Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir televizyon programı formatında olup, sunucu ve çeşitli konuklar (Celal Şengör, Fatih, Oya ve Fuat Hoca) tarafından büyük coğrafi keşifler hakkında bilgiler paylaşılmaktadır.
- Video, coğrafi keşifin tanımı ve "büyük" keşiflerin özellikleriyle başlayıp, 15. ve 16. yüzyıllardaki önemli keşifleri kronolojik olarak ele almaktadır. Portekiz ve İspanya'nın keşif gezileri, Bartolomeo Diaz'ın Ümit Burnu'na ulaşması, Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfi ve bu keşiflerin dünyaya etkileri detaylı şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca Piri Reis'in haritaları, Ptolemaios atlası ve diğer önemli coğrafi kaynaklar da incelenmektedir.
- Programda ayrıca Vikinglerin keşifleri, Tordesias Antlaşması, Gemici Enrico'nun rolü ve keşif teknikleri gibi konular da ele alınmaktadır. Konuşmacılar, bu keşiflerin Avrupa'nın dünya üzerindeki hakimiyetine nasıl katkıda bulunduğunu ve farklı medeniyetlerin (Çin, Osmanlı İmparatorluğu) bu süreçteki durumlarını da tartışmaktadır.
- 00:18Programın Başlangıcı ve Celal Şengör'ün Habertürk Gazetesi'nde Yazısı
- Programın başlangıcında, planlanan misafir Ilber Ortaylı'nın günleri karıştırdığı için programda bulunamayacağı belirtiliyor.
- Celal Şengör, Habertürk Gazetesi'nde haftada bir gün bilim yazıları yazmaya başladığını duyuruyor.
- Yazılarında bilimsel gelişmeler, bilim tarihi, yeni buluşlar ve icatlar hakkında kendine has üslubuyla bilgi verecek.
- 01:40Bilimi Halka Anlatma Görevi
- Celal Şengör, halka bilimi anlatmanın bir görev olduğunu ve bu işin kendisinin mesleğinin bir parçası olduğunu belirtiyor.
- Avrupa'da bu iş kurumlaşmıştır, örneğin Almanya'da her üniversite belirli zamanlarda profesörlerinden halka açık konferanslar vermesini isteyen "Studium Generale" adlı bir uygulama bulunuyor.
- Bu uygulama Türkiye'de pek yapılmıyor, yapılsa halkımız da faydalanabilir.
- 03:45İstanbul Teknik Üniversitesi Kütüphanesi Para Toplama Kampanyası
- İstanbul Teknik Üniversitesi kütüphanesi için para toplama kampanyası devam ediyor.
- Vakıftan bildirildiğine göre, resmi izin için vilayete müracaat edilmiş ve önümüzdeki hafta izin gelecek.
- Kütüphane olmadan üniversite araştırmaları yapılamaz, araştırma olmadan eğitim yapılamaz ve bu durumda üniversite olmaz.
- 06:21Coğrafi Keşifler Hakkında
- Programın konusu büyük coğrafi keşifler olacak ve önce coğrafi keşif ne demek ve büyük olması için ne olması gerektiğini sorgulayacaklar.
- 20. yüzyılın ikinci yarısında Amerika Birleşik Devletleri'nde "Academic Left" adı verilen bir ekol tarafından keşif kavramı eleştirilmiş, çünkü keşfedilen yerlerde zaten insanlar yaşıyordu.
- Gerçek keşif, bir şeyi sadece kendin bulmak değil, insanlığa mal etmekle gerçekleşir; bir yere gitmek, gittiğin yeri tanımak ve tanıtmak, bu tanıtımı insanlığa sunmaktır.
- 08:36Büyük Coğrafi Keşifler
- Büyük coğrafi keşifler, insanlığın ilk defa eski dünyadan dışarıya uzandığı ve Avrupa'yı dünyanın efendisi yapan keşiflerdir.
- Bu keşifler, o zamana kadar hiç kimse kalkıp beşbin dolar Avrupa'dan Amerika'ya gitmemiş olduğu kadar uzun mesafeleri keşfetmiştir.
- Araplar ve Vikingler de gitmiş olabilirler ancak keşif haline getirememişlerdir.
- 09:20Kolomb'un Keşifleri
- Kolomb gittiği yerlerin haritasını yapmış, oradaki insanlardan, bitkilerden, madenlerden örnekler getirmiştir.
- Kolomb'un seyahati son derece detaylı olarak belgelemesi ve yayınlaması sayesinde keşfettiği yerler "Montevo" olarak adlandırılmıştır.
- Kolomb manyetik deklinasyonu keşfetmiş ve Sargastro Denizi'ni keşfetmiştir, bu onu bir coğrafyacı yapmıştır.
- 10:36Alexander von Humboldt
- Alexander von Humboldt'un "Jeografia Politika" adlı çalışması 33 ciltten oluşmuş ve hepsi Fransızca yazılmıştır.
- Humboldt Fransızların "en Fransızı" olarak bilinir, 27 sene Fransa'da yaşamıştır.
- Humboldt'un "Cosmos" ve "Tabiat Manzaraları" gibi diğer eserleri de vardır.
- 12:22Marco Polo Tartışmaları
- Marco Polo'nun hakikaten oraya gidip gitmediği konusunda şüpheler vardır.
- Marco Polo Çin Seddi'nden ve Çaydan bahsetmemesi, Çin'in iki ayrı bölgesi olduğunu iddia etmesi tartışmalara neden olmuştur.
- Marco Polo Yangısı'da vali olduğunu söylese de, burunun Güney Çin'de olması ve Çay hakkında bilgi vermemesi sorunlu görünmektedir.
- 14:09Büyük Coğrafi Keşifler
- Mariana Çukuru, dünyanın en derin noktası olup 11 km derinlikte bulunuyor ve buraya sadece birkaç kişi indi.
- Mariana Çukuru'na inme, orada çok fazla hayat bulunduğunu keşfetmek açısından önemli bir coğrafi keşiftir.
- Dünyanın en derin noktasına inen kişi İsviçreli Jacques Piccard olup, İsviçre'nin denize sahilı olmaması şaşırtıcıdır.
- 16:05Coğrafi Haritalandırma
- Okyanusların tabanlarının haritalandırılması 1945'ten sonra yapılabildi ve bu dünyanın yüzünün 70'indeki alanları haritalandırmak anlamına gelir.
- Büyük coğrafi keşifler, karanlık bir odada hiç önünü görmeden gittiğin ve beklemediğin bir yere vardığın türden keşiflerdir.
- Vasco da Gama'nın Hindistan'a gitme yolunu bulması büyük bir coğrafi keşiftir çünkü Avrupalılar Hindistan'a gitme yolunu bilmiyordu.
- 17:34Portekiz ve İspanya'nın Keşifleri
- Vasco da Gama'nın hemen arkasından Alfonso de Albuquerque Malakka'ya gidiyor ve 1511'de orayı fethediyor.
- Hollandalıların coğrafi bilgilerine olan katkısı küçümsenmemeli, 19. ve 20. yüzyılın ortasına kadar inanılmaz şeyler yapmışlardır.
- Portekiz, İspanya ve İtalya'nın yaptıkları Avrupa'ya dünya hükümranlığının yolunu açmış, Osmanlı ve Çin'in gırtlağını sıkarak küçük Avrupa'nın bütün dünyaya hakim olmasını sağlamıştır.
- 19:01Coğrafya Biliminin Önemi
- Coğrafya biliminin önemi, içinde yaşadığın evini tanımaktır; tanımazsan birileri gelip o evi senin elinden alır.
- Avrupa dünyaya dünyayı tanıtmış ve bu çok önemli bir şeydir.
- Avrupa'da eski Yunan'dan gelen bilim ve sorgulama geleneği ile kişisel teşebbüs birleşerek büyük keşifler yapılmıştır.
- 19:51Colomb'un Keşfi
- Colomb, kendi milleti tarafından desteklenemeyince Portekiz'e gidip orada evleniyor ve sonra İspanya'ya geçiyor.
- Colomb'un amacı zengin olmak değil, Avrupa'ya yeni kapılar açmaktı.
- Colomb, Ptolemaus'un çalışmalarını okuyarak Asya'nın doğusuna batıya giderek ulaşılabileceğini düşünmüş ve bu fikri Kral İsa ve Kraliçe İsaabella'ya sunmuştur.
- 23:30Medeniyet ve Kültür Kavramları
- Maya medeniyeti gibi kültürler karmaşık olsa da, bilim, yazı ve tekerlek gibi temel unsurların olmaması onları tam anlamıyla medeniyet olarak nitelendirmekten uzaklaştırıyor.
- Kültür ve medeniyet kavramları birbirinden farklıdır; kültür bir toplumun tüm değerlerini içerirken, medeniyet farklı fikirlerdeki insanların bir arada yaşayıp bu fikirlerini hürce ifade edip devredebilmeleridir.
- Medeniyette tenkit etmenin başını derde girmemesi gerekir, ancak Çin gibi büyük kültürlerde tenkit edenler cezalandırılır ve icatlar (matbaa, barut) gelişmez.
- 25:53Büyük Coğrafi Keşiflerin Arkaplanı
- Kolomb'un Amerika'yı tesadüfen keşfetmediği, yanlış coğrafi bilgilerin arkasında büyük coğrafi keşiflerin olduğu belirtiliyor.
- 1396 yılında Konstantinopolis'den İtalya'ya göç eden Manavali Krisoloras, Ptolemaios Atlası'nı beraberinde götürmüş ve bu atlas Vatikan'da korunuyor.
- Ptolemaios Atlası'nda Afrika'nın güneyine doğru ilerledikten sonra yön değiştirip Asya'ya bağlanması ve Hint Okyanusu'nun göl haline getirilmesi gibi yanlış bilgiler bulunuyor.
- 29:10Coğrafi Bilginin Sınırları
- Kolomb, Ptolemaios'un dünyayı Eratosthenes'ten daha küçük gösterdiğini düşünerek, batıya giderek Asya'ya ulaşabileceğini iddia etmiş.
- 1492'de Martin Behind adlı Alman'ın yaptığı kürede Amerika yok, sadece Avrupa, Afrika ve Asya bulunuyor.
- Piri Reis'in 1513 haritasında Güney Amerika doğru çizilirken, Kuzey Amerika ve Antilles gibi yerler eksik, ancak 1528 haritasında daha fazla bilgi bulunuyor.
- 32:09Müslüman Haritaların Doğruluğu
- Rönesans başladığı zaman Avrupa'nın bilinen dünya sınırları, Müslüman haritaların da biliyor ve denizlerin birbirleriyle temas ettiğini biliyorlardı.
- Müslüman haritalarında Afrika'nın güneyine doğru ilerledikten sonra yön değiştirip Asya'ya bağlanması gibi yanlış bilgiler bulunmuyor.
- Ptolemaios haritası Batı'ya geçtikten sonra, Müslüman haritalarının değerinin Batı'da azaldığı belirtiliyor.
- 33:18Vikinglerin Keşifleri
- Vikingler, Amerika'nın kuzeyindeki bölge olan Grönland'ı keşfetmişlerdir.
- Newfland'ın kuzeye uzanan Long Range Peninsula'nın ucunda, Anzo Medeus adında korunmuş bir Viking köyü bulunmaktadır.
- Amerika'nın Michigan ve Wisconsin bölgelerinde Viking yazıları ve kılıcı bulunduğuna dair iddialar vardır, ancak bunların sahte olduğu iddia edilmektedir.
- 34:18Leif Erikson ve Vikinglerin Gezileri
- Kızıl Erik, İzlanda'dan Grönland'a gelmiş ve orada tarım yaparak "Yeşil Ülke" adını vermiştir.
- Leif Erikson, Grönland'dan hareket ederek Amerika'yı keşfetmiştir.
- Vikingler pusula kullanmadan güneş ve İzlanda sparı (kalsiyum karbonat kristali) yardımıyla yön bulabilmekteydiler.
- 35:45Vikinglerin Medeniyeti
- Vikingler müthiş denizciler olmasına rağmen, kültür ve medeniyet açısından çok şey yapmamışlardır.
- Vikingler kabile hayatı sürdürüyor, devlet kuramıyorlardı.
- 13. yüzyılda Snowy Tolson'un Edda'yı kayda geçirmesiyle Vikingler arasında tarih yazmaya başlanmış ve Avrupa'dan fikirler gelerek bilim yapmaya başlamışlardır.
- 37:19Tordesias Antlaşması
- Vikingler Grönland'ı ele geçirmişler, ancak bölge soğumaya başlayınca kaçmaya zorlanmışlardır.
- Kolomb, Cabral ve Vespucci gibi keşifcilerin ortaya çıkmasıyla Avrupa'nın görüş alanı genişlemiştir.
- Papa Hazretleri Tordesias Antlaşmasıyla dünyayı İspanya ve Portekiz arasında ikiye bölerek her birinin istikşaf alanlarını ve ekonomik çıkarlarını belirlemiştir.
- 40:24Osmanlı'nın Denizlere Bakışı
- 1494'te yapılan Tordesias Antlaşması'na Osmanlı ilgi göstermemiştir.
- Osmanlı'nın anlamadığı en önemli şey, denizlere hakimiyetin ne kadar kritik olduğu ve coğrafya bilgisinin yetersizliği olmuştur.
- Osmanlı'da komik sayıda coğrafi kitabı olsa da atlas ve harita yayınlanmamış, sadece Piri Reis gibi birkaç kişi denizleri bilmemizin önemli olduğunu vurgulamıştır.
- 42:42Gemici Henrique
- Gemici Henrique (Prens Infante Enrie), Kolomb'dan önce ortaya çıkan önemli bir keşifciden biridir.
- Henrique, denizcilik okulu kurmuş ve eğitimlerin nasıl verileceğine dikkat etmiştir.
- Henrique tahta çıkmadığı için boş geçen bir aristokrat olarak faydalı işler yapmaya başlamıştır.
- 43:48Portekiz'in Keşif Gezileri
- Portekiz'in Lizbon'dan kendi cebinden keşif gezileri göndermeye başladığı belirtiliyor.
- 1418'de Zarco ve Tessera'nın Güney'e gittiği, 1419'da Afrika kıyısına ulaştığı ve 1434'te Kap Baydar'ı geçtikleri anlatılıyor.
- 1444'te Rio de Altin Nehri, 1446'da Cate Blan (Beyaz Kireçtaşı) keşfedilmiş, 1443'te Tristan, 1456'da Kadamsto ve 1456'da Gomez'in keşiflerine değiniliyor.
- 45:19Gemici Arri'nin Rolü
- Gemici Arri'nin tüm keşiflerin finansmanını yaptığı ve kayıtlarını tuttuğu belirtiliyor.
- Portekizlilerin Ptolemaios'un Afrika kavramının doğru olmadığını görmeye başladıkları, Afrika'nın farklı bir yönde olduğunu anladıkları anlatılıyor.
- Lizbon'daki Kaşifler Anıtı'nda Gemici Arri'nin elinde gemisi, arkasında kaşiflerin olduğu, ancak birinin kaşif olmadığını vurgulanıyor.
- 46:49Caudi Barros'un Kitabı
- Caudi Barros'un 24 ciltlik "Decada da Asia" (Asya'nın Onlar Yılları) adlı kitabının Portekizlilerin keşif tarihini anlattığı belirtiliyor.
- Barros'un bu kitabı yazarak Portekiz dilini kurtardığı, çünkü o dönemde Portekizce ve İspanyolca karışık olduğu anlatılıyor.
- Kitabın ilk sayfasında Gemici Arri'nin resmi olduğu ve bu işin onunla başladığı belirtiliyor.
- 49:06Kaşifler Anıtı ve Vasco de Gama
- Kaşifler Anıtı'nda Gemici Arri'nin en önde, kaşifleri peşine takmış gittiği pozisyonda olduğu gösteriliyor.
- Vasco de Gama'nın anıtı yanında Amelia Rodriguez'in anıtı dikildiği, ancak bunun uygun olmadığı vurgulanıyor.
- Bartolomeo Diaz'in 1488'de Ümit Burnunu dönüp geçmediği, fırtınalar ve deniz felaketleri nedeniyle geri döndüğü anlatılıyor.
- 51:41Keşif Gemileri ve Zorluklar
- Keşif gemilerinin 18-20 metre boyunda küçük olduğu, rüzgarsız bölgelerle karşılaştıkları ve bunun nedeniyle durup açlıktan ölenler olduğu belirtiliyor.
- C vitamini eksikliği nedeniyle skorbüt hastalığı yaşadığı, bu durumun 18. yüzyılın sonuna kadar fark edilmemiş olduğu anlatılıyor.
- Bartolomeo Diaz'in Londra'da Güney Afrika Komisyonu binasının önünde bir heykelinin olduğu, elinde usturlap olduğu ve gözlem yaparak, astronomi kullanarak yolculuk yaptığı belirtiliyor.
- 54:10Avrupa Kültürünün Temeli
- Bartolomeo Diaz'ın heykeli İngiltere'de dikilmiş, bu durumda İngilizlerin farklı kültürleri kabul ettiğini gösteriyor.
- Doğan Kuban hoca, Avrupa'nın bir kültür olduğunu ve bu kültürde Rusların Shakespeare'i, İtalyanların Goethe'yi, Almanların ise Dante'yi okuduğunu belirtiyor.
- Atatürk'ün derdi, Türklerin bu kültüre katılamamalarıydı ve bu kültüre katkıda bulunmaları gerektiğini vurguluyordu.
- 55:43Bartolomeo Diaz ve Keşifler
- Bartolomeo Diaz'ın keşiflerinde kullanılan "padrova" (padrões) adı verilen işaretler, keşiflerin yapıldığı yerlerde dikiliyordu.
- Ümit Burnu'nda (Cabo da Boa Esperança) koca bir padrova duruyor, ancak gerçek padrova'nın Johannesburg Üniversitesi'nde bulunduğunu belirtiyorlar.
- Bartolomeo Diaz, dünya bilgisini temsil ediyor ve İngilizler onunla iftihar ediyor.
- 56:54Türk Keşiflerinin Karşılaştırması
- Konuşmacı, Türkiye'de bir keşifçi heykeli olup olmadığını sorguluyor ve Evliya Çelebi'nin heykeli olmadığını belirtiyor.
- Katip Çelebi'nin sokakları var ve mezarı Cumhuriyet döneminde ilk kez düzenlenmiştir.
- Murat Reis'in İzlanda ve Newfoundland'a gitmiş olduğu, ancak Newfoundland'dan dönerken Atlas Okyanusu'nda katledilmiş olduğu belirtiliyor.
- 58:44Bartolomeo Diaz'ın Keşif Yolculuğu
- Bartolomeo Diaz'ın keşif yolları arasında Santa Barbara, Cape of Good Hope ve Agulhas akıntısı yer alıyor.
- Ümit Burnu (Cabo da Boa Esperança) İngiliz ve Hollanda kolonisi olarak biliniyor ve Bartolomeo Diaz'ın heykeli orada bulunuyor.
- Müzede Bartolomeo Diaz ve Vasco de Gama'nın keşiflerini adım adım izleyebilirsiniz.
- 1:01:11Ümit Burnu ve Keşif İşaretleri
- Ümit Burnu Afrika kıtasının en güney batı ucundur ve muazzam bir sörf cenneti olarak bilinir.
- Bartolomeo Diaz'ın diktiği orijinal padrova (padrão) Cape Town'da bulunuyor.
- Namibya'da da Bartolomeo Diaz'ın diktiği ve orijinali olduğu yerde duran bir başka padrova bulunuyor.
- 1:03:38Matbaanın Faydaları ve Kristof Kolomb
- Kristof Kolomb, bilmediği şeylere atılmadı, Marco Polo'nun basılmış kitabını okudu.
- Matbaanın faydaları sayesinde kitaplar hızla yayıldı ve herkes okuyabildi.
- Kolomb, okuduğu kitaplarda kenarları işaretlemiş ve önemli yerlere şekil çizmiş.
- 1:04:45Kristof Kolomb'un Torunuyla Karşılaşma
- Konuşmacı, Kristof Kolomb'un torununu ziyaret etmiş ve onunla çalışması için davet edilmiş.
- Kolomb'un torunu, aile amblemindeki haritanın Amerika'nın ilk haritası olup olmadığını sorgulamış.
- Torun, "Vera Cruz Kontesi" olmaktan vazgeçip Kolomb soyadını tercih ettiğini belirtmiş.
- 1:07:19Kristof Kolomb'un Keşif Gezisi
- 12 Ekim 1492'de Kolomb, Guanahani'ye (San Salvador) çıkıyor.
- Kolomb'un gezisinde Santa Maria, Pinta ve Niña adlı üç gemi bulunuyordu.
- Santa Maria parçalanıp karaya oturdu, Kolomb Pinta ile İspanya'ya dönüyor.
- 1:08:41Keşif Gezilerindeki Din Adamlarının Zararı
- Keşif gezilerindeki din adamları, incil'de yer almayan insanları vahşi olarak görüp öldürdüler.
- Maya kitapları "günahtır" diye yakıldı, bugün izlenecek yazı yok.
- Barcelomeo de las Casas ve Kabeza de Vaca gibi din adamları, bu destrüksiyonu rapor edip durdurmasını istediler.
- 1:10:10Kristof Kolomb'un Harita Bilgisi
- Kolomb, Ptolemaios'un atlasını kullanıyordu.
- İtalyan papası Paulus del Partosca, Kolomb'a mektup göndererek bilgi verdi.
- Mektupta Çin, Japonya ve Güneydoğu Asya adaları gösteriliyordu, ancak Amerika yoktu.
- 1:12:32Kristof Kolomb'un Gezileri
- Kristof Kolomb dört kez gezisi yapmıştır.
- İlk gezisinde Cadiz ve Palos limanlarından Kanarya Adaları'na, sonra batıya doğru ilerleyerek Sargas Denizi'nde büyük bir ümitsizlik yaşanmıştır.
- Üçüncü gezi sırasında Orinoco Deltası'na ulaşmış ve burayı cennet zannetmiştir.
- 1:15:09Kolomb'un Keşiflerinin Sonuçları
- Keşiflerden sonra Amerika'da koloniler kurulmuş ve İspanyolların akını başlamıştır.
- Kolomb, keşfedilen yerlerin valisi olmak istediğini ancak kralın onu kötü bir idareci olarak gördüğünden bu isteğine karşı çıkmıştır.
- Kolomb, keşiflerinden sonra Amerika'nın ilk haritasını krala vermiştir.
- 1:17:22Kolomb'un Haritaları ve Yönlendirme Yöntemleri
- Kristof Kolomb pusulayı ve yıldızları kullanarak yönünü belirlemekteydi.
- İlk defa manyetik deklinasyonu fark etmiş ve bu durumu kaydetmiştir.
- Sargas Denizi'nde (Bermuda Şeytan Üçgeni) denizdeki yosunlar ve akıntılar nedeniyle gemilerin hareket edememesi yaşanmıştır.
- 1:21:40Amerika'nın İlk Haritaları
- Amerika'nın ilk haritası, Alexander von Humboldt'un "Yeni Dünyanın Keşfi ve On Altıncı Yüzyılda Seyrüsefer Tarihi" adlı kitabında belirtilmiştir.
- 1500 tarihli Hondala Koza'nın haritası, Güney Amerika'nın kuzeyi, Brezilya'nın burnu, Kuzey Amerika, Florida, Küba ve Hispanyola adalarını göstermektedir.
- Bu harita, Piri Reis'in 1528 tarihli haritasından 13 yıl önce yapılmış olup, Amerika'nın ilk güzel modern bilimsel coğrafi haritasıdır.
- 1:23:48Piri Reis Haritası ve Cipangu
- Piri Reis'in haritasında Cipangu ve Antilia adlı yerler bulunuyor.
- Kolom, bu yerleri krala uydurduğunu belirtiyor.
- Kolom'un bu uydurma bilgileriyle kralı baştan kazığını amaçladığını ifade ediyor.