dinden insanlar beraber yaşamaya alışkındı ve Küçük Han'ın davranışları Türk ahlak anlayışına tamamen zıttıydı.
1:47:04Cengiz Han'ın Müdahalesi: Küçük Han, Cengiz Han'ın eski düşmanı Tajang'ın oğlu olarak hile ile Karahitay tahtına oturmuştu.
Cengiz Han, 1211 yılında Almalık'ı kuşattı ve Cengiz Han Çin seferleri ile meşguldü.
Cengiz Han, Almalık'ı kurtarmak için Cebenoyan ile birlikte yirmi bin kişilik kuvveti hızla yola çıkardı.
1:48:19Cebenoyan'ın Müdahalesi: Cebenoyan, Altay ve Tarbagatay dağlarını aşarak Almalık'a yöneldi ve Küçük Han geri çekildi.
Almalık şehri Cebenoyan'ın kapılarını açtı ve bölgedeki Müslümanlar onu kurtarıcı olarak gördüler.
Cebenoyan her yerde Müslümanlara açıkça ve rahatça ibadet etmelerine izin veren buyruklar yayımladı ve ordusu hiçbir yeri yağmalamadı.
1:50:28Küçük Han'ın Sonu: Küçük Han, Cebenoyan'ın amansız peşine takılacağını hesaba katmamıştı ve hiçbir yerde barınamıyordu.
Cebenoyan, Küçük Han'ı Pamir yönüne kaçarken Bedehşan bölgesinde kuşattı ve Sarı Göl kıyısında öldürüldü.
Cebenoyan, Küçük Han'ın kellesinin Karatay şehirlerinde dolaştırılmasını emretti ve Küçük Han'ın oğlu Sugnak Tekin, Cengiz Han'a bağlılığını bildirdi.
1:51:29Cebenoyan'ın Karatay'ı Fethi: Doğu Türkistan, Kaşgar Sık Gölü Havzası ve vadi ülkeleri Cengiz İmparatorluğu'na bağlandı.
Cebenoyan, gençliğinde Cengiz Han'ın düşmanlarının yanındaydı ve beyaz somaklı atını okla öldürmüştü, ancak savaşın ardından bağışlanmış ve kendini imparatora adamıştı.
Cebenoyan, Cengiz Han'a sadakatini göstermek için binbeyaz burnunu alt buldurup efendisine yolladı ve imparatoruna bağlılığını kanıtlamak istedi.
1:52:35Cebenoyan'ın Balas'a Girişi: Cebenoyan, Karatay başkenti Balas'a direniş yaşamadan girdi ve buradaki halkın yarısı Müslüman'dı.
Moğollar bu şehre "Gobalı" (moğolca güzel şehir) ismini verdi ve halk Cebenoyan'ı kurtarıcı olarak karşıladı.
Cebenoyan, şehirdeki yağmayı yasakladı ve Müslümanlara serbestçe ibadet etme hakkı tanıdı.
1:53:00Harezmşahlar ve Moğolların Sınır Komşusu Olması: Moğollar ve Harezmşahlar artık sınır komşusu olmuştu, ancak Sultan Alaaddin küçük ülkeye yürümeye çekinmişti.
Otrar hadisesinde 450 Müslüman tüccarın öldürülmesi, Harezmşah'ın Moğollara karşı savaşını bir cihada dönüştürmesini imkansız kılacaktı.
Bu bölgede Müslümanlar için Cengiz Han bir kurtuluş olarak görünsede, bir iki yıl sonra Harezm, Horasan ve Maveraünnehir bölgeleri daha önce görülmemiş derecede yağma ve yıkıma uğrayacaktı.
1:54:33Harezmşahların Tarihi: Harezmşahlar, Gürgenç, Semerkant, Buhara, Herat ve Gazne gibi parlak ve eski uygarlık şehirlerini elinde bulunduruyordu.
Harezmşahlar kendilerini Selçukluların varisi olarak görüyordu ve kısa zamanda Basra'dan Sırderya kıyılarına, Hazar Denizinden Hindistan kıyılarına kadar yayılmışlardı.
Harezmşah hükümdarı Muhammed Şah, devletini yetenekleri sayesinde değil, bölgedeki siyasi boşluğu ve rakip eksikliği sayesinde genişletmişti.
1:55:35Cengiz Han ve Harezmşah Arasındaki İletişim: Pekin'in düştüğünü öğrenmek için gönderilen Harezmşah elçisi Bahattin Razi, Çin'de Cengiz Han'ın olduğunu öğrenmişti.
Cengiz Han, elçiden Şah'a "Şahı batının, kendimi de doğunun efendisi olarak görüyorum" mesajını iletmeyi istedi ve iki tarafta güçlü bir barış olmasını istiyordu.
Cengiz Han'ın ve Şah'ın çıkarları ticaret anlamında aynıydı, ancak Muhammed Şah, Cengiz Han'ı bir ortaktan çok rakip olarak görüyordu.
1:56:50İttifak Antlaşması ve Otrar Hadisesi: Cengiz Han kendi elçisiyle beraber Harezmşah elçisini bir tüccar kervanı ile geri gönderdi ve heyet sözcüsü Cengiz Han'ın Muhammed'i en sevgili oğlu olarak gördüğünü bildirdi.
Harezmşah elçiye tehditler savurdu ancak sakinleştirildi ve ittifak antlaşmasının imzalanmasını kabul etti.
1218 yılında 450 kişiye mal olan bir kervan, Otrar şehir valisi İnalçık tarafından durduruldu ve kervandakiler katledildi.
1:58:39Cengiz Han'ın Tepkisi: Cengiz Han tazminat istemek için üç kişiden oluşan bir heyeti Harezmşah Muhammed'e gönderdi.
Bu elçilerden biri öldürüldü, diğer ikisi zarar verilmiş şekilde Cengiz Han'a gönderildi ve Moğollar artık bu cinayetlerin ve küçük düşürülmenin intikamını almaktan geri duramazdı.
Cengiz Han, elçisinin öldürülmesinin töre ve ahlak kurallarına göre affedilemez bir suç olduğunu düşünüyordu ve soğukkanlılığını yitirmeden Burkan Kaldın Dağı'na çıkarak inzivaya çekildi.

Cengiz Han'ın Hayatı ve Moğol İmparatorluğu'nun Kuruluşu

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir