Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Mehmet Mahur Tulum tarafından sunulan "Çağdaş Türk Yazı Dilleri" kitabının beşinci ünitesinin özet çekimidir.
- Video, Türkmen Türkçesi ünitesinin içeriğini kapsamlı şekilde ele almaktadır. Öncelikle Türkmen adının kökeni ve anlamı açıklanmakta, ardından Türkmenlerin tarihi anlatılmaktadır. Daha sonra Türkmen Türkçesi'nin özellikleri, edebiyatı ve Türkmenistan'ın coğrafi konumu hakkında bilgiler verilmektedir. Son bölümde ise Türkmen Türkçesi'nin gramer özellikleri, ünlü uyumu ve fiil çekimleri örneklerle açıklanmaktadır.
- 00:01Türkmen Türkçesi Ünitesi Özeti
- Çağdaş Türk Yazı Dilleri kitabının beşinci ünitesi "Türkmen Türkçesi" konusunu ele almaktadır.
- Bu üniteyi tamamladıktan sonra Türkmen adını, tarihini, Türkçesini, edebiyatını, yerini ve gramerini sınıflandırabileceksiniz.
- 00:44Türkmen Adının Yapısı ve Kökeni
- Türkmen adının yapısı ve kökeni konusunda çeşitli görüşler vardır.
- Profesör Dr. İbrahim Kafesoğlu'nun "Türkmen Adı, Manası ve Mahiyeti" adlı yazısında bu görüşler ele alınmıştır.
- Jean Deni'ye göre Türkmen kelimesi "koyu Türk, safkan, Türk" anlamlarına gelmektedir ve Türkçede "kocaman, karaman, şişman" gibi kelimelerle aynı yapıya sahiptir.
- 01:44Türkmenlerin Tarihi
- Türkmenler Oğuz kökenlidir ve diğer Oğuz boyları 11. yüzyılda batıya göç ederken doğuda kalmışlardır.
- Oğuzların büyük çoğunluğu 10. yüzyılda İslamiyet'i kabul edince Müslüman olmayan Oğuzlara Türkmen adını vermişlerdir.
- Gaznelilerin dağına girmeyi reddeden Türkmenler, Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşlerin önderliğinde 1040 yılında Gazne ordusunu yenerek Selçuklu Devleti'ni kurmuşlardır.
- Türkmenler önce Moğol, daha sonra Timurlular hakimiyetine girmiş, 1873'ten itibaren Rus saldırılarına maruz kalmış ve 1884'te Rus hakimiyetini kabul etmek zorunda kalmışlardır.
- 1917'den itibaren Sovyetlerin idaresinde kalan Türkmenistan, 27 Ekim 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir.
- 03:25Türkmen Türkçesi
- Türkmen Türkçesi, Oğuz grubu şivelerinin doğu kolundandır ve Oğuz Türkçesinin özellikleri karakteristiğini oluşturur.
- Türkmen Türkçesi ayrıca Doğu Türkçesinin etkisiyle Kıpçak ve Çağatay Türkçesinin özelliklerini de barındırır.
- Türkmen Türkçesi asıl eserlerini 18. yüzyıldan itibaren vermeye başlamıştır ve söz varlığının temelini Türkçe sözler oluşturur.
- Türkmen Türkçesi tarihi seyri içerisinde Moğolca, Farsça, Arapça ve Rusçadan kelimeler almıştır.
- Türkmen Türkçesi birçok ağzı vardır ve şu anda Türkmenistan'da kullanılan yazı dili 1925'ten beri Türkmen Yumut ağzına dayanmaktadır.
- 04:19Türkmen Türkçesi Edebiyatı
- 18. yüzyıla kadar Türkmen edebiyatı daha çok sözlü edebiyata, dolayısıyla halk edebiyatına dayanır.
- Türkmen Türkçesi Mahdumgulu (1730-1780) ve Mahtungulu'nun şiirleri ile bir yazı dili haline gelir.
- Bolşevik ihtilalinden sonra komünistlerin yönetime gelmesiyle Türkmen edebiyatı yeni bir çehre kazanmıştır.
- 20. yüzyıl Türkmen edebiyatını iki bölüme ayırmak mümkündür: 20. yüzyılın başlarında Türkmen edebiyatı ve Sovyet devri edebiyatı.
- Sovyet devri edebiyatı ise 1920'li yılların edebiyatı, 1930-1945 yılları arasındaki edebiyat, 1945-1960 yılları arası edebiyatı, 1960-1990 yılları arası edebiyatı ve bağımsızlık devri edebiyatı olmak üzere beşe ayrılabilir.
- 05:48Türkmenistan'ın Coğrafi Konumu
- Türkmenistan'ın başkenti Aşkabattır ve batısında Hazar Denizi, kuzeybatısında Kazakistan, kuzeyinde Karakalpakistan, kuzeydoğusunda Özbekistan Cumhuriyeti yer almaktadır.
- Ülkenin güneyinde İran, güneydoğusunda Afganistan ile sınırı bulunmaktadır.
- Ülke Ahal, Balkan, Daşoğuz, Levap ve Maru veya Merv olmak üzere beş eyalete bölünmüş durumdadır.
- 22 Ağustos 1990 tarihinde egemenliğini sağlamış, 27 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir.
- 24 Mayıs 1990'dan beri resmi dil Türkmen Türkçesidir.
- 06:44Türkmen Türkçesi'nin Dilbilgisi Özellikleri
- Türkmen Türkçesinde ünlüler dokuz adettir: a, e, ı, i, o, ö, u ve ü.
- Uzun ünlüler alfabede gösterilmez ve Türkmen Türkçesini diğer Türk lehçelerinden ayıran en belirgin vasıf uzun ünlülerin korunmasıdır.
- Uzun ünlüler asli ve ses olayları sonucunda oluşan uzunluklar olmak üzere ikiye ayrılır ve büyük bir bölümü asli olup yazıda gösterilmez.
- Asli uzunluğa sahip olan ünlüler genellikle ilk hecede yer alır ve anlam ayırt edici özelliğe sahiptir.
- Türkmen Türkçesinde büyük ünlü uyumu oldukça sağlamdır, küçük ünlü uyum ise Türkiye Türkçesine göre daha zayıftır.